۸درس کشوری از «پیش‌لرزه‌ها و نحوه نجات در غرب ایران» تشریح شد
تهدید ثانویه زلزله کرمانشاه
به گزارش «دنیای اقتصاد»، این تیم کارشناسی که از ساعات ابتدایی وقوع زمین‌لرزه ۳/ ۷ ریشتری کرمانشاه در مناطق زلزله‌زده حاضر شدند و نتایج مشاهدات و تحقیقات اولیه آنها طی روزهای اخیر در قالب گزارشی ۵۰ صفحه‌ای منتشر شد نشان می‌دهد هم‌اکنون یک خطر پنهان، ساکنان مناطق آسیب‌دیده ناشی از وقوع زلزله را تهدید می‌کند که کارشناسان از آن با عنوان «مخاطرات ثانویه زلزله» یاد می‌کنند. در این گزارش با اشاره به اینکه درس‌آموخته‌های این زلزله نه تنها برای آسیب‌دیدگان و زلزله‌زدگان، بلکه برای کل مردم و مسوولان نباید فراموش شود تاکید شده است رخداد پس‌لرزه‌های متعدد که از اولین دقایق بعد از وقوع زلزله اصلی در مناطق زلزله‌زده همچنان ادامه دارد تاثیر «شگرف» و «تدریجی» بر پایداری ساختمان‌های منطقه و به ویژه ساختمان‌های بنایی(بدون اسکلت) و فاقد استحکام می‌گذارد؛ «ارتعاشات مستمر» در اثر رخداد پس‌لرزه‌های متعدد زلزله ۳/ ۷ریشتری کرمانشاه، موجب ترک‌خوردگی، نرم‌شدگی و از دست رفتن استحکام ساختمان شده و ممکن است با رخداد پس‌لرزه‌های متوسط و کوچک آتی، موجب فروریزش ساختمان‌ها شود.
این تجربه که در زلزله‌های متعدد پیشین هم تجربه شده است مبنای یک هشدار کارشناسی با همین مضمون به مالکان واحدهای آسیب‌دیده‌ای است که اگرچه به‌طور کامل در اثر وقوع زلزله اصلی و پس‌لرزه‌های بعدی به‌طور کامل تخریب نشده‌اند، اما کماکان در معرض خطر قرار دارند؛ کارشناسان به مردم توصیه می‌کنند تحت تاثیر احتمال بروز این خطر ثانویه، تا حد امکان از ورود به ساختمان‌ها و واحدهای مسکونی در مناطقی که تحت تاثیر لرزش‌های متعدد پس‌لرزه‌ها قرار گرفته‌اند، اجتناب کنند. به گزارش «دنیای اقتصاد»، هم‌اکنون تعداد قابل توجهی از واحدهای مسکونی در مناطق زلزله‌زده اگرچه به‌طور کامل تخریب نشده‌اند، اما به واسطه ایجاد شکاف و ترک در دیوارها، سقف و آسیب‌دیدگی اجزای سازه‌ای، معماری، دیوارهاو نمای ساختمان‌ها، در ردیف ساختمان‌های در معرض خطر ریزش ناشی از وقوع پس‌لرزه‌ها قرار دارند. به گزارش «دنیای اقتصاد» مردم و مالکان این دسته از واحدهای مسکونی در صورت نیاز به مراجعه به این واحدهای مسکونی به هر علتی، باید با هماهنگی عوامل و دست‌اندرکاران مدیریت بحران حاضر در منطقه و با اطلاع سایرین به این واحدهای مسکونی رفت و آمد کنند و تا حد امکان به این ساختمان‌ها وارد نشوند.
همچنین ادامه سکونت در این واحدها حتما پس از ارزیابی‌های کارشناسی از سوی ارزیابان مرجع و ارائه تضمین از سوی آنان صورت گیرد و در غیر این‌صورت به زمان مقاومسازی کامل این واحدها در برابر پس‌لرزه‌ها و زلزله‌های احتمالی بعدی موکول شود؛ چرا که هم‌اکنون این ساختمان‌ها به‌صورت بالقوه در معرض خطرریزش قرار دارند و جزو ساختمان‌های پرخطر با احتمال بالای ریزش هستند.به خصوص اینکه با توجه به ماهیت زمین‌لرزه‌های بزرگ از نوع زلزله ۳/ ۷ ریشتری کرمانشاه، این زلزله‌ها به‌طور طبیعی دارای پس‌لرزه‌های متعددی در طول زمان دست‌کم دو تا سه ماهه هستند؛ هر چند با گذشت زمان انتظار می‌رود که از تعداد پس‌لرزه‌ها وبزرگی آنها کاسته شود. این تیم کارشناسی در نتایج تحقیقات خود اعلام می‌کنند با توجه به تخلیه تنش و انرژی ذخیره شده در لایه‌های زمین، که با رخداد زلزله مهیب کرمانشاه همراه شد، انتظار نمی‌رود که زلزله دیگری با همان اندازه اصلی بار دیگر در منطقه زلزله‌زده طی روزهای پیشرو اتفاق بیفتد.با این حال رخداد پس‌لرزه‌ها امری قطعی است که زلزله‌زدگان و مسوولان مدیریت بحران باید به شدت مراقب تاثیر تدریجی آنها بر استحکام بناها به خصوص بناهایی که در زلزله اگر چه به‌طور کامل تخریب نشده‌اند اما دچار ترک‌خوردگی و ریزش در برخی قسمت‌های ساختمان هستند، باشند.
