گفت‌وگو با مدیرعامل شرکت «صنعتی فن‌ایران»
خودکفایی در تولید جت‌فن‌های آزادراهی
شرکت فن‌ایران حدود ۴۰ سال در زمینه تهویه صنعتی سابقه فعالیت دارد و در سال ۱۳۵۹ در قالب کارگاه تاسیس و در سال ۶۳ به ثبت رسیده است. این شرکت رسالت خود را تولید فن‌های خاص تعریف کرده و فن‌های خاصی برای صنایع مختلف تولید کرده که تا قبل از آن در کشور تولید نمی‌شده‌اند. برای مثال برای اولین‌بار فن‌های مورداستفاده در پروژه‌های مترو و معادن زغال‌سنگ را بومی‌سازی کرده است. این شرکت در زمینه تولید جت‌فن‌های آزادراهی با جمع‌آوری دانش و تجربه گذشته، مجوز شرکت دانش‌بنیان را دریافت کرده و جت‌فن‌های مورد استفاده در توانل‌های آزادراه تهران-شمال را در حالی طراحی و ساخته که به گفته محمود توکلی، مدیرعامل شرکت صنعتی فن‌ایران، برای خرید فن‌تونلی، پروژه آزادراه تهران-شمال پیشنهاد دادیم که مورد تایید شرکت آزادراه تهران-شمال و مشاوران آن قرار گرفت. وی می‌گوید: بیش از ۱۰درصد انرژی شرکت صرف تحقیق و توسعه می‌شود و به غیر از الکتروموتور که یک صنف مجزا است، با همکاری با مجموعه‌های دانشگاهی موفق به بومی‌سازی صددرصدی فن‌های تخصصی شده‌ایم. برای آشنایی با اثرات این بومی‌سازی در صنایع کشور و مشکلات پیش‌روی این صنعت با وی گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
در زمینه تولید جت‌فن‌های مورد استفاده در تونل‌های آزادراهی چه فعالیتی داشته‌اید؟
در زمینه تولید جت‌فن‌های تونلی با جمع‌آوری دانش و تجربه گذشته در سریع‌ترین زمان ممکن مجوز شرکت دانش‌بنیان را دریافت کردیم. خرید فن‌تونلی برای پروژه آزاد راه تهران-شمال تقریبا از خارج کشور قطعی شده بود؛ اما در شهریور 96 و مرحله طراحی مکانیکی این آزاد راه، طی نامه‌ای به شرکت احداث آزادراه تهران-شمال، اعلام کردیم که توانایی ساخت این فن‌ها را داریم. نکته اصلی این بود که مدیران این آزاد راه به ما پاسخ منفی ندادند و از ما خواستند که پیشنهادمان را ارائه دهیم و خوشبختانه پیشنهاد ما رد نشد. آزادراه تهران-شمال مشاوران فنی بین‌المللی دارد که از مجموعه ما بازدید و جزئیات فنی را نیز تایید کردند. پیشنهاد قیمتی ما در قالب مناقصه بین‌المللی باز شد که در مقایسه با قیمت‌های ارائه شده در سطح بین‌المللی بسیار اقتصادی بود. قیمت‌های ارائه شده توسط شرکت‌های خارجی به صورت قیمت تحویل در اروپا بود، ولی قیمت پیشنهادی ما شامل هزینه حمل، راه‌اندازی، نصب و نگهداری 5 ساله بود. با این حال قیمت ما به مراتب ارزان‌تر از شرکت‌های خارجی بود.
بازبینی اسناد فنی موضوع دومی‌بود که در آزادراه مطرح شد و بسیار تعیین‌کننده است؛ در بازبینی اسناد فنی به این نتیجه رسیدیم که سیستم تهویه که طراح اروپایی پیشنهاد کرده بود، یک سیستم منفعل است. یعنی قرار است این تجهیزات منتظر بمانند تا در صورت بروز یک آتش‌سوزی در تونل آزادراهی این تجهیزات فعال شوند. ما پیشنهاد فعال شدن این تجهیزات در شرایط ترافیک را دادیم و موضوع مورد تایید مشاور ارشد وزارت راه و مشاور شرکت آزادراه تهران-شمال قرار گرفت. بر همین اساس تجدیدنظر در اسناد فنی به یک موضوع جدید تبدیل شد. این‌بار فقط سازنده نبودیم، بلکه طراح این تجهیزات هم شدیم. با همکاری یکی از استادان دانشگاه شیراز سیستم را شبیه‌سازی کامپیوتری کردیم و صحت برآوردهای ما تایید شد. با این طراحی جدید سیستم تهویه، در بخش مهندسی ارزش و ارزش‌افزوده برای کشور ده‌ها میلیارد تومان صرفه‌جویی ارزی داشته است.
