چگونه یکی از شخصیت‌های فرهنگی ایرانی به تکدیگری افتاد؟
عاقبت حاجی فیروز!
از چند سال پیش موضوع تکدیگری حاجی فیروز بیش از همیشه مورد توجه قرار گرفته است، اما در روزهای اخیر با انتشار تصاویر یک دختر با لباس حاجی فیروز ماجرا دوباره داغ شد. افزایش مشکلات اقتصادی در کشور و تغییر ماهوی برخی مناسبات فرهنگی باعث شده حاجی فیروز سایه تکدیگری را به دنبال خود روی زمین بکشد، بدون آنکه هیچ نشانی از پیشینه خود به همراه داشته باشد. شاید بتوان مردم را هم در این اتفاق تا حدی مقصر دانست که با فراموش کردن وظیفه اصلی حاجی‌فیروز، در تغییر شخصیت و سودجویی از این چهره باستانی تاثیرگذار شده‌اند. درباره سخیف شدن «حاجی فیروز» دلایل متعددی می‌توان پیدا کرد. جواد انصافی، کارگردان، بازیگر و پژوهشگر فرهنگی که بیش از هر چیز با ایفای نقش حاجی‌فیروز در میان ایرانیان شناخته می‌شود، رسانه‌ها را یکی از مقصران اصلی این ماجرا می‌داند.
او در این باره گفته است: در رسانه‌ها تبلیغاتی درباره حاجی فیروز نداریم. من سال‌هاست که درباره این پیام‌آوران شادی پژوهش کرده‌ام و کتاب هم درباره آن نوشته‌ام. بارها و بارها از رادیو و تلویزیون خواسته‌ام که روی این موضوع کار کنند، چرا که رادیو و تلویزیون بُرد خبری و اطلاعاتی بیشتری نسبت به دیگر رسانه‌ها دارند، با این وجود بازتابی از حاجی فیروز و سیاه‌نمایی نداشته است. مطبوعات هم در این‌باره جایگاه خود را دارند و به این شخصیت نمادین خیلی کم پرداخته‌اند.
این کارگردان درباره تاریخچه این شخصیت نمادین توضیح داد: حاجی فیروزها پیام‌آوران نوروزی بودند و پیام‌آوران نوروزی هیچ‌وقت دست خود را جلوی مردم دراز نمی‌کنند. عمو نوروز و حاجی فیروز را همه می‌شناسند. این پیام‌آوران نوروزی در شهرهای مختلف با اسامی مختلف شناخته می‌شوند؛ برای مثال در آذربایجان تَکمچی، در مازندران نوروز سلطان، در طالقان تا البرز نوروزخوان، در استان‌های مرکزی مانند اراک و تفرش رشکی و ماسی، و در لرستان و کردستان میرنوروزی یا آتش‌افروز نام دارند.
داود فتحعلی‌بیگی، بازیگر و پژوهشگر نمایش‌های ایرانی، نیز در این باره گفت: این پژوهشگر و متخصص نمایش‌های ایرانی افزود: حاجی فیروز جزو دسته‌جات نوروزخوانی بوده که پیام نوروزی می‌آورده است و از آنجا که چنین مژده‌ای به مردم می‌داده، آنان نیز برای تشکر، هدیه‌ای به او می‌داده‌اند و این‌گونه نبوده که او خود دست دراز کند و از مردم گدایی کند. فتحعلی‌بیگی با اشاره به تحولات زمانه اضافه کرد: بعدها بسیاری از آیین‌های نمایشی در گذر زمان رنگ باخته‌اند و متاسفانه در این بین، عده‌ای هم حاجی‌فیروز را دستمایه تکدیگری قرار داده‌اند و این مساله سال‌هاست که در کشور ما ریشه دوانده و حرف امسال و پارسال نیست.
او با تاکید بر ضرورت توجه نهادهایی مانند شهرداری به امور فرهنگی و ملی خاطرنشان کرد: بهترین کار برای پاسداشت آیین‌های نوروزی این است که نهادهایی مانند شهرداری پای کار بیایند و دسته‌جات نوروزی را فعال کنند تا اینها پیام‌آور نوروز باشند و فضای شهر را مملو از شادی و سرور کنند. با این شیوه، بخش تکدیگری به‌تدریج کمرنگ می‌شود، چراکه جمع‌آوری متکدیان به این آسانی نیست. فتحعلی‌بیگی با ابراز تاسف از تنگناهای اقتصادی افزود: در این شرایط دشوار، عده‌ای چاره‌ای ندارند، اما همیشه تعداد دیگری هم هستند که از این وضعیت سوءاستفاده می‌کنند، به‌خصوص باندهایی که کودکان را در خیابان‌ها اجیر می‌کنند و آنان را دستمایه کاسبی و تکدیگری قرار می‌دهند.
این کارگردان با تاکید بر ضرورت احیای آیین‌های نوروزی در شهرهای گوناگون ادامه داد: مردم باید این آیین‌ها را ببینند و از پیشینه فرهنگی کشور خود آگاه شوند. در کنار این، مسوولان نیز باید تامل و تحمل کافی داشته باشند، چون میر نوروزی همان گونه که مژده آمدن بهار را می‌دهد، شروع به انتقاد هم می‌کند و ممکن است حرف‌هایی بزند که به مذاق مسوولان خوش نیاید. به همین دلیل در طول تاریخ، همیشه قدرتمندان درصدد سانسور میرنوروزی بوده‌اند. البته این سنت‌های نمایشی از اواخر دوره قاجار به این سو به‌تدریج کمرنگ شده‌اند و حالا لازم است بار دیگر به آنها بازگردیم.
