هنر زاکربرگ در نابودی «اعتماد»

مارک زاکربرگ عصبی به‌نظر می‌‌رسید. بعد از تعدیل ۱۱‌هزار نیرو در ماه نوامبر، مدیرعامل متا در ماه مارس اعلام کرد که شرکتش دوباره می‌‌خواهد عذر هزاران نفر دیگر را بخواهد.

در جلسه عمومی یک ساعته شرکت متا در دفاتر مرکزی «منلو پارک» در کالیفرنیا، نیروی کار معترض، زاکربرگ را سوال‌‌باران کردند از جمله اینکه چرا باید به مدیریت او اطمینان داشته باشند.

طبق فایل ضبط‌‌شده‌‌ آن جلسه که به دست واشنگتن پست رسیده، زاکربرگ بدون شور و حرارت و جدیت همیشگی‌‌اش، پاسخ داد: «سوال منصفانه‌‌ای است.»

برای مدیرعاملی که در توصیف تلاشش در تبدیل یک استارت‌آپ تکه‌‌پاره به نماد قدرتمند ۱۱۶ میلیارد دلاری موفقیت در سیلیکون ولی، جمله معروف «سریع پیش بروید و همه چیز را درهم بشکنید» را گفته بود، این اعتراف تامل‌‌برانگیزی بود. زاکربرگ سال‌ها آشفتگی را در هدایت متا پشت سر گذاشته و به کارکنانش آنقدر حمایت و اطمینان داده که با وجود برخی اشتباه‌‌ها، می‌‌دانستند مدیرعاملشان همیشه روی آینده‌‌ای درست شرط بسته است.

اما حالا به واسطه مشکلات اقتصادی، امواج تعدیل نیرو که حدود ۲۱‌ هزار نفر را بیکار کرد، و سرمایه‌گذاری هزینه‌‌بر روی واقعیت مجازی «متاورس» که فعلا بازدهی فوری ندارد، خیلی‌‌ها از داخل شرکت متا می‌‌گویند زاکربرگ چشم‌‌انداز خود برای آینده و اعتماد نیروی کارش را از دست داده است. در عوض، بر اساس مصاحبه‌‌هایی که ده‌‌ها نفر از کارکنان فعلی و سابق متا (به صورت بی‌‌نام) انجام داده‌‌اند، زاکربرگ شرکت را به سوی یک بحران روحی بی‌‌سابقه سوق می‌دهد. یکی از این کارکنان گفته بود: «انگار به جای سریع پیش برو و همه چیز را در هم بشکن، می‌‌گویند آهسته پیش برو و همه چیز را در هم بشکن و بعد دانه دانه مشکلات را حل کن.»

فیس‌‌بوک به عنوان اصلی‌‌ترین محصول متا، برای جذب کاربر و بازاریاب با تیک‌‌تاک می‌‌جنگد. نیروهای اقتصادی، کسب و کار تبلیغات این شرکت را تحت‌‌الشعاع قرار داده‌‌اند. متا در عرصه هوش مصنوعی مولد که انقلابی سریع در صنعت تکنولوژی ایجاد کرده، از بقیه عقب مانده است.

چند هفته پیش، خبر افزایش درآمد فصلی متا برای اولین بار در یک سال گذشته، ارزش سهام این شرکت را ۱۳‌درصد افزایش داد. اما داخلی‌‌ها می‌‌گویند تعدیل نیرو در کنار دیگر وعده‌‌های زاکربرگ برای کاهش بیشتر هزینه‌‌ها، جو داخلی شرکت را خراب کرده است.

حتی برخی افراد در بالاترین رده‌‌های رهبری متا، زاکربرگ را به خاطر اوضاع نامساعد شرکت سرزنش می‌کنند. به عنوان مثال، متا در دوران اوج پاندمی و در جنون سرمایه‌گذاری روی نیروی کار، ۴۱‌هزار نفر را استخدام کرد. در یکی از جلسات اخیر شرکت، اندرو باسورث، مدیر ارشد تکنولوژی گفت که زاکربرگ برخی از این استخدام‌‌ها را با وجود «مخالفت‌‌های» مدیران ارشد انجام داده است. و به گفته دو نفر که نخواستند نامشان فاش شود، او گاهی حتی توصیه مدیران را در مورد اخراج افراد هم رد می‌کند.

