غول چینی پس از تهدید آمریکا چگونه داستان موفقیت ساخت؟
جنگ با تحریم به سبک هوآوی
ماجرا از آنجایی آغاز شد که شرکت فناوری هوآوی از گوشی هوشمند ۹۰۰ دلاری‌‌‌اش رونمایی کرد و پیشرفت سریع چین در عرصه تکنولوژی تراشه و تخته بورد نیمهرسانا را به رخ کشید و سیاستمداران دنیا را از واشنگتن گرفته تا توکیو نگران کرد. در نبرد بین چین و آمریکا بر سر برتری جغرافیایی-سیاسی، این اتفاق پای شرکت کمتر شناخته‌شده‌‌‌ای که تراشه‌‌‌های هوآوی را تولید می‌‌‌کرد هم وسط کشید. اهمیت این گوشی به دلیل تعداد زیاد قطعات پیشرفته تولید شده در چین بود؛ به‌ویژه یک پردازنده ۷ نانومتری از «شرکت بین‌المللی تولید تراشه و بورد نیمهرسانا» (Semiconductor Manufacturing International Corporation) واقع در شانگهای که به اختصار به آن «اسمیک» (SMIC) می‌‌‌گویند. این جریان شرکت اسمیک را به‌رغم سال‌های سال تحریم علیه هوآوی، به عنوان سلاح مخفی پکن برای شکست موانع ایجاد شده توسط آمریکا، در جهت مهار پیشرفت چین ظاهر کرد. موفقیت این شرکت در ارائه پردازنده ۷نانومتری پیشرفته به هوآوی، باعث جشن و هلهله در داخل کشور و اتهامات کورکورانه در واشنگتن به خاطر این شکست واضح و آشکار شد.
دستاوردهای اسمیک آنجایی شگفت‌انگیزتر می‌شود که می‌‌‌بینیم این شرکت بیش از یک دهه تحت محدودیت‌های شدید آمریکا قرار داشته و در سال ۲۰۲۰ به صورت رسمی وارد لیست سیاه آمریکا شد. البته به‌رغم اینکه وزارت بازرگانی آمریکا موظف است کنترل گسترده‌‌‌ای روی خرید هر گونه تجهیزات یا نرم‌‌‌افزار آمریکایی از سوی این شرکت داشته باشد، حداقل در برخی موارد مجوز خرید و مبادله را برای تامین‌‌‌کنندگان اسمیک صادر کرده و حالا مقامات و متخصصان صنعت، از آمریکا می‌‌‌خواهند حتی شده به قیمت افزایش تنش بین آمریکا و چین، اقدامات بیشتری در این خصوص انجام دهد. داگلاس فولر، دانشیار دانشکده کسب‌و‌کار کپنهاگن، می‌‌‌گوید: «کاری از دستشان برنمی‌‌‌آید، جز اینکه بیشتر به اسمیک سخت بگیرند. اگر این کار را نکنند، تمام قوانینی که در این سال‌ها وضع کرده‌‌‌اند کاملا بی‌‌‌معنی می‌شود.»
دولت آمریکا می‌‌‌گوید استراتژی که نسبت به تراشه‌‌‌های تولیدی چین در پیش گرفته، هیچ ربطی به گوشی‌‌‌های هوشمندش ندارد، بلکه به خاطر قابلیت کاربرد آن در مصارف نظامی است، چون تراشه و بورد نیمهرسانا بنیان صنعت تکنولوژی است و همه چیز را از مدل‌‌‌های هوش مصنوعی گرفته تا محاسبات ابری و پهپادهایی که با هوش مصنوعی کنترل می‌‌‌شوند و ابرکامپیوترهای کدگشایی و نظارت و تانک و موشک ممکن می‌سازد. و از آنجا که تنش‌‌‌های بین این دو کشور به دلایلی از جمله آینده تایوان در حال افزایش است، آمریکا می‌‌‌خواهد توانایی‌‌‌های دفاعی چین را کنترل کند.
