چشم‌انداز فلز سرخ در ایران
ضرورت سرمایه‌گذاری در مس
تاریخچه صنعت مس در ایران
نخستین کشف معدن مس در سال‌های ۱۲۷۶ تا ۱۲۸۵ هجری شمسی به خط تلگراف سیرجان به سرچشمه مربوط می‌شود. در سال ۱۳۲۸ ثبت معدن سرچشمه به‌عنوان موراسبان به ثبت رسیده است. در سال ۱۳۴۶ شرکت سهامی صنایع مس کرمان (I.C.K) تاسیس می‌شود. ملی شدن معدن مس سرچشمه به ۲۲ اسفند ۱۳۵۰ بازمی‌گردد. شرکت سهامی مس سرچشمه نیز در این زمان تشکیل می‌شود. در تیرماه ۱۳۵۱ قراردادی بین شرکت سهامی معادن مس سرچشمه و شرکت آناکاندا- شرکت پارسونز منعقد می‌شود. ۲۰ تیر ۱۳۵۰شرکت ملی صنایع مس ایران تاسیس می‌شود که بین سال‌های ۱۳۵۲ تا ۱۳۵۷، بیش از ۹۵ درصد همراه با پیشرفت می‌شود. در سال ۱۳۶۰ شاهد راه‌اندازی واحد تغلیظ، در سوم خرداد ۱۳۶۱ راه‌اندازی واحد ذوب و در سال ۱۳۶۲ راه‌اندازی واحد پالایش می‌شویم. فاز نخست توسعه صنعت مس در سال ۱۳۸۳ با ایجاد کارخانه ذوب خاتون‌آباد، در سال ۱۳۸۴ با راه‌اندازی تغلیظ میدوک و در سال ۱۳۸۵ با راه‌اندازی تغلیظ سونگون رقم می‌خورد. در فاز دوم توسعه صنعت مس در سال ۱۳۹۴ با بهره‌برداری کارخانه‌های توسعه تغلیظ سرچشمه و سونگون همراه می‌شود. ۹۸درصد ذخایر مس کشور در دو استان کرمان و آذربایجان‌شرقی قرار دارد.
سهم ایران در تولید مس
باوجود ظرفیت‌های غیرقابل انکار معدنی ایران با دارا بودن بیش از ۵ درصد ذخایر جهانی مس دنیا و تجربه راه‌اندازی نخستین کارخانه‌های ذوب و پالایش کشور در حدود ۴۰ سال گذشته، متاسفانه سهم تولید مس تصفیه شده کشور در دنیا به سختی به یک درصد می‌رسد و لزوم افزایش سهم تولید مس ایران از کل تولید جهانی مس حداقل به میزان ذخایر قطعی کشور یعنی حدود ۵ درصد ضروری به‌نظر می‌رسد. در این راستا برنامه‌ریزی برای ظرفیت‌سازی یک میلیون تنی تولید مس کاتدی یا مس محتوی معدنی ضروری به‌نظر می‌رسدکه در مرحله نخست، هدف تولید ۵۰۰ هزارتن مس کاتدی تا پایان دولت سیزدهم و چشم‌انداز ۱۴۰۴ و میانگین افزایش تدریجی سالانه بیش از ۱۰۰ هزار تن در سال تا سال ۱۴۰۸ تا پایان دولت چهاردهم خواهد بود. دستیابی به اهداف مذکور با عنایت به داشتن بیش از ۱۰ میلیارد تن ذخایر قطعی مس کشور با مس محتوی بیش از ۴۰ میلیون تنی محقق خواهد شد.
تولید مس کاتدی شرکت ملی صنایع مس ایران
میانگین تولید مس کاتدی در برنامه سوم توسعه تا ۱۵۰ هزار تن در سال بوده است. راه‌اندازی چهار طرح توسعه تا سال ۱۳۸۴ با میانگین تولید مس کاتدی در پایان برنامه چهارم توسعه حدود۲۰۰ هزار تن بوده است. با راه‌اندازی دو طرح توسعه دیگر در سال ۱۳۹۴ تولید مس کاتدی کشور در پایان برنامه پنجم توسعه از حدود ۱۹۳ هزار تن در سال ۹۶ با سقوط آزاد به حدود ۱۶۰ هزار تن (کمترین میزان تولید طی ۱۴ سال منتهی به سال مذکور) رسید. با راه‌اندازی طرح توسعه ذوب سرچشمه در سال ۱۳۹۷ تولید مس کاتدی به ۲۴۷ هزار تن رسید و با راه‌اندازی طرح توسعه ذوب خاتون‌آباد در سال ۱۳۹۹، تولید مس کاتدی به ۲۸۰ هزار تن افزایش یافت.