غیر از سیستم تهویه آزادراه تهران-شمال، سیستم تهویه چه پروژه‌های آزادراهی دیگری را طراحی کرده‌اید؟
سیستم تهویه بزرگترین پروژه آزادراهی امارات را طراحی کرده‌ایم. این پروژه آزادراهی بسیار بزرگ در امارات از ابوظبی تا فجیره ادامه دارد؛ این آزادراه در کوهستان‌های منطقه مصافی، تونل‌های متعددی دارد که طی مدت زمان 10 سال (2008 تا 2018) سیستم تهویه حین حفاری این تونل‌ها را طراحی و نصب کرده‌ایم. بابت انجام این پروژه تقدیرنامه‌ای از شرکت‌های خارجی مشاور این پروژه دریافت کرده‌ایم، زیرا هیچ زمان این پروژه به علت اختلال در تهویه متوقف نشده و این جزو افتخارات ما محسوب می‌شود.
از سایر پروژه‌های آزادراهی در داخل کشور می‌توان به نصب جت‌فن در تونل‌های آزادراه پل زال-اندیمشک اشاره کرد. این پروژه آزادراهی را یکی از بزرگترین شرکت‌های ساختمانی کشور (شرکت ساختمانی شالوده) احداث کرده است. این پروژه در ادامه کار یک شرکت ایتالیایی بود که به علت تحریم‌ها از پروژه خارج شده بود و ما آن را با سرعت و کیفیت بالا اجرا کردیم. قطعات موردنیاز را با دانش خودمان ساختیم و مواردی که نیاز به اصلاح داشت را اصلاح کردیم. شرکت شالوده اولین فن‌تونلی را در راه‌آهن بافق-بندرعباس به ما سفارش داد و اعتماد این شرکت باعث شد که وارد عرصه ساخت فن‌تونلی شویم. تونل‌های شبلی در آزادراه زنجان تبریز- تونل قلاجه در ایلام-تونل منجیل و تونل کندوان تونل‌های آزادراه سنندج مریوان همه با جت‌فن‌های فن‌ایران تهویه می‌شوند.
به غیر از فن‌های آزادراهی روی تولید فن برای چه صنایع دیگری فعالیت داشته‌اید؟
اصلی‌ترین زمینه‌های فعالیت ما سیستم تهویه تونل‌های آزادراهی و تهویه مترو ایستگاه‌های زیرزمینی و تهویه در صنعت نفت، گاز، پتروشیمی است. در زمینه دیگر سیستم تهویه کشتی که تنها شرکت در وندرلیست سازندگان کشتی هستیم. در زمینه تولید فن‌های صنایع فولاد و سیمان از پیشگامان عرصه بومی‌سازی و از سازندگان بزرگترین فن‌های سانتریفیوژ در ایران هستیم. از سال 64 که تفکر تولید فن‌های مخصوص تازه بود، اقدام به تولید این فن‌ها کردیم. یکی از کارهای ما تولید فن ساختمانی و پارکینگ است و اولین شرکتی هستیم که در تولید جت‌فن‌های پارکینگی، گواهینامه مرکز تحقیقات راه و شهرسازی را دریافت کرده و در وندرلیست آتش‌نشانی قرار داریم. در زمینه تهویه اقلیمی هم وارد شده‌ایم. تهویه اقلیم به سه شاخه تقسیم می‌شود؛ یکی از شاخه‌های آن تهویه شهری و مبارزه مکانیکی با آلودگی هوا در مناطق شهری است و بحث دوم جلوگیری از سرمازدگی باغ‌ها است. در این زمینه تجهیزاتی را ساخته و به تایید کشاورزان و باغداران هم رسانده‌ایم. بحث سوم هم تهویه در آبزی‌پروری است که یکی از راه‌های موثر افزایش تولید در این صنعت محسوب می‌شود.
