تاثیر تورم و نرخ ارز بر قاچاق پوشاک
سودآور بودن، مهم‌ترین علت گرایش به قاچاق کالاست، هرچند که همراه با ریسک بالایی هم هست. البته محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های تجارت خارجی (واردات و صادرات) محصولات و تفاوت قیمت کالا در بازار داخلی و سایر کشورها، زمینه اصلی بروز قاچاق کالا را فراهم می‌کند. عموما قاچاق خروجی از ایران مربوط به کالاهایی است که یارانه برای زنجیره تامین و عرضه آنها تخصیص می‌یابد در نتیجه قیمت این محصولات در بازار داخلی کمتر از کشورهای همجوار است، بنابراین این کالاها از ایران به سایر کشورها قاچاق می‌شود. در مقابل، کالاهایی که قیمت آنها در بازار داخلی بالاتر از کشورهای دیگر است از خارج به داخل ایران قاچاق میشوند.
در عمده سال‌های بعد از انقلاب از جمله کالاهایی که از کشورهای دیگر به ایران قاچاق می‌شود انواع پارچه و پوشاک بوده که متاسفانه حتی بخشی از آن پوشاک دست دوم است. مانند عمده محصولات قاچاق وارداتی به ایران، قاچاق پارچه وپوشاک نیز به دلیل قیمت کمتر در بازارهای دیگر نسبت به بازار داخلی انجام می‌شود. ازجمله در برخی سال‌ها شرایط نرخ ارز در کشور در کنار تورم دو رقمی به‌ویژه در تولید این محصولات در داخل، عامل مهم قاچاق نساجی و پوشاک بوده است. عامل دیگر بالا بودن نرخ حقوق و عوارض گمرکی و سود بازرگانی واردات داخلی این محصولات است که متاسفانه در سالیان گذشته همواره یکی از مهم‌ترین عوامل برای روی آوردن به قاچاق این محصولات بوده است. به این صورت که دولت برای حمایت از تولید پارچه وپوشاک در کشور، برای واردات آنها حقوق گمرکی و سود بازرگانی بالایی درنظر می‌گیرد. این موضوع اگر در کوتاه‌مدت و جهت حمایت از صنایع نوپا به‌صورت هدفمند، برنامه‌ریزی شده و محدود اعمال شود، می‌تواند کیفیت تولیدات داخلی و قدرت رقابت آنها را در مقابل کالاهای مشابه خارجی افزایش دهد. اما این حمایت اگر غیرمنطقی بوده و تداوم داشته باشد زیان‌های غیرقابل جبرانی به اقتصاد کشور وارد می‌کند، زیرا اولا موجب می‌شود تولیدکنندگان داخلی به دنبال تولید با هزینه کمتر، کیفیت بالاتر و تنوع بیشتر نباشند و ثانیا باعث می‌شود با توجه به تقاضای زیاد برای این گونه کالاها در بازار داخل و تفاوت زیاد قیمت واردات قاچاق با واردات قانونی (به دلیل پرداخت حقوق و عوارض گمرکی و سود بازرگانی بالا) این کالا عمدتا به صورت قاچاق وارد کشور شود. ثالثا به دلیل اینکه این کالاها به صورت قاچاق وارد کشور میشوند معمولا از کیفیت بالایی برخوردار نیستند.
به طور کلی می‌توان اذعان کرد که در این شرایط (حقوق و عوارض گمرکی بالا) به دلیل واردات کالا به صورت قاچاق، هم دولت از حقوق و عوارض گمرکی کمتری برخوردار می‌شود و هم پارچه وپوشاک با کیفیت پایین‌تر و تقریبا به دلیل عدم‌کنترل استانداردهای کیفیت محصولات، بهداشت و سلامت مصرف‌کنندگان همچنین احتمال جلوگیری و کشف پارچه و پوشاک قاچاق توسط مامورین عمدتا کالاهای ارزان و بدون کیفیت و گاهی محصولات یکبار مصرف، وارد کشور می‌شود. ضمن اینکه حقوق گمرکی بالا می‌تواند مانع دستیابی به برخی اهداف دیگر مانند عضویت در سازمان‌ها و مجامع تجاری بین‌المللی و منطقه‌‌‌ای باشد و اقتصاد کشور را از بهره‌‌‌گیری از امتیازات این‌گونه سازمان‌ها و مجامع در دستیابی به بازارهای کشور عضو آن، محروم سازد. بنابراین تعرفه بالای واردات پارچه وپوشاک نه به لحاظ درآمد گمرکی توجیه دارد نه به لحاظ سیاست اقتصادی و حمایت از تولید داخلی و نه حتی به لحاظ حمایت از مصرف‌کننده داخلی، براین اساس طبیعی است که هرچه ریسک و هزینه قاچاق کمتر باشد، باید مقدار و اندازه تعرفه بهینه نیز کمتر باشد و بالعکس. بنابراین اگر قاچاق‌‌‌کننده‌‌‌ای با هزینه بسیار کمتر از هزینههای گمرکی و رسمی بتواند پارچه و پوشاک را وارد کشور کند طبعا واردات رسمی را ترجیح نخواهد داد.
بر اساس مطالعات صورت گرفته در سالیان قبل از رکود اقتصادی، فراگیری بیماری کرونا و افزایش نرخ ارز در ایران، ارزش دلاری قاچاق کالا به ایران بیشتر از 10تا 12میلیارد دلار برآورد شده است. عمده محصولات قاچاق به ایران عبارت از انواع تلویزیون، یخچال، یخچال فریزر، پارچه وپوشاک، سیگار، چای، قطعات یدکی خودرو، رایانه و موبایل بوده است. البته در سالیان اخیر به دلایل متعدد به‌ویژه افزایش شدید قیمت ارز، کاهش رشد اقتصادی، مشکلات فراگیری کرونا و تشدید تحریم‌ها موجب شده که ارزش کالاهای قاچاق به ایران نسبت به گذشته کاهش یابد. هرچند کماکان قاچاق برخی محصولات ازجمله محصولات نساجی و پوشاک به کشور انجام می‌گیرد. البته نوع محصولات تاحدودی تغییر کرده و محصولات لوکس و برند، یا محصولاتی که فناوری تولید پارچه آنها یا طراحی دوخت آنها در ایران نیست، به ایران بیشتر قاچاق میشوند. باید توجه داشت که افزایش شدید نرخ ارز اثرات مثبتی بر تولید و خصوصا صادرات انواع نساجی و پوشاک داشته اما متاسفانه بخشی از این اثرات مثبت به مرور باتوجه به نرخ تورم دورقمی و رشد بی‌رویه آن و افزایش شدید هزینه تولید در داخل خنثی می‌شود و مجددا به سمت سودآوری واردات انواع محصولات نساجی و پوشاک متوسط و حتی ارزان و کم کیفیت سوق می‌یابیم. دربرخی سال‌ها اگرچه اقدامات زیادی برای کنترل قاچاق انجام گرفته و موجب کاهش آمار برخی کالاها شده، اما هنوز نسبت به وضعیت مناسب فاصله زیادی وجود دارد به‌خصوص در زمینه واردات غیرقانونی انواع پارچه و پوشاک دوخته شده به دلیل پیش گفته که همچنان از حجم زیادی برخوردار است.