با این همه، در حال حاضر سرمایه‌گذاران داخلی برای اسمیک سر از پا نمی‌شناسند. از زمان عرضه گوشی میت ۶۰ پرو (Mate ۶۰ Pro) هوآوی در اواخر ماه اوت، سهام این شرکت ۲۲درصد و ارزش بازارش حدود ۵ میلیارد دلار رشد کرده و در لیست شرکت‌های برتر از حیث عملکرد در بورس هنگ‌کنگ جایگاه سوم را به دست آورده است. سوالی که اکنون برای آینده اسمیک مطرح می‌شود این است که آیا قادر به تولید انبوه تراشه‌‌‌های پیچیده‌‌‌اش خواهد بود یا آمریکا می‌تواند قابلیت‌‌‌هایش را محدود کند؟ جینا ریموندو، وزیر بازرگانی آمریکا، می‌‌‌گوید چین ظرفیت تولید انبوه چنین محصولی را ندارد، اما کارشناسان بازنشسته صنعت، از جمله برن جی لین، معاون سابق شرکت تولیدی بورد نیمهرسانای تایوان، می‌‌‌گویند که آمریکا قابلیت‌‌‌های آنها را دست کم می‌گیرد.
اسمیک سال‌هاست مشغول ذخیره دستگاه‌‌‌های تولید تراشه است؛ از جمله همان تجهیزات لیتوگرافی فرابنفش عمیق شرکت ASML هلند که برای ساخت نخستین تراشه‌‌‌های ۷ نانومتری از آن استفاده شده است. اسمیک تراشه‌‌‌های هوآوی را با دستگاه‌‌‌های همین شرکت هلندی ساخته است. لین که فناوری لیتوگرافی را در شرکت محل کارش به اوج رسانده، می‌‌‌گوید اسمیک با همین دستگاه‌‌‌های ASML که هم اکنون در اختیار دارد، باید بتواند تراشه‌‌‌های ۵ نانومتری قدرتمندتری بسازد. فولر و دیگر کارشناسان هم این نظر را تایید می‌کنند. یان-پیتر کلاینهاوس، مدیر فناوری و ژئوپلیتیک سازمان مطالعاتی آلمانی «استیفتانگ نو وران‌‌‌ورتانگ»، می‌‌‌گوید که غول چراغ جادو دیگر از بند رها شده است.
اسمیک به همین سرعت تبدیل به یکی از افسانه‌‌‌های صنعت شد. این شرکت بیش از دو دهه پیش توسط ریچارد چانگ تاسیس شد؛ کسی که در چین متولد شده، در تایوان بزرگ شده، و دو دهه در شرکت Texas Instruments کار کرده است. او شرکت تولیدکننده تراشه‌‌‌اش را در زمین‌‌‌های بیابانی شانگهای شرقی بنا کرد و از همان ابتدا به خاطر روابطی که داشت با برنده شدن در مناقصات کسب زمین و معافیت‌‌‌های مالیاتی، بلندپروازی‌‌‌هایش را پیش برد. اسمیک رقبایی چون شرکت تولید نیمهرسانای «هووا هانگ» را از میدان به در کرد تا تبدیل به بزرگ‌ترین سازنده تراشه‌‌‌های نیمه‌‌‌رساناهای چین شود.
از آنجا که اسمیک یکی از بهترین شانس‌‌‌های پکن برای تولید تراشه‌‌‌های پیشرفته بود، مدت کوتاهی پس از تاسیس، هدف حملات آمریکا قرار گرفت. واشنگتن در سال ۲۰۰۵ از ترس اینکه اسمیک به مقابله با شرکت میکرون تکنولوژی (Micron Technologyشرکت صنایع بورد نیمه رسانای آمریکایی) برخیزد، برنامه این شرکت برای خرید تجهیزات تولید تراشه از شرکت «اپلاید متریالز» را به ارزش یک میلیارد دلار متوقف کرد. همان سال، تایپه بنیان‌گذار این شرکت را به اتهام نقض قوانین سرمایه‌گذاری برای تاسیس اسمیک جریمه کرد و در سال ۲۰۰۹، دادگاهی در کالیفرنیا حکم داد که اسمیک از اسرار تجاری شرکت تولیدی بورد نیمهرسانای تایوان (به اختصار تی‌‌‌اس‌‌‌ام‌‌‌سی) سوءاستفاده کرده است.
همین موانع اولیه باعث شد این شرکت به عنوان یک شرکت جنجالی شهرتی برای خود دست و پا کند. مقامات شانگهای که آن زمان محور توسعه نوین چین بود، به وضوح پشت شرکت درآمدند و از آن حمایت می‌‌‌کردند. اما این کافی نبود. اسمیک با مقامات پکن و شهرهای در حال توسعه‌‌‌ای همچون شنزن، روابط دوستانه برقرار کرد تا بتواند پایگاه‌‌‌های تولید محلی‌‌‌اش را گسترش دهد. این شرکت همچنین به سرعت کارخانه‌‌‌های تولیدی خود را در سراسر کشور برپا کرد، برای جذب قرارداد با شرکت تی‌‌‌اس‌‌‌ام‌‌‌سی به رقابت برخاست و مدیران و مهندسان تایوانی را استخدام کرد تا بر گسترش شرکت نظارت کنند.
