بر اساس داده‌های مرکز آمار ایران، شاخص میزان باروری کل جمعیت (اعم از اتباع داخلی و خارجی) در سال ۹۸ به ۸/ ۱ رسیده است و این در حالی است که مقدار این شاخص در سال‌‌های ۹۶ و ۹۷ به ترتیب ۱/ ۲ و ۲ بوده است. همچنین شاخص میزان باروری برای جمعیت ایرانی در سال‌های ۹۶، ۹۷ و ۹۸ به ترتیب برابر با ۱/ ۲، ۲ و ۷/ ۱ بوده است. نکته مهم اینکه، بر اساس این آمار کاهش میزان باروری در همه گروه‌های سنی و به خصوص گروه سنی جوان مشاهده شده است که تاثیر بسزایی در جمعیت آینده ایران خواهد داشت و ممکن است به پیری جمعیت کشور در دهه‌های آتی بینجامد.

تعریف میزان باروری و شیوه محاسبه

میزان کلی باروری برابر با میانگین تعداد فرزندانی است که یک زن در طول زندگی به دنیا می‌آورد. این شاخص مهم‌ترین عامل تاثیرگذار بر جمعیت سال‌های آتی محسوب می‌شود. نرخ جانشینی جمعیت برابر با میزانی از باروری کل است که رشد جمعیت را به صفر رسانده و جمعیت را ثابت نگه می‌دارد. به‌طور کلی اگر میزان باروری در دوره‌های متوالی نزدیک به ۲ باشد و هیچ زنی تا پیش از پایان سن زادآوری فوت نکند، جمعیت کشور ثابت می‌ماند، چرا که به ازای هر دو والد دو فرزند به جمعیت اضافه می‌شود. با این حال نرخ جانشینی در کشورهای توسعه‌یافته کمی بیش از ۲ و در کشورهای در حال توسعه بین ۵/ ۲ تا ۳/ ۳ است زیرا برخی از زنان پیش از زادآوری فوت می‌کنند. در سطح جهانی نرخ جایگزینی حدود ۳۳/ ۲ به ازای هر زن است.

نکته مهم در مورد این شاخص، چگونگی محاسبه آن است. تا پیش از این، یعنی در سرشماری‌های انجام شده تا سال ۹۵، این شاخص به‌طور غیرمستقیم محاسبه می‌شد. به این معنا که بر اساس رشد جمعیت در کشور این شاخص تخمین زده می‌شد. با این حال در سال‌های اخیر و با بهبود ثبت اطلاعات موالید در سازمان ثبت احوال، محاسبه مستقیم این شاخص ممکن شده است. به این ترتیب ارقام مربوط به میزان باروری در سال‌های ۹۶ تا ۹۸ بر اساس تعداد موالید ثبت‌شده در سازمان ثبت احوال و وزارت بهداشت به‌صورت مستقیم محاسبه شده است.

شیب منفی میزان باروری

بنابر داده‌های مرکز آمار ایران، میزان باروری در ایران در دو سال اخیر کمتر از نرخ جانشینی بوده است. به این ترتیب می‌توان برآورد کرد که در صورت تثبیت این شاخص در مقادیر کمتر از نرخ جانشینی، کشور در دهه‌های آتی با افزایش نسبت جمعیت میانسال و کاهش نسبت جمعیت جوان مواجه خواهد شد. بر اساس این آمار، میزان باروری کل به روش مستقیم برای کل جمعیت اعم از جمعیت ایرانی و اتباع غیرایرانی مقیم کشور در سال‌های ۹۶، ۹۷ و ۹۸ به ترتیب برابر با ۱/ ۲، ۲ و ۸/ ۱ بوده است. همچنین این شاخص برای جمعیت ایرانی در این سال‌ها به ترتیب برابر ۱/ ۲، ۲ و ۷/ ۱ بوده است. در میان استان‌های کشور، بیشترین میزان باروری متعلق به استان سیستان و بلوچستان بوده است که در سال‌های ۹۶، ۹۷ و ۹۸ میزان باروری کلی برابر با ۷/ ۳، ۵/ ۳ و ۴/ ۳ داشته است. کمترین میزان باروری کشور نیز مربوط به استان گیلان بوده که در این سه سال باروری کل آن به ترتیب برابر با ۴/ ۱، ۳/ ۱ و ۱/ ۱ بوده است. استان تهران نیز در این سه سال باروری کلی برابر با ۷/ ۱، ۶/ ۱ و ۳/ ۱ به ثبت رسانده است. بنابراین میزان باروری کشور در این سه سال چه در استان‌هایی که میزان باروری بالایی داشته‌اند و چه در استان‌هایی که میزان باروری در آنها پایین بوده، پیوسته کاهش یافته است. همچنین این آمار نشان می‌دهد در سال‌ ۹۸، ۱۶ استان کشور میزان باروری بالاتر از میانگین کشور داشته‌اند.

نکته حائز اهمیت دیگر، کاهش میزان باروری در همه گروه‌های سنی است. محاسبه مرکز آمار نشان می‌دهد کاهش میزان باروری به ویژه در گروه‌های سنی ۲۰ تا ۲۴ سال، ۲۵ تا ۲۹ سال و ۳۰ تا ۳۴ سال قابل توجه بوده است. این می‌تواند زنگ خطری جدی برای سیاست‌گذاران باشد چرا که ادامه روند موجود منجر به کاهش نسبت جمعیت جوان خواهد شد که می‌تواند تاثیری منفی بر رشد اقتصادی کشور داشته باشد.

اخبار مرتبط