زاکربرگ خودش اذعان کرده که کاهش هزینه‌‌ها کاری دردناک است، اما برای آماده‌‌سازی شرکت در برابر کاهش رشد درآمد ناشی از بالا رفتن نرخ بهره و بی‌‌ثباتی ژئوپلیتیک، ضروری است. او جزو آن دسته از مدیران تکنولوژی است که با کاهش تعداد نیروهایش به تحول بازار واکنش نشان داده است.

زاکربرگ با اینکه بعد از به دنیا آمدن فرزند سومش برنامه‌‌های کاری‌‌اش را محدود کرده بود، خودش شخصا درگیر این تعدیل نیروها شد. او به گروهی از مدیران ارشد و همچنین افرادی در واحدهای منابع انسانی، حقوقی و مالی ماموریت داد که چارت‌‌های سازمانی را بازطراحی و روش‌هایی برای کارآمدتر کردن شرکت پیدا کنند.

دیو آرنولد، سخنگوی متا، در بیانیه‌‌ای اعلام کرد شرایطی که منجر به این تعدیل نیروها شده، «در این صنعت عادی است.» او در ادامه گفت: «مارک در مورد اینکه چطور شرکت تکنولوژی بهتری باشیم و بازدهی بیشتری داشته باشیم و عملکرد مالی خودمان را بهبود بخشیم، شفاف عمل کرده است.»

با این حال، روحیه کارکنان به شدت تضعیف شده است. قبل از این هم، جذب و حفظ بهترین استعدادهای حوزه تکنولوژی برای شرکتی که درگیر یکسری رسوایی‌‌ها شده بود - مثل نقش فیس‌‌بوک در انتشار اطلاعات غلط در انتخابات ۲۰۱۶ - کار سخت‌‌تری بود. در یک نظرسنجی داخلی از کارکنان در ماه اکتبر و قبل از این تعدیل نیروهای گسترده، فقط ۳۱‌درصد پاسخ‌‌دهنده‌‌ها گفته بودند که اطمینان دارند رهبران شرکت آن را در مسیر درستی پیش می‌‌برند - این رقم کاهش ۱۱ درصدی را نسبت به نظرسنجی مه ۲۰۲۲ نشان می‌دهد.

زاکربرگ همین چند هفته قبل وعده داده بود به محض اینکه تغییرات ساختاری تمام شود، شرکت به ثبات بازخواهد گشت. اما از آنجا که هفت ماه است کارکنان به طور مداوم شاهد تعدیل نیرو هستند، مشخص نیست که مدیرعامل متا می‌تواند اعتماد از دست رفته آنها را بازیابد یا نه.

یکی از کارکنان فعلی شرکت می‌‌گوید: «اگر می‌‌خواستیم یک نکته خاص را در مورد متا نام ببریم، «اعتمادمان» بود. واقعا متا را شرکت خودمان می‌‌دانستیم و حتی وقتی کسی انتقاد تندی می‌‌کرد، مشتاقانه از آن حمایت می‌‌کردیم. اما این حس حالا از بین رفته و فکر می‌‌کنیم به ما خیانت شده است.»