هشت درس زلزله
تیم کارشناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن وشهرسازی همچنین در این گزارش و در جمع‌بندی نتایج تحقیقات اولیه خود از مناطق زلزله‌زده با استخراج هشت درس زلزله به یکی از مهم‌ترین پیام‌های زلزله اخیر کرمانشاه اشاره می‌کنند؛ مبنی بر اینکه زلزله اخیر کرمانشاه به جهت برخی ویژگی‌ها نشان می‌دهد که باید در نگرش خود نسبت به «رژیم لرزه‌خیزی مناطق مختلف کشور»، تجدیدنظر کنیم.چرا که مطابق با انتظارات کارشناسی زلزله‌شناسان و با تکیه بر باورهای قبلی، زلزله مهیب ۳/ ۷ ریشتری کرمانشاه برای منطقه‌ای که زلزله در آن رخ داده است(ایالت لرزه زمین‌ساختی زاگرس)زلزله قابل انتظاری تلقی نمی‌شده است؛ با توجه به رخداد زلزله‌های متوسط و کوچک در منطقه غربی و در نوار شمال‌غرب-جنوب شرق زاگرس، که خصوصیت و سرشتی نظیر کانون جغرافیایی وقوع زمین‌لرزه دارند و به‌طور کلی منطقه‌ای لرزه‌خیز محسوب می‌شود لازم است نگرش‌های کارشناسی درخصوص احتمال وقوع زمین‌لرزه‌های گوناگون در مناطق مختلف کشور مورد «بازنگری» قرار بگیرد.
گزارش «دنیای اقتصاد» برپایه نتایج تحقیقات این تیم کارشناسی حاکی است، هم‌اکنون امکان «ردیابی» و «پیش‌آگاهی» از احتمال وقوع زلزله اصلی به دو طریق وجود دارد؛ از یک سو، «استقرار سامانه پایش خرد‌لرزه‌ها» در مناطق مختلف کشور به خصوص مناطق لرزه‌خیز شناسایی شده از سوی زلزله‌شناسان، در ارتقای سطح آمادگی و هوشیاری در برابر خطر احتمال زمین‌لرزه اصلی بسیار موثر است. تحقیقات نشان می‌دهد قبل از رخداد زمین‌لرزه اصلی یکشنبه شب هفته گذشته کرمانشاه، پیش‌لرزه‌هایی با بزرگی ۵/ ۴، ۹/ ۱ و ۵/ ۲ در همان منطقه از ساعت ۲۱:۰۵(حدود ۴۳ دقیقه قبل از وقوع زلزله ۳/ ۷ ریشتری)رخ داده است.وجود سامانه پایش خرد‌لرزه‌ها در این منطقه به‌طور قطع می‌توانست پیش‌آگاهی نسبی را درخصوص احتمال وقوع زمین‌لرزه اصلی در میان زلزله‌شناسان و مسوولان مدیریت بحران ایجاد کند. علاوه بر سامانه پایش خرد‌لرزه‌ها، «رصد تعداد زلزله‌های ماهانه در یک دوره زمانی در مناطق با ریسک بالای وقوع زلزله» از دیگر امکانات کسب پیش‌آگاهی و طرح احتمال وقوع زلزله‌های بزرگ در مناطق لرزه‌خیز محسوب می‌شود. زمین‌لرزه‌های رخ داده از اول فروردین تا ۲۲ آبان ۹۶ حاکی از لرزه‌خیزی بالای منطقه‌ای است که زلزله مهیب کرمانشاه در آن اتفاق افتاد. کل زلزله‌های رخ داده در منطقه از ابتدای سال تا ۲۳ آبان ماه ۹۶ معادل ۱۲۴ زلزله است که بیشترین تعداد زلزله‌های رخ داده مربوط به آبان ماه است؛ در ماه اخیر ۶۱ زلزله بالای ۵/ ۲ ریشتری در این منطقه ثبت شده است. هرچند در این گزارش تاکید شده است پیش‌بینی زمان دقیق زمین‌لرزه امکان‌پذیر نیست اما بررسی پارامترهای مختلف به‌عنوان پیش‌نشانگر می‌تواند اهمیت داشته باشد.
