نگاهی به خانه‌‌‌های کوچکمتراژ در جهان
در ایالات متحده، جنبش خانه‌‌‌های کوچک (Tiny House Movement) از اوایل دهه ۲۰۰۰ به شدت رشد کرد. این جنبش به دنبال بحران مسکن و رکود اقتصادی ۲۰۰۸، زمانی که بسیاری از مردم به دنبال گزینه‌‌‌های مقرون به صرفه‌‌‌تری برای زندگی بودند، شتاب گرفت. جی شافر، یکی از پیشگامان این جنبش در سال ۱۹۹۹ شرکت Tumble Tiny House Company را تاسیس کرد و به ساخت و ترویج خانه‌‌‌های کوچک مشغول شد. کاهش نرخ مالکیت در آمریکا باعث شده تا افراد بیشتری به جمعیت اجاره‌‌‌نشین این کشور اضافه شوند. قدرت خرید خانه در آمریکا شاید همچنان مانند سابق باشد؛ اما جذابیت خرید خانه در آمریکا کاهش یافته است و افراد کمتری علاقه به پس‌‌‌انداز و خرید خانه دارند. در بسیاری از مناطق آمریکا مانند سان‌فرانسیسکو، نیویورک و منهتن قیمت خرید خانه بسیار بالاست و با سطح درآمد افراد تفاوت بسیاری دارد. در ژاپن، خانه‌‌‌های کوچک به دلیل کمبود فضای شهری و تراکم جمعیت بالا، از دیرباز رایج بوده‌‌‌اند. از دهه ۱۹۸۰، معمارانی مانند کازوئو شینکای و تویو ایتو به طراحی خانه‌‌‌های کوچک با استفاده بهینه از فضا پرداخته‌‌‌اند. خانه‌‌‌های کپسولی و آپارتمان‌‌‌های کوچک در توکیو نمونه‌‌‌هایی از این روند هستند.
ژاپن کشوری است که بیشتر مردم در آن به کار و درآمد فکر می‌کنند، زنان خانه‌‌‌دار نیز از این امر مستثنی نیستند و شغلی برای خود فراهم می‌کنند. به همین دلیل خانه در فرهنگ ژاپنی به عنوان محلی برای خواب و کسب آرامش تعریف شده است. میهمانی‌‌‌ها در خانه افراد برگزار نمی‌شود بلکه کافه‌‌‌ها و رستوران‌‌‌ها برای این کار در نظر گرفته می‌شود. خانه‌‌‌های ژاپنی‌‌‌ها متراژ کمی دارند و این امر برای افراد مساله مهمی نیست. آمارها نشان می‌دهد در سال‌های اخیر، زوج‌‌‌های جوان ژاپنی به خانه‌‌‌های کوچک در مرکز شهر توکیو علاقه بیشتری نشان می‌دهند و این خانه‌‌‌های کوچک بندانگشتی را به خانه‌‌‌های بزرگ حومه شهر که ممکن است ارزان‌‌‌تر و با وام بیشتر و سهل‌‌‌الوصول‌‌‌تر باشد، ترجیح می‌دهند. چین نیز برای حل بحران مسکن به سراغ خانه‌‌‌های پیشساخته کوچکی رفته که کمتر از ۲۴ ساعت به هم وصل می‌‌‌شوند. در همسایگی چین، اما هنگ‌‌‌کنگی قرار دارد که به دلیل وضعیت اقلیمی و جغرافیایی و افزایش جمعیت مجبور شده است به سمت خانه‌‌‌های تابوتی یا کپسولی برود؛ خانه‌‌‌هایی که کمتر از۵ متر هستند.