آیا در ساخت فن از دانش فنی مجموعه دیگری بهره می‌گیرید؟ درصد بومی‌سازی در تولید فن‌های تخصصی چه میزان است؟
عرصه ساخت فن به گونه‌ای نیست که بتوان با کپی‌برداری نسبت به ساخت فن‌های تخصصی اقدام کرد، زیرا همه دانش فنی ساخت آنها در سطح جهانی ثبت شده است. تمام قطعاتی که می‌سازیم از مرحله طراحی اولیه، طراحی کامپیوتری، مدلسازی، قالب‌سازی، ریخته‌گری، تراش و بالانس و مجموعه خدمات را راسا انجام داده و یک فن را به‌طور کامل از صفر تا صد را با همکاری زیر مجموعه‌های تولید می‌کنیم. به غیر از الکترو موتور که یک صنف مجزا است، صددرصد موفق به بومی‌سازی شده‌ایم. مهم‌ترین هنر ما در بومی‌سازی و طراحی است؛ در این رابطه همکاری بسیار خوبی با مجموعه‌های دانشگاهی داشته و امکانات طراحی، مدلسازی، قالب‌سازی و تست مطلوبی داریم. بیش از 10درصد انرژی شرکت صرف تحقیق و توسعه می‌شود. اگر این راهکار را پیش نمی‌گرفتیم، نمی‌توانستیم به این جایگاه برسیم. از بخش‌های اصلی کارخانه می‌توان به آزمایشگاه مجهز شرکت اشاره کرد که طبق استانداردهای جاری جهانی همه تست‌های لازم را انجام می‌دهند.
موانع و مشکلات کلی که با آن مواجه هستید، چیست؟
یکی از مشکلات ما شرایط بین‌المللی و تحریم‌ها است؛ اگر تحریم‌ها نبودند چندین برابر حجم کار فعلی را داشتیم. در نتیجه تحریم‌ها صادرات ما محدود شد. در دهه 70 فن گلخانه‌ای به کشورهای عربستان، کویت، امارات و قطر صادر می‌کردیم، اما تحریم‌ها ادامه صادرات ما را با مشکل مواجه کرد. در دهه 80 با یک شرکت آلمانی بابت مشارکت در ساخت پروژه‌های منطقه‌ای همکاری داشتیم که به‌علت تحریم‌ها این همکاری نیز متوقف شد. وقتی در عرصه بین‌المللی فعالیت داشته باشیم، تحریم‌ها از چند سو به ما ضربه می‌زند. از همه مهم‌تر، وقتی منفرد می‌شویم، از بازار و شرکت‌های هم‌نوع خودمان دور می‌شویم. امروز به هیچ‌عنوان از نظر دانش فنی، تجهیزات و استانداردها از شرکت‌های اروپایی عقب نیستیم؛ اما یکی از بزرگترین تبعات تحریم‌ها، قطع ارتباط دانشی و اطلاعاتی است و بخشی از تجارت، انتقال تجربه است. بنابراین اثر بلندمدت تحریم‌ها، عقب افتادن از زنجیره تحقیقات است.
از طرف دیگر تحریم‌ها، جلوی واردات ما را گرفته است؛ بخشی از قطعات مصرفی ما وارداتی است و به واسطه استانداردهای خاصی که دارند یا شرکت‌ها برای تولید آنها ورود نکرده‌اند یا تولید آنها در داخل مقرون‌به‌صرفه نیست. برای واردات این قطعات مصرفی به علت تحریم‌ها نمی‌توانیم ثبت‌سفارش کنیم و به همین دلیل مجبور هستیم کالا را گران‌تر خریداری کرده و بعضا کالای اصیل نمی‌توانیم تهیه کنیم.
مشکلات صنعت تولید فن‌های تخصصی در کشور چیست؟
یکی از مشکلات این صنعت جوان بودن آن است. مشکل دوم، تفکر سهل و ممتنع راجع‌به این صنعت است. بسیاری از افراد فکر می‌کنند فن از یک قطعه گردنده و یک کانال تشکیل شده و به همین دلیل وارد این صنعت می‌شوند در حالی‌که مساله پیچیده‌تر از این است. یک قطعه سه تنی با سرعت گردش 1500 دور در دقیقه باید با دانش خاصی ساخته شود و این ویژگی تکنیکی صنعت ما است، به همین دلیل بسیاری از شرکت‌ها بعد دو تا سه سال فعالیت محو می‌شوند. نکته دیگری که ویژگی این صنعت است، گستردگی است؛ هر روز به اقتضای گردش سرمایه باید یک نوع فن تخصصی متناسب با یک نوع صنعت را تولید کنیم و این موضوع از تعمیق و انباشت تجربه جلوگیری می‌کند.