موسسان امپراتوری

متا سال‌ها تعداد زیادی از کارکنان را با حقوق و مزایایی سخاوتمندانه استخدام می‌‌کرد و کارکنان این شرکت یکی از بالاترین حقوق‌‌ها را در صنعت تکنولوژی دریافت می‌‌کردند. فرهنگ شرکت مشوق استخدام بیشتر بود. زاکربرگ هر سال با مدیران ارشد مشورت می‌‌کرد تا اهداف استخدام نیروهای جدید را بر اساس اولویت‌‌های کسب و کار تعیین کند. مدیران جاه‌‌طلب با پیشنهاد پروژه‌‌هایی که آنها را ملزم می‌‌‌‌کرد یک تیم جدید تشکیل دهند یا زیردستان مستقیم مدیری را که در حال ترک شرکت بود برای خود جذب کنند، می‌توانستند خود را بالا بکشند. به گفته تعدادی از کارکنان، این افراد را همکاران بین خودشان «موسسان امپراتوری» می‌‌نامیدند. و متا استطاعت این را داشت که برای این «امپراتوری‌‌ها» قشون تشکیل دهد. طی سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱، متا از قابلیت‌‌های فیس‌‌بوک و اینستاگرام برای دستیابی به مشتریان بیشتر بهره‌‌برداری کرد، چون پاندمی کرونا همه را به سوی خرید آنلاین سوق داده بود. در اوایل سال ۲۰۲۱ این شرکت اعلام کرد تجارت الکترونیک، به بزرگ‌ترین بخش تبلیغاتی آن تبدیل شده است. زاکربرگ در آوریل ۲۰۲۱ به سرمایه‌گذاران گفته بود «مدتی است تجارت خدمات ما رونق گرفته که البته پاندمی کرونا اهمیت آن را بیشتر کرده است.»

متا به سرعت ابزار خود را تغییر داد تا از این تقاضا بهره‌‌برداری کافی کند. این شرکت سال‌ها رتبه کارکنانش را با‌درصد دو رقمی بالا برد و این روند در دوران پاندمی سرعت بیشتری گرفت. تعداد نیروها هم بین سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۲ تقریبا دو برابر شد. همچنین سرویس خرید فیس‌‌بوک و اینستاگرام به عنوان ویترین دیجیتال برای فروش محصولات (و حتی خرید عکس و فیلم برندها) در شبکه‌‌های اجتماعی متا معرفی شد. اما این حد از اتکا به تجارت الکترونیک پرریسک بود. شرکت‌ها به آسانی می‌توانند تبلیغات دیجیتال بخرند و اگر ببینند این تبلیغات دیگر تاثیری در فروش آنها ندارد، به سرعت تغییر رویه می‌دهند.

وقتی متا وارد عرصه واقعیت مجازی شد، همین پیش‌بینی خوش‌بینانه را داشت. زاکربرگ سال‌ها چشم‌‌اندازی دور از دسترس در مورد متاورس داشت و آن را دنیایی جذاب می‌‌دانست که پتانسیل تبدیل شدن به پلتفرم بزرگ دنیای کامپیوتر، بعد از گوشی‌‌های هوشمند را دارد انقلابی که متا نتوانست از آن بهره‌‌ کافی را ببرد.

اما وقتی زاکربرگ اسم شرکت را در اکتبر ۲۰۲۱ عوض کرد تا تاکید تازه‌‌ای بر واقعیت مجازی را نشان دهد، دلهره‌‌ای به جان کارکنان افتاد. آنهایی که در بخش واقعیت مجازی متا به نام «ریالیتی لبز» (Reality Labs) کار می‌‌کردند، از اینکه به مرکز ثقل جدید شرکت تبدیل شده‌‌اند خوشحال بودند و تنها نگرانی آنها این بود که به عنوان بخشی که هنوز به موفقیت تجاری دست نیافته، بیشتر زیر ذره‌‌بین قرار بگیرند. یکی از کارکنان سابق این بخش گفته بود: «ما دیگر پاورقی نیستیم و به یکی از خطوط اصلی متن تبدیل شده‌‌ایم.» از وقتی متا شرکت واقعیت مجازی Oculus را در سال ۲۰۱۴ خرید، سرمایه‌گذاری‌‌اش در توسعه سخت‌‌افزار و تحقیقات به اوج خود رسید. متا سعی کرد چیزهای مختلفی بسازد، از عینک‌‌های واقعیت افزوده گرفته تا ساعت‌‌های هوشمند و هدست‌‌های واقعیت مجازی. گاهی تیم‌‌های مختلف را برای کار کردن روی نسل‌‌های مختلفی از یک ابزار به صورت همزمان به کار می‌‌گرفتند. یکی از کارکنان سابق شرکت گفته: «وضعمان مثل یک شرکت نرم‌‌افزاری شده بود که سعی داشت به جای یک شرکت سخت‌‌افزاری بالغ که می‌‌خواهد سخت‌‌افزار بسازد، آزمایش‌‌ انجام دهد.» شرکت درگیر محصولاتی شده بود که خیلی قبل‌‌تر مشخص‌‌ شده بود برای کاربران جذابیتی ندارند. متا از سال ۲۰۱۸ ابزارهای هوشمند تماس تصویری خود را تحت برند «پورتال» به عنوان نسل بعدی ابزارهای ارتباطی معرفی کرد. اما در پشت صحنه، کارکنان به طور مرتب با داده‌‌هایی مواجه می‌‌شدند که نشان می‌‌داد این ابزارها نتوانسته‌‌اند اهداف فروش خود را محقق کنند. کاربرانی که آنها را می‌‌خریدند، به طور متناوب از آنها استفاده نمی‌‌کردند. یکی از کارکنان سابق گفته: «اهداف فروش دائما شکست می‌‌خورد. اما همه می‌‌دانستند که اهمیتی ندارد.»