«مقاومسازی بیمارستان‌ها و توجه به رعایت ضوابط لرزه‌ای در ساخت آنها» به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ساختمان‌های استراتژیک در زمان وقوع حوادث غیرمترقبه به‌ویژه زلزله، درس دیگری است که تیم کارشناسی مرکز تحقیقات راه وشهرسازی در جمع‌بندی خود از بازدید‌ها وتحقیقات اولیه انجام شده در مناطق زلزله‌زده بر آن تاکید می‌کنند. در این گزارش آمده است: لازم است موضوع مقاومسازی بیمارستان‌های موجود و به‌ویژه اجزای غیرسازه‌ای، نماها و گچ‌بری‌ها و دیوارهای غیرباربر که با ریزش‌های مکرر خود امکان استفاده بهینه از خدمات بیمارستانی را مسدود می‌کنند موردتوجه ویژه قرار گیرد.
تهدید ثانویه زلزله کرمانشاه
زلزله مهیب کرمانشاه نشان داد برخی از ساختمان‌های استراتژیک همچون بیمارستان سرپل‌ذهاب که یکی از اصلی‌ترین محل‌های امداد و نجات آسیب‌دیدگان ناشی از زلزله محسوب می‌شد بر اثر وقوع زمین‌لرزه به‌طور کامل تخریب شد و حتی بخشی از نیروهای امدادی نیز در جریان تخریب این بیمارستان زیر آوار ماندند.این درحالی است که «عدم مقاومت ساختمان‌های مسکونی در برابر زلزله» از دیگر موارد موردتاکید در گزارش تحقیقات اولیه این تیم کارشناسی از مناطق زلزله‌زده کرمانشاه است.
در این گزارش همچنین به یک نارسایی عمده مربوط به «قطع شریان‌های حیاتی مانند آب و برق در زمان وقوع زلزله و ساعات بعد از حادثه» اشاره شده است که این نارسایی عملا عملیات امدادرسانی را با مشکل مواجه کرد؛ به‌خصوص اینکه زلزله در ساعات شب روی داد و قطعی برق به‌عنوان یکی از موانع تسریع جریان امدادرسانی و کمک به افراد محبوس در زیر آوار‌های ساختمانی شناسایی شد.قطع‌شدگی خطوط برق، آب، گاز و مخابرات در برخی نقاط و به‌ویژه در مراکز جمعیتی با درصد تخریب بالا، مجددا در این زلزله نیز مانند زلزله‌های مخرب پیشین خود را نشان داد.
درس چهارم زلزله نشان می‌دهد شریان‌های حیاتی خدمات‌رسانی از جمله آب، برق، تلفن و...آسیب‌پذیر هستند که قطعا باید این نارسایی به سرعت در تمام مناطق کشور مورد بررسی قرار گرفته ورفع شود و مسوولان مرتبط بازنگری‌های جدی را درخصوص تاب‌آوری المان‌های زیرساختی و شریان‌های حیاتی در مواقع رخداد زلزله، مورد توجه قرار دهند.کارشناسان به‌عنوان درس پنجم زلزله، تاکید می‌کنند در این زلزله ساختمان‌های مسکن مهر در بوته آزمایش زلزله موفق نبودند و در شهر سرپل‌ذهاب و بعضی مناطق دیگر، تعدادی از آنها خسارت‌های قابل‌ملاحظه‌ای را متحمل شدند که لازم است مورد ارزیابی میدانی قرار بگیرند.همچنین «نامناسب بودن تجهیزات آواربرداری» و «نبود اکیپ‌های پشتیبان برای امدادرسانی سریع به مناطق کوهستانی و صعب‌العبور» به‌عنوان درس ششم، یکی دیگر از ضعف‌های مشاهده شده در ساعات اولیه بعد از وقوع زلزله کرمانشاه بوده که از سوی تیم کارشناسی مرکز تحقیقات راه وشهرسازی به آن اشاره شده است.
به‌ویژه اینکه کوهستانی بودن منطقه و شرایط اقلیمی زون لرزه‌ای زلزله کرمانشاه مشکلات بسیاری را در مسیر اجرای عملیات امداد و نجات مراکز جمعیتی روستایی پراکنده ایجاد کرد؛ این درحالی است که با توجه به وجود خطر ریزش سنگ و مسدود شدن جاده‌ها در مناطق کوهستانی، توصیه جدی کارشناسان این است که حتما ماشین‌های راهداری و نیروهای آن سازمان، به‌عنوان نیروهای پیشرو وارد عمل شوند.«عدم نهادینه‌سازی فرهنگ نحوه رفتار درست بعد از وقوع زلزله در میان مردم» و همچنین عدم آموزش کافی در این زمینه، منجر به بروز رفتارهای غیرطبیعی میان زلزله‌زدگان از همان دقایق ابتدایی بعد از وقوع زلزله کرمانشاه شد. هجوم مردم به خیابان‌ها، پمپ‌بنزین‌ها، مسدود شدن خروجی‌های شهر و... همه نمودهای آشکاری از این رفتارهای غیرطبیعی است که عملیات امداد و نجات را در ساعات اول بعد از وقوع زلزله با اخلال مواجه کرد.