اروپا، انگلیس و هلند نیز با چالش‌‌‌های مشابهی مواجه بوده‌‌‌اند. در لندن، خانه‌‌‌های کوچک و آپارتمان‌‌‌های با متراژ پایین از اوایل قرن بیستم برای کارگران و مهاجران ساخته شدند. در هلند، خانه‌‌‌های شناور و مدولار کوچک که بر روی کانال‌‌‌ها قرار می‌‌‌گیرند، نمونه‌‌‌های جالبی از این نوع مسکن هستند. در آلمان با پروژه‌‌‌های مختلفی به مساله مسکن پاسخ داده شده است. در برلین، خانه‌‌‌های کوچک متحرک و مدولار به عنوان راه‌‌‌حلی برای افزایش قیمت مسکن و کمبود فضا مطرح شده‌‌‌اند. این خانه‌‌‌ها معمولا برای دانشجویان و جوانان مناسب هستند. آلمان نخستین پروژه آپارتمان‌‌‌های کوچک را در سال ۲۰۱۱میلادی توسط یک پیمانکار در شهر فرانکفورت کلید زد. طراحی اولیه این آپارتمان‌‌‌ها به منظور استفاده دانشجویان صورت گرفت اما نهتنها دانشجویان که کارمندان و شاغلان فرانکفورت نیز از خرید و اجاره این آپارتمان‌‌‌ها استقبال کردند. در استرالیا و نیوزیلند نیز خانه‌‌‌های کوچک به دلیل سبک زندگی ساده و مینی‌مالیستی و همچنین هزینه‌‌‌های پایین‌‌‌تر محبوبیت یافته‌‌‌اند. جنبش خانه‌‌‌های کوچک در این مناطق از اوایل دهه ۲۰۱۰ شروع به رشد کرده است و به عنوان یک راه‌‌‌حل برای مقابله با افزایش قیمت مسکن و نیاز به زندگی پایدار معرفی شده‌‌‌اند. تاریخچه خانه‌‌‌های کوچک نشان می‌دهد که این نوع مسکن به عنوان پاسخی به چالش‌‌‌های اقتصادی و فضایی مسکن در کشورهای مختلف توسعه یافته است. این خانه‌‌‌ها با استفاده از فضا و کاهش هزینه‌‌‌ها، گزینه‌‌‌ای مقرون به صرفه و کارآمد برای بسیاری از افراد به شمار می‌‌‌آید. در هر کشور، توسعه این خانه‌‌‌ها با توجه به فرهنگ، نیازها و شرایط اقتصادی خاص آن منطقه شکل گرفته است. ساخت خانه‌‌‌های کوچکمتراژ در ایران به چند دهه گذشته بازمی‌گردد و به عنوان پاسخی به چالش‌‌‌های مختلف اقتصادی، جمعیتی و شهری توسعه یافته است. این روند به‌ویژه در دهه‌‌‌های اخیر با افزایش جمعیت شهری، رشد قیمت مسکن و کمبود زمین شهری شدت بیشتری یافته است.
مسکن کوچک در ایران
دهه ۱۳۶۰ و ۱۳۷۰: در این دهه‌‌‌ها، با افزایش جمعیت شهری و مهاجرت روستاییان به شهرها، نیاز به مسکن ارزان‌قیمت و سریع‌‌‌الاحداث بیشتر احساس شد. این نیاز به ساخت‌وسازهای سریع و اقتصادی منجر به توسعه واحدهای مسکونی کوچک‌تر و ارزان‌‌‌تر شد.
دهه ۱۳۸۰ و ۱۳۹۰: در این دوره، با افزایش جمعیت و همچنین تحولات اقتصادی، قیمت زمین و مسکن به‌‌‌طور قابل‌‌‌توجهی افزایش یافت. این امر باعث شد تا سازندگان به سمت ساخت واحدهای مسکونی کوچک‌تر و فشرده‌‌‌تر حرکت کنند تا بتوانند نیازهای جمعیت بیشتری را با هزینه کمتر برآورده کنند.
افزایش جمعیت شهری: افزایش جمعیت و مهاجرت به شهرها باعث افزایش تقاضا برای مسکن شده است. با توجه به محدودیت‌های زمین شهری، ساخت واحدهای مسکونی کوچک‌تر یک راه‌‌‌حل منطقی برای پاسخ به این تقاضاست.
رشد قیمت زمین و مسکن: افزایش قیمت زمین و مسکن در شهرهای بزرگ ایران مانند تهران، اصفهان، مشهد و شیراز موجب شده تا بسیاری از خانوارها توانایی خرید واحدهای بزرگ‌تر را نداشته باشند و به سمت خرید یا اجاره واحدهای کوچک‌تر حرکت کنند. تغییر در ساختار خانواده: تغییرات اجتماعی و فرهنگی منجر به کاهش تعداد اعضای خانواده و افزایش تعداد خانوارهای تک‌نفره یا دو‌نفره شده است. این تغییرات نیاز به واحدهای مسکونی کوچک‌تر را افزایش داده است.
مقرون به صرفه بودن: خانه‌‌‌های کوچکمتراژ به دلیل هزینه‌‌‌های پایین‌‌‌تر ساخت و نگهداری، گزینه‌‌‌ای مقرون به صرفه برای بسیاری از افراد و خانواده‌‌‌ها محسوب می‌‌‌شوند. این خانه‌‌‌ها به‌ویژه برای جوانان و نوجوانان و زوج‌‌‌های جوان مناسب هستند.