متا به جای اینکه این محصولات را کنار بگذارد، تغییر برند داد. در طول پاندمی، پورتال به یک محصول کسب و کار برای دورکاری تبدیل شد. در سال ۲۰۲۲ شرکت بالاخره از خیر این ابزارها که در آن زمان چهار نسخه مختلف از آنها را تولید کرده بود، گذشت. این بلا سر هدست‌‌های «کوئست» (Quest) هم آمد. قرار بود این هدست‌‌ها راه دسترسی به اپلیکیشن واقعیت مجازی متا به نام Horizon Worlds و دیگر اپلیکیشن‌‌های شخص سوم باشند. اما مدیران متا متوجه شدند کسانی که این ابزار را می‌‌خرند، فقط چند هفته از آن استفاده می‌کنند. و کاربرانی که از این نوع هدست‌‌ها استفاده می‌کنند، معمولا سراغ اپلیکیشن‌‌های رقیب مثل Rec Room و VRChat می‌‌روند. متا در تلاش برای واقعیت بخشیدن به چشم‌‌انداز متاورس، میلیاردها دلار از دست داده است. بخش ریالیتی لبز، سال گذشته بیش از ۷/ ۱۳ میلیارد دلار ضرر داد و این رقم در سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۰ به ترتیب ۲/ ۱۰ و ۶/ ۶ میلیارد دلار بود.

جان کارمک، مدیر ارشد تکنولوژی سابق Oculus و مشاور عالی‌‌رتبه بخش واقعیت مجازی، با وجود جایگاه بالا و قدرتی که داشت، وقتی از حل ناکارآمدی‌‌های این بخش ناامید شد، در ماه دسامبر شرکت را ترک کرد.

کارمک در پیام خداحافظی خود نوشته بود: «به شکل مضحکی تعداد زیادی نیروی کار و منابع داریم، اما همیشه در حال خودتخریبی و هدر دادن تلاش‌‌ها هستیم. هیچ راهی برای ماست‌مالی کردن این موضوع نیست. من فکر می‌‌کنم سازمان ما با نصف کارآیی مورد نظر من فعالیت می‌کند.»

در اوایل ۲۰۲۲، خوش‌بینی‌‌های متا شروع به کمرنگ شدن کرد. شرکت در گزارشی اعلام کرد فیس‌‌بوک به عنوان مهم‌ترین برندش، برای اولین بار در دهه‌‌ای که سهام این شرکت عرضه عمومی شد، کاربران روزانه خود را از دست داده است. در سه‌ماه پایانی ۲۰۲۱ حدود نیم میلیون کاربر، فیس‌‌بوک را ترک کردند. بعد از اعلام این خبر، ارزش سهام این شرکت بیش از یک‌چهارم کاهش یافت.

تابستان همان سال، زاکربرگ و دیگر مدیران ارشد، بین خودشان این سیگنال را فرستادند که مدیران میانی باید کارکنانی را که عملکرد ضعیف‌‌تر دارند شناسایی کنند. آغاز توقف استخدام‌‌های جدید، کل بخش منابع انسانی و واحد جذب نیرو را دچار یک فروپاشی کرد. در ماه‌‌های بعد، متا هیچ‌گونه آگهی استخدامی نداشت و به افرادی هم که برای استخدام توصیه می‌‌شدند، توجهی نشان نداد.