ارتباطات داخلی و محلی این شرکت باعث شد مشتریان سرشناسی را جذب کند؛ از جمله غول‌های آمریکایی همچون کوالکام (Qualcomm) و برادکام (Broadcom). در طول این مسیر از حمایت‌‌‌های قدرتمندی هم برخوردار شد؛ از صندوق بزرگ چین (صندوق سرمایه‌گذاری اصلی چین در صنعت بورد نیمه رسانا) گرفته تا صندوق ثروت ملی سنگاپور.
تا اینکه در دسامبر ۲۰۲۰ دولت ترامپ اسمیک را به اتهام حمایت از ارتش چین - ادعایی که این شرکت رد کرده- در لیست سیاه قرار داد. قرار گرفتن در لیستی که به Entity List معروف است به این معناست که شرکت‌های آمریکایی برای تامین کالای موردنیاز اسمیک، باید از وزارت بازرگانی آمریکا مجوز بگیرند. پس از آن، محدودیت‌ها روی اسمیک به سرعت شدت یافت و در اکتبر سال ۲۰۲۲، آمریکا کنترل‌‌‌های صادراتی قابل‌توجهی را مقرر کرد که شامل محدودیت در فروش تجهیزات پیشرفته تولید تراشه به آن دسته از کارخانه‌‌‌های چینی می‌شد که تراشه‌‌‌های ۱۴ نانومتری یا کوچک‌تر تولید می‌‌‌کردند.
با این همه، همیشه راه فراری وجود دارد. به‌رغم اینکه آمریکا بلافاصله مقرراتش را روی شرکت‌های تولید تراشه آمریکایی اعمال کرد، ماه‌‌‌ها طول کشید تا بتواند دولت‌‌‌های هند و ژاپن را متقاعد کند. پس یعنی شرکت‌های فعال در این دو کشور، همچون ASML و توکیو الکترون، همچنان می‌توانستند ماشین‌‌‌آلات پیشرفته‌‌‌شان را به مشتریان چینی بفروشند که شتاب‌‌‌زده مشغول خرید ماشین‌‌‌آلات تازه و انبار کردن آنها بودند. ASML مطابق قوانین دولت خود حتی می‌تواند ماشین‌‌‌آلات پیشرفته را تا پایان امسال هم به چین صادر کند.
علاوه بر این، برای وزارت بازرگانی آمریکا هم، اجرای مقرراتی که خودش اعمال کرده، کار پیچیده و مشکلی بوده است؛ چون اغلب تولیدکنندگان تجهیزات کارخانه‌‌‌های تولیدی بورد نیمهرسانا، همچون ماشین‌‌‌‌‌‌هایASML، هم قابلیت تولید تراشه‌‌‌هایی را دارند که تحت نظارت آمریکا غیرقانونی محسوب می‌شود و هم می‌توانند تراشه‌‌‌های ساده‌‌‌تری را که مجاز است و تولیدش مشکلی ندارد تولید کنند. پیامد این ماجرا برای اسمیک هنوز مشخص نیست. آمریکا هنوز مشغول بررسی است که ببیند باید به همکاری اسمیک با هوآوی که آن هم در لیست سیاه قرار دارد باید چه واکنشی نشان دهد. آمریکا در اکتبر امسال محدودیت‌های تازه‌‌‌ای در خصوص تراشه‌‌‌ها وضع کرد که مشقت کسب و کار در چین را بیشتر می‌کند.
شاید در آینده اسمیک از طرف واشنگتن تنبیه شود. اما در حال حاضر دستاوردهایش به استراتژی پکن برای ساخت صنعت تکنولوژی خودکفاتری امید بخشیده است. چارلز شام و شان چن، تحلیلگران تکنولوژی بلومبرگ، می‌‌‌گویند: «این نقطه عطفی در پیشرفت تکنولوژی چین است. این تراشه نشان می‌دهد که غول تکنولوژی چین در حال پیشروی است؛ تحریم‌‌‌های آمریکا را دور می‌‌‌زند و آرام‌آرام به خودکفایی در این حوزه می‌پردازد.»
