بازخوانی گفت‌وگویی با ناصر تقوایی به بهانه جایزه فیلمش در سال ۱۳۵۱
فیلمی کوتاه درباره آزادی
به همین مناسبت در این گزارش ضمن مروری بر شیوه انتشار خبر برنده شدن فیلم رهایی در جشنواره فیلم ونیز در روزنامه اطلاعات، متن گفت‌وگو با تقوایی را نیز بازخواهیم خواند.
روزنامه اطلاعات نوشت: شب گذشته خبرگزاری‌های جهان نتایج هشتمین فستیوال بین‌المللی فیلم‌های کودکان ونیز را که در روز شنبه به پایان رسید، به سراسر دنیا مخابره کردند. هیات داوران فستیوال فیلم کودکان ونیز به دنبال مطالعات خود جایزه بزرگ این جشنواره را به فیلم «رهایی» ساخته کارگردان ایرانی ناصر تقوایی اهدا کرد و این اثر را به خاطر ویژگی‌های برجسته‌اش برنده اعلام کرد.
گروه داوران، فیلم «رهایی» را به علت برخورداری از بینش انسانی و دارا بودن احساسات عالی اخلاقی و بیان شاعرانه و عاطفی فیلم که برای همه کودکان جهان قابل درک است شایسته احراز عنوان بهترین فیلم تشخیص دادند.
در این جشنواره بین‌المللی یک جایزه ویژه نیز از طرف ناظرین هنری به فیلم کوتاه ایرانی «پسر پرنده و آلات موسیقی» به کارگردانی فرشید مثقالی اعطا شد.
موفقیت ناصر تقوایی، کارگردان ایرانی در فستیوال فیلم‌های کودکان ونیز که اکثر دوستداران سینما او را چندی پیش با فیلم «آرامش در حضور دیگران» می‌شناسند فرصتی فراهم ساخت تا ضمن ملاقاتی از خصوصیات بیشتر این فیلم آگاهی یابیم.
آنچه در زیر می‌خوانید حاصل گفت‌وگوی ما با ناصر تقوایی است که در مورد خطوط اصلی فیلم خود و جهان‌بینی خویش در هنر سینما در اختیار ما قرار داده است.
درباره آزادی
ناصر تقوایی از مردم جنوب است، همان نقطه از سرزمین ما که آفتاب گرم و اهالی صبور و دوست‌داشتنی‌اش معروف همگان است.
اولین سوالم را از فضای فیلم رهایی آغاز می‌کنم و می‌پرسم:
آقای تقوایی شما موفقیت فیلم خود را در فستیوال کودکان ونیز مربوط به چه عاملی می‌دانید حتما پیش از اعلام این خبر خودتان قضاوتی درباره این فیلم داشته‌اید؟
بلی من می‌دانستم در تهیه این فیلم موفق به گفتن حرف‌هایم شده‌ام و تا حدود زیادی در بیان فکر خود صمیمی بوده‌ام.
عده‌ای از منتقدان و کسانی که فیلم را قبلا دیده بودند نظریاتی درباره این اثر داده بودند و روی هم رفته من از فیلم «رهایی» رضایت داشتم چون قبل از هر کس خود سازنده فیلم می‌داند چه کرده و کارش تا چه حد ارزش دارد.
برنده جایزه
ممکن است بگویید این فیلم در چه سالی ساخته شد و سابقه آن چیست؟
فیلم «رهایی» سال قبل (۱۳۵۰) با همکاری کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان تهیه شده و برای نخستین بار برنده پلاک طلایی پنجمین فستیوال بین‌المللی کودکان شد.
آنچه که به نظر من از موفقیت‌های بزرگ این فیلم محسوب می‌شود جایزه‌ای است که ژوری کودکان این جشنواره به فیلم دادند. وقتی دیدم عده‌ای کودک فیلم رهایی را حس کردند و از آن خوششان آمده است تقریبا مطمئن شدم در کار خود موفق شده‌ام.
مساله آزادی
ممکن است درباره فیلم توضیح بیشتری بدهید.