این موضع‌‌گیری شفاف زاکربرگ و دیگران رهبران شرکت، موجی از اضطراب و نارضایتی را در میان کارکنان فیس‌‌بوک برانگیخت. کارکنان نگران بودند هر لحظه کارشان را از دست بدهند، یا‌‌ پاداش و مزایای سالانه کمتری دریافت کنند یا جو بدی که در شرکت وجود داشت، از حالا به بعد رقابتی‌‌تر شود.

زاکربرگ در سیلیکون ولی از معدود بنیان‌گذارانی است که هنوز و مدت‌‌ها بعد از عرضه عمومی سهام، یک غول بزرگ تکنولوژی را هدایت می‌کند و ۶۱‌درصد سهام دارای رای را در اختیار دارد تا به قدرتش خدشه‌‌ای وارد نشود.

منتقدان می‌‌گویند زاکربرگ اغلب دور خودش را با معاونانی پر کرده که بیشتر عمر کاری خود را در سیستم‌‌ متا و فرهنگ این شرکت گذرانده‌‌اند و این موضوع دامنه چشم‌‌اندازهایی که می‌تواند به دست بیاورد را محدود کرده است.

شریل سندبرگ، مدیر ارشد عملیاتی سابق فیس‌‌بوک که او را دست راست مدیرعامل می‌‌دانستند، سال گذشته رفت. زاکربرگ خاویر اولیوان را که از سال ۲۰۰۷ در این شرکت کار می‌‌کرد جای او گذاشت، اما مسوولیت‌‌های مدیر عملیاتی را محدودتر کرد و وظایفش را بین چند مدیر ارشد دیگر تقسیم کرد. بیشتر این مدیران حدود یک دهه یا بیشتر بود که با زاکربرگ کار کرده بودند. مارک در آن زمان گفته بود: «همه اینها رهبران سازمانی مستعد و باتجربه هستند که سال‌ها از نزدیک با آنها کار کرده‌‌ام و اطمینان دارم به کارهای عالی خود در این ساختار جدید ادامه خواهند داد.»

وقتی تعدیل‌‌ نیرو در ماه نوامبر شروع شد، تصمیم‌گیری در مورد اینکه چه کسانی باید بروند بر عهده این مدیران ارشد گذاشته شد؛ نه مدیران مستقیم. رسانه‌‌ها چند روز قبل از اعلام رسمی شرکت، افشا کردند که قرار است هزاران نفر تعدیل شوند و همان زمان باسورث (مدیر ارشد تکنولوژی) و دیگر مدیران ارشد متا، تصمیم گرفتند اظهارنظری در این زمینه نکنند.

باسورث در جلسه‌‌ای که فایل صوتی آن به دست واشنگتن پست رسید، گفته بود دستوری که آمده «مبهم» است و کارکنان همچنان با بازدهی بالا کار می‌کنند و بنابراین برنامه‌‌ تعدیل نیرو که از مدت‌‌ها پیش تعیین شده، خوب تنظیم نشده است. زاکربرگ در همان جلسه با اشاره به تخمین بالاتر از حد درآمد شرکت، گفته بود «اشتباه بزرگی کردیم. و این یعنی در آینده مجبوریم دست به عصاتر و با بازدهی سرمایه بیشتر پیش برویم.»

متا ماه گذشته دومین دور تعدیل نیروی گسترده خود را اجرایی کرد و ۴‌هزار شغل را حذف کرد. زاکربرگ در یک سخنرانی عمومی، دفاعی قوی از اینکه چرا بقیه کارکنان باید همچنان بمانند ارائه کرد: هیچ شرکت تکنولوژی دیگری مثل متا، تجربیات اجتماعی به میلیاردها نفر ارائه نمی‌‌کند. او در پایان گفته بود: «امیدوارم دلیل بودنتان در اینجا این باشد که به کاری که ما می‌‌کنیم ایمان داشته باشید. اینجا جای بسیار خاصی است.»