در قالب درس هشتم، مشخص شد «نقش استثنائی شبکه‌های اجتماعی در کنار سایر رسانه‌ها در اطلاع‌رسانی به موقع اظهارنظر‌های کارشناسی» موجب شد از حجم شایعات در ساعات بعدی پس از وقوع زلزله کاسته شود. این درحالی است که در برخی دیگر از حوادث قبلی مشاهده شده بود بسیاری از شایعات از طریق شبکه‌های مجازی منتقل شده و گسترش یابد؛ اما در جریان زلزله اخیر کرمانشاه این شبکه‌ها به‌طور نسبی نقش مهمی در اطلاع رسانی درست و به موقع در ساعات بعد از وقوع زلزله ایفا کردند. شبکه‌های اجتماعی همچنین در ایجاد شورمردمی برای کمک به زلزله‌زدگان و هدایت موثر تیم‌های امدادی نیز نقش قابل توجهی بر عهده گرفتند.
منشا احتمالی زلزله کرمانشاه
در شرایطی که تاکنون گسل عامل زلزله یکشنبه شب هفته گذشته به‌طور دقیق شناسایی نشده است، اما کارشناسان تیم تحقیقاتی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در نتایج اولیه بررسی‌های خود اعلام کرده‌اند با توجه به نزدیکی مرکز زلزله و پس‌لرزه‌ها به گسل«پیشانی کوهستان» در نظر اول می‌توان آن گسل را مسبب این زمین‌لرزه دانست.به گزارش «دنیای اقتصاد» نتایج این تحقیق نشان می‌دهد منطقه‌ای که زلزله مهیب کرمانشاه در آن اتفاق افتاد به لحاظ لرزه‌خیزی منطقه‌ای «بسیار فعال»، محسوب می‌شود؛ در جریان این زلزله جابه‌جایی عمودی زمین بیش از ۳ متر ناشی از جنبش نیرومند زمین اتفاق افتاد که از این منظر نیز زلزله ۳/ ۷ ریشتری کرمانشاه جزو زلزله‌های نادر محسوب می‌شود.
تیم کارشناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی همچنین با بررسی وضعیت ساخت‌و‌ساز و تخریب ساختمان‌ها ناشی از وقوع زلزله در استان کرمانشاه در گزارش اولیه خود اعلام کرده‌اند: استان کرمانشاه در مجموع دو میلیون و پانصد هزار نفر جمعیت دارد که از این تعداد حدود یک میلیون و پانصد هزار نفر در شهرها و ۵۰۰ هزار نفر در روستاهای این استان سکونت دارند. بررسی‌ها حاکی از آن است که در استان کرمانشاه بیش از یک میلیون و ۱۰۰ هزار نفر در واحدهای مسکونی «فاقد اسکلت» یا به اصطلاح، واحدهای مسکونی «بنایی» سکونت دارند؛ ساختمان‌های ساخته شده از مصالح بنایی یا همان ساختمان‌های بدون اسکلت عمدتا از نوع بدون کلاف بوده و از پایداری لرزه‌ای کمی برخوردار هستند. این درحالی است که وزن بالای مصالح مصرفی موجب افزایش نیروی جذب شده از زلزله و در نتیجه افزایش تلفات می‌شود.
در این گزارش تاکید شده است هرچند ساختمان‌های اسکلت‌دار را نیز نمی‌توان به‌صورت کامل ساختمان‌های ایمنی به شمار آورد (چرا که در همین زلزله هم شاهد خسارات گسترده به ساختمان‌های اسکلت‌دار بودیم) ولی در یک آمار تقریبی جمعیت ساکن در ساختمان‌های بدون اسکلت، می‌تواند نمادی از جمعیت در معرض خطر باشد. در استان کرمانشاه ۳۲۰ هزار واحد مسکونی بدون اسکلت و حدود ۷۰ هزار واحد مسکونی اسکلت دار وجود دارد. در واقع ۸۲ درصد از ساختمان‌ها در این استان از مصالح بنایی فاقد اسکلت ساخته شده‌اند؛ از این تعداد ۸۰ درصد از ساختمان‌های شهری(۲۱۱ هزار واحد) و ۹۳ درصد از ساختمان‌های روستایی(۱۱۰ هزار واحد) با مصالح بنایی احداث شده‌اند، یعنی فاقد اسکلت و بسیار در معرض خطر هستند.
ارسال نظر