فروش ملی مس طی سال‌های اخیر
فروش شرکت ملی صنایع مس ایران طی چهار دوره چهار ساله در سنوات اخیر به فروش‌های قابل‌توجهی دست یافته است. با وجود بحران اقتصاد جهانی در سال ۱۳۸۸، دستیابی به صادرات ۱/ ۲میلیارد دلاری بزرگ‌ترین توفیق صادراتی شرکت با توجه به قیمت‌های جهانی مس بوده است. فروش کل نزدیک ۲۹ میلیارد دلار و سود خالص حدود ۱۲/ ۲ میلیارد دلار آمریکا (طی ۱۵ سال اخیر) بوده است. همچنین با صادرات بیش از یک میلیارد دلار در سال ۱۳۸۵ برای نخستین‌بار در تاریخ، یک شرکت غیرنفتی و پتروشیمی ایرانی موفق به ورود به باشگاه صادرکنندگان میلیارد دلاری دنیا شد. حدود ۳/ ۱ میلیارد دلار میانگین مجموع فروش سالانه شرکت طی چهار دوره چهار ساله ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۹ است.
فرصت‌های سرمایه‌گذاری مس در ایران
مقایسه جایگاه ایران در ذخایر و تولیدات معدنی، ذوب و پالایش در جهان به وضوح نشان‌دهنده این مهم است که باوجود اینکه ایران دارنده بیش از ۵درصد از ذخایر جهانی مس (بر اساس اکتشافات ۷درصدی مساحت کشور) است، اما سهم تولید مس کاتدی کشور ما حدود یک‌درصد است. این موضوع نشان‌دهنده ظرفیت بالای صنعت مس برای افزایش ظرفیت تولید مس محتوی معدنی یا مس کاتدی به حدود ۵درصد سهم جهانی است. در این راستا نگرش توسعه پایدارمحوری می‌تواند گره‌گشا باشد. شایان ذکر است که به‌دلیل قرار گرفتن ایران در منطقه‌ای استراتژیک و سوق‌الجیشی، تنها ظرفیت مصرف مس کشورهای همسایه ایران حدود ۱/ ۵ میلیون تن در سال برآورد می‌شود که در واقع تضمین‌کننده آینده بازار مصرف در منطقه خواهد بود. با توجه به ظرفیت‌های معدنی موجود و ظرفیت‌های ایجادشده فعلی به‌ویژه در حوزه صنایع پایین‌دستی مس، نگرش توسعه متوازن و پایدار باید مورد توجه بیشتری قرار گیرد. با مقایسه سه پارامتر مهم تاثیرگذار بر انتخاب حوزه معدنی مناسب برای سرمایه‌گذاری (ظرفیت معدنی، چشم‌انداز اقتصادی پایدار و امکان تامین مالی اقتصادی)، صنعت مس در بین فلزات پایه از بیشترین مزیت در حال حاضر برخوردار است.
سرمایه‌گذاری در حوزه معدنی مس، علاوه بر ایجاد بیشترین بازدهی اقتصادی پایدار، می‌تواند نقش بسیار موثری در توسعه عدالت اجتماعی از طریق ایجاد اشتغال پایدار ایفا کند. در این راستا طرح جهادی حمایت از معادن کوچک و متوسط می‌تواند نقشی کلیدی در جذب سرمایه‌های کوچک، احداث واحدهای تولیدی کوچک و متوسط، ایجاد اشتغال در اقصی نقاط کشور و توسعه عدالت اقتصادی و اجتماعی داشته باشد. کماکان فرصت‌های سرمایه‌گذاری بکری در حوزه توسعه صنعت مس شامل معادن جدید، توسعه معادن و واحدهای فرآوری موجود، بازیافت فلزات و تولید عناصر جانبی همراه در فرآیند تولید مس وجود دارد که سرمایه‌گذاری در این حوزه یکی از فرصت‌های جذاب پیش‌رو خواهد بود. در حوزه تجارت داخلی و بین‌المللی صنعت مس، در حال حاضر افزون بر ۲ میلیارد دلار فرصت و ظرفیت قابل توجه در حوزه‌های مختلف واردات و صادرات وجود دارد. با عنایت به ظرفیت‌سازی بیش از یک میلیون تنی مس در صنایع پایین‌دستی و تولید کمتر از۲۰۰ هزار تنی انواع محصولات مسی و استفاده از تنها کمتر از ۲۰درصد از ظرفیت‌های ایجاد شده، لزوم بازتعریف مفهوم خام‌فروشی و ممنوعیت وضع هرگونه عوارض صادراتی بر محصولات مسی به بهانه خام‌فروشی بسیار جدی به‌نظر می‌رسد تا از حیف و میل اموال بیت‌المال پیشگیری به‌عمل آید. بازتعریف مفهوم خام‌فروشی برای جلوگیری از احتمال بروز رانت برای تعدادی از سوء‌استفاده‌کنندگان از مفهوم مذکور و تضییع حقوق برخی تولیدکنندگان به‌ویژه تولیدکنندگان کوچک‌مقیاس حوزه معدنی کشور بسیار حیاتی به‌نظر می‌رسد.