سبک زندگی مینی‌مالیستی: افزایش گرایش به سبک زندگی مینی‌مالیستی و ساده‌‌‌زیستی نیز باعث شده تا بسیاری از افراد به سمت خانه‌‌‌های کوچک‌تر و کارآمدتر حرکت کنند. این سبک زندگی نهتنها هزینه‌‌‌های زندگی را کاهش می‌دهد، بلکه باعث کاهش مصرف منابع و انرژی نیز می‌شود. طرح‌‌‌های دولتی و سیاستگذاری‌‌‌ها: دولت در سال‌های اخیر با اجرای طرح‌‌‌هایی مانند مسکن مهر و مسکن ملی تلاش کرده تا نیاز به مسکن را برای اقشار مختلف جامعه تامین کند. این طرح‌‌‌ها معمولا بر ساخت واحدهای مسکونی با متراژهای کوچک‌تر متمرکز بوده‌‌‌اند تا بتوانند تعداد بیشتری واحد مسکونی را در زمان کمتری احداث کنند. پس به طور کلی خانه‌‌‌های کوچکمتراژ در ایران به عنوان پاسخی به چالش‌‌‌های متعدد اقتصادی، جمعیتی و اجتماعی شکل گرفته‌‌‌اند. این خانه‌‌‌ها با توجه به افزایش جمعیت شهری، رشد قیمت مسکن و تغییرات در سبک زندگی به یک راه‌‌‌حل منطقی و مقرون به صرفه برای بسیاری از افراد تبدیل شده‌‌‌اند. سیاست‌‌‌های دولتی نیز در این روند نقش مهمی ایفا کرده و تلاش داشته‌‌‌اند تا با ساخت واحدهای مسکونی کوچک‌تر و اقتصادی نیاز به مسکن را در جامعه تامین کنند.
طراحی و امکانات خانه‌‌‌های کوچک متراژ
طراحی: خانه‌‌‌های کوچکمتراژ با تمرکز بر استفاده بهینه از فضا، طراحی‌‌‌های خلاقانه و امکانات خاص گزینه مناسبی برای افرادی هستند که به دنبال سبک زندگی ساده و مقرون به صرفه هستند. برخی از جنبه‌‌‌های طراحی و امکانات این خانه‌‌‌ها شامل موارد زیر است:
استفاده بهینه از فضا: طراحی خانه‌‌‌های کوچکمتراژ با هدف بهره‌‌‌برداری حداکثری از فضای موجود انجام می‌شود که شامل استفاده از مبلمان چندمنظوره، طبقه‌‌‌بندی دقیق فضاها و استفاده از فضای عمومی برای ذخیرهسازی است.
طراحی باز و نورگیر: برای جلوگیری از احساس تنگی و محدودیت، طراحی داخلی این خانه‌‌‌ها به طور باز و نورگیر انجام می‌شود. استفاده از پنجره‌‌‌های بزرگ و نور طبیعی برای افزایش احساس فضایی و روشنایی داخلی ضروری است.
طراحی مدولار: بسیاری از خانه‌‌‌های کوچک مدولار طراحی می‌‌‌شوند تا به راحتی قابل تغییر و تنظیم باشند. این طراحی به ساکنان اجازه می‌دهد تا با تغییر چیدمان، فضای موجود را به‌‌‌نحوی که به بهترین شکل نیازهایشان را برآورده کند، تنظیم کنند.
طراحی و امکانات خانه‌‌‌های کوچکمتراژ بر استفاده بهینه از فضا، انعطاف‌‌‌پذیری و کارآمدی است. با استفاده از مبلمان چندمنظوره، فضاهای ذخیرهسازی هوشمند و طراحی باز و نورگیر، این خانه‌‌‌ها می‌توانند زندگی راحت و کاربردی حتی در کوچک‌ترین فضاها را فراهم کنند. این اصول و تکنیک‌‌‌ها کمک می‌کنند تا خانه‌‌‌های کوچکمتراژ به گزینه‌‌‌ای جذاب و کارآمد برای زندگی تبدیل شوند. هر کدام از کشورها در ساخت خانه‌‌‌های با متراژ پایین، طراحی خاص خود را دنبال می‌کنند. به طور نمونه در ژاپن این خانه‌‌‌ها در فضایی به مساحت حدود ۱۰ مترمربع و در چندطبقه ساخته می‌‌‌شوند؛ مساحت این آپارتمان‌‌‌ها معمولا بین ۲۵ تا ۴۵ مترمربع است.