فیلم «رهایی» را من براساس یک فکر که از برادرم محسن تقوایی گرفتم آماده نمایش کردم، مدت تهیه آن حدود ۳ ماه طول کشید و صحنه‌های آن در بنادر جنوب یعنی محیطی که من در آن بزرگ شده‌ام و آن را خوب می‌شناسم فیلمبرداری شد. این دو بندر گناوه و بوشهر هستند و به همین جهت بازیکنان این فیلم به‌جز نقش اول آن همه افراد محلی و بومی هستند. داستان فیلم ساده‌ترین و در ضمن پیچیده‌ترین مساله زندگی بشر یعنی آزادی را مطرح می‌کند، عده‌ای از کودکان به تقلید از بزرگ‌ترها و محیط اطراف خود چند قایقی می‌سازند و به‌دریا می‌روند تا ماهیگیری کنند، در یکی از این سفرهاست که قهرمان داستان که «دادا» نام دارد، ماهی زیبایی صید می‌کند، طبیعی است که بچه‌های دیگر نیز سعی دارند این شکار را صاحب بشوند و در این میان زد و خوردهایی بین آنها پیش می‌آید. ولی اولین فکری که «دادا» را به‌خود مشغول می‌کند زنده نگه داشتن ماهی است، ناچار با استفاده از یک کیسه نایلونی ماهی را در قفس آبی خود محبوس می‌کند و در این لحظه است که فیلم به یکی از لحظات اوج خود می‌رسد، زیرا ماهی با قفس نایلونی‌اش به دریا می‌افتد و جست‌وجو برای او آغاز می‌شود. تصویرها در این موقع بیان‌کننده موجودی است که در دریا هم آزادی ندارد و در دل آب‌ها اسیر قفس است. بالاخره ماهی گمشده را یکی از هم‌سالان او پیدا می‌کند و در نتیجه برخوردی بین دو بچه به وجود می‌آید و همبازی او سرش می‌شکند.
«دادا» ماهی را به خانه می‌برد و آن را در کاسه‌ای قرار می‌دهد در همین موقع پدر و مادر پسر زخمی شده به شکایت نزد پدر و مادر «دادا» می‌آیند و پدرش او را در زیرزمین زندانی می‌کند، تشنگی و گرسنگی و تلاش او در این سردابه برای نجات از زندانی شدن ذهنش را به طرف ماهی می‌کشاند و درمی‌یابد که چرا ماهی دائما تلاش می‌کند و خود را به دیوارهای ظرف آب می‌کوبد؛ با خودش می‌اندیشد آیا ماهی هم مثل او نمی‌خواهد آزاد شود؟ فکر آزادی همچون جوانه‌ای در درونش رشد می‌کند و یک نوع پیوستگی با ماهی در خود حس می‌کند. در این هنگام پسری که موجب زندانی شدنش شده برای او آب و غذا می‌آورد و با حیله پاک و کودکانه‌ای او را از زیرزمین رهایی می‌بخشد. «دادا» بلافاصله با ماهی اسیر سوار قایق می‌شود و به دریا می‌رود تا ماهی را آزاد کند، ولی روی سطح دریا با عده‌ای ماهیگیر که مشغول صید هستند روبه‌رو می‌شود. با خودش می‌گوید یک ماهی را آزاد می‌کنیم ولی با این همه ماهیگیر چه می‌توان کرد.
در این فیلم، جملات کوتاه انتخاب شده و مجموعا بیش از چند لحظه گفتار ندارد و از ۱۰ جمله بیشتر نیست.
پاسخ سکوت
خواهش می‌کنم مشخصات دیگر این فیلم را هم بیان کنید؟
فیلم «رهایی» ۲۲ دقیقه است و به طریق رنگی و ۳۵ میلی‌متری تهیه شده است و فیلمبرداری آن با آقای نعمت حقیقی است که من از نظر سینمایی برایش ارزش زیادی قائل هستم.
حالا که از محتوای فیلم اطلاع یافتیم خواهش می‌کنم عکس‌العملتان را بعد از شنیدن خبر پیروزی خود در فستیوال ونیز بگویید.
شنیدن این خبر مرا بسیار خوشحال کرد و در حقیقت پاسخی بود به سکوت چند ساله من زیرا تاکنون ۱۶ فیلم بلند و کوتاه ساخته‌ام که معلوم نیست چرا درباره آنها کمتر حرف زده می‌شود و به نمایش گذاشته نمی‌شود.