مسکن کوچکمتراژ چرا در جهان مورد اقبال قرار گرفت؟
در جهان آپارتمان‌‌‌های نقلی اگر‌چه از نظر مساحت با انتقادهایی روبهرو است، اما جانمایی این واحدهای مسکونی در مراکز شهری و مجاورت دانشگاه‌‌‌ها به دلیل کاهش فاصله محل زندگی با محل کار با استقبال جمعیت جوان به عنوان نیروی فعال کار و همچنین مشغول تحصیل روبهرو شده است. تجربه دیگر کشورها نشان داده ساخت خانه‌‌‌های متراژ پایین در نقاط مختلف شهر می‌تواند تا حدودی عدالت اجتماعی را برقرار کرده و منجر به حفظ سرمایه قشر ضعیف جامعه و امیدی برای خانه‌‌‌دار شدن آنها و افزایش متراژ خانه‌‌‌هایشان در آینده باشد. عرضه این واحدها با در نظر گرفتن همه نیازهای بهداشتی، پخت‌‌‌وپز و سکونت و همچنین متناسب با زیرساخت‌‌‌های شهری می‌تواند قیمت‌های بسیار زیاد بازار مسکن را تا حدود زیادی مدیریت کند. شیوه اجرا و مکان‌‌‌یابی برای استقرار این واحدها و چگونگی واگذاری نیز بسیار مهم است. آینده تمدن‌‌‌های جهان در گرو طراحی و ساخت مناسب شهری است و به‌‌‌طور حتم با توجه به رشد جمعیت و طراحی خوب و کارآمد، منازل مسکونی کوچک می‌تواند از مهم‌ترین اولویت‌‌‌های شهرسازی آینده باشد.
مزایای خانه‌‌‌های کوچکمتراژ
خانه‌‌‌های کوچکمتراژ به دلیل ویژگی‌‌‌های منحصر به‌‌‌فرد و کارآمدی که دارند، از مزایای متعددی برخوردارند که آنها را به گزینه‌‌‌ای جذاب برای بسیاری از افراد و خانواده‌‌‌ها تبدیل کرده است. برخی از این مزایا شامل هزینه‌‌‌های کمتر ساخت و نگهداری، بهره‌‌‌وری بیشتر از فضا (طراحی‌‌‌های چندمنظوره، ایجاد فضاهای ذخیرهسازی مخفی)، سبک زندگی ساده زیستی (تمرکز بر کیفیت زندگی، کاهش استرس)، مزایای محیط‌‌‌زیستی و کاهش مصرف منابع طبیعی (به دلیل استفاده کمتر از مصالح ساختمانی و انرژی)، افزایش انعطاف‌‌‌پذیری، سهولت در مدیریت و نگهداری است.
معایب خانه‌‌‌های کوچکمتراژ
در حالی که خانه‌‌‌های کوچکمتراژ دارای مزایای متعددی هستند، چالش‌‌‌ها و معایبی نیز دارند که به طور مختصر می‌توان به مواردی از جمله محدودیت فضا و حریم خصوصی، کمبود فضای ذخیرهسازی، محدودیت در طراحی و دکوراسیون: محدودیت در انتخاب مبلمان و دکوراسیون، کاهش ارزش سرمایه‌گذاری: ارزش فروش پایین‌‌‌تر، تقاضای کمتر در بازارهای محلی و محدودیت در برگزاری میهمانی و میزبانی اشاره کرد.
راه‌‌‌حل‌‌‌ها جهت ساخت خانه‌‌‌های کوچکمتراژ
برای ساخت خانه‌‌‌های کوچکمتراژ در ایران، علاوه بر فرهنگ‌سازی نیاز به اتخاذ رویکردهای نوآورانه و استفاده از تکنولوژی‌‌‌های پیشرفته است تا هزینه‌‌‌ها کاهش یابد و کیفیت و کارآیی این خانه‌‌‌ها بهبود یابد. در این میان دولت می‌تواند با ارائه طرح‌‌‌های حمایتی مانند وام‌‌‌های کم‌‌‌بهره، تسهیلات مالی و کاهش مالیات ساخت‌وساز خانه‌‌‌های کوچکمتراژ را تشویق و تقویت کند.
