آلودگی با «خاک» جای خود را به «ازن» و سپس «دود» می‌دهد
موج مکزیکی ذرات مرگبار
گزارش سازمان جهاني بهداشت از «مخربترين نوع آلودگي هوا در گرد و خاك»
عكس: دنیای اقتصاد- مهتاب بیگی
به گزارش «دنیای اقتصاد»، اگرچه پدیده انتشار ریزگرد در هوا در چند سال اخیر بارها استان‌های غربی کشور را درگیر کرده بود، اما سوار شدن ذرات بر باد موافق برای رسیدن به پایتخت یک اتفاق نادر است. تهرانی‌‌ها پیش از این با دو جنس متفاوت آلودگی مواجه بودند؛ به نحوی که در فصل تابستان همزمان با افزایش دما آلاینده گازی و بی‌‌رنگ «ازن» (O۳)کیفیت هوا را کاهش می‌دهد و در فصل زمستان نیز دود ناشی از احتراق در خودروها تحت تاثیر کاهش دمای هوا و بروز پدیده اینورژن، به عنوان آلاینده غالب شناخته می‌شود.
اما در روزهای اخیر آلودگی با منشأ سوم یعنی گرد و غبار در تهران جولان می‌دهد که به گفته کارشناسان دست‌‌کم تا پایان بهار امکان تکرار آن وجود دارد. به این ترتیب به نظر می‌‌رسد ذرات و گازهای آلاینده و مرگبار در تهران نمایشی از موج مکزیکی را اکران کرده‌‌اند؛ به شکلی که هر یک از سه جنس آلودگی به ترتیب در مقطعی از سال غالب می‌شود و اثر مخرب آن بر کیفیت هوا مشهود می‌شود. در بهار گرد و خاک، در تابستان ازن و در نیمه دوم سال دود ناشی از احتراق سوخت در موتورها و مازوت‌‌سوزی در صنایع مستقر در اطراف شهر منشأ اصلی آلودگی هستند و این سه در کنار یکدیگر اما به نوبت و یک به یک، در طول سال نقش خود را در حرکت همیشگی جریان و به تعبیر دیگر، موج آلودگی ایفا می‌کنند.
برآورد کارشناسی حاکی از این است که آلودگی هوا سالانه در مرگ و میر ۳۳ هزار نفر در کشور اثر مستقیم دارد و این یعنی مرگ و میر ناشی از آلودگی در کشور معادل ۱۵ درصد حداقل مرگ و میر سالانه ناشی از شیوع کرونا در ایران است.
شاخص آلودگی در مرز «اضطرار»
آلودگی ناشی از ذرات معلق از بعد از ظهر پنجشنبه در تهران آغاز شد و همچنان ادامه دارد. هرچند از شدت و غلظت آلودگی در تهران و برخی دیگر از استان‌های کشور کاسته شده است، اما وضعیت هنوز عادی نشده و این در حالی است که اخباری از ورود موج جدید گرد و غبار به کشور تا پایان هفته نیز منتشر شده است.
پایش‌‌های هواشناسی نشان می‌دهد روزهای چهارشنبه و پنجشنبه هفته جاری، وزش باد روی کشور عراق باعث خیزش گردوخاک و انتقال آن به غرب ایران می‌شود که کاهش کیفیت هوا و دید افقی در این مناطق را به‌‌دنبال دارد. این خبر در حالی منتشر شده که در حال حاضر وضعیت ۲۶ استان کشور به لحاظ انتشار توده گرد و غبار و آلودگی ناشی از آن هنوز غیرعادی است.
رکورد آلوده‌‌ترین روز تهران با شاخص کیفیت هوای خطرناک (وضعیت قهوه‌‌ای) روز شنبه هفته جاری ثبت شد و تهرانی‌‌ها آلوده‌‌ترین روز خود را دست‌‌کم از زمانی که این شاخص آرشیو شده است، با شاخص ۳۳۲ پشت سر گذاشتند. اگرچه از شدت و غلظت آلودگی هوا در روز شنبه کاسته شد اما این بهبود در حدی نبود که کیفیت هوا را به حالت عادی بازگرداند و شاخص ۲۴ ساعته در روز یکشنبه نیز ۱۵۰ واحد یعنی در مرز شرایط اضطرار (وضعیت قرمز) ثبت شد. این شرایط اضطراری در حالی سلامت شهروندان را نشانه رفته که عدم اتخاذ تصمیم برای کاهش قرار گرفتن شهروندان در معرض خطر مورد انتقاد بسیاری از نخبگان و حتی اعضای شورای شهر و نمایندگان مجلس قرار گرفته است.
۹ عارضه آلودگی برای سلامت
گزارش بانک جهانی درباره «هزینه‌های سلامت، منابع و سیاست‌های آلودگی هوا» حاکی از این است که در تهران سالانه بیش از ۴ هزار نفر جان خود را بر اثر آلودگی هوای ناشی از انتشار ریزذرات معلق در هوا از دست می‌دهند. این ریزذرات بر اساس اندازه و با توجه به میزان اثر مخربی که بر سلامت دارد، به دو گروه اصلی شامل ذرات معلق با قطر کوچک‌تر از ۵/ ۲ میکرون (PM۵/ ۲) و ذرات معلق با قطر کوچک‌تر از ۱۰ میکرون (PM۱۰) تقسیم می‌شود. مطالعات بانک جهانی نشان می‌دهد فارغ از نوع این ریزذرات، به‌طور کلی ذرات معلق بزرگ‌ترین مشکلات را برای سلامتی ایجاد می‌کند، زیرا می‌تواند تا اعماق شش‌‌ها و همچنین در مواردی تا جریان خون به بدن نفوذ کند و از این رو مخرب‌‌ترین نوع آلودگی به شمار می‌‌آید.
برآورد شده است که کاهش غلظت ذرات معلق کوچک‌تر از ۵/ ۲ میکرون در هوای تهران و رسیدن آن به سطح شهر لندن (۲۰ میکروگرم بر مترمکعب) از مرگ و میر زودرس سالانه ۱۳۰۰ نفر در پایتخت کشورمان پیشگیری می‌کند و رسیدن غلظت آن به سطح شهر نیویورک (۱۵ میکروگرم بر مترمکعب) نیز می‌تواند از مرگ و میر زودرس ۲هزار نفر جلوگیری کند. همچنین برآورد این مطالعه حاکی است حداقل هزینه مستقیم آلودگی هوا در تهران سالانه ۶/ ۲ میلیارد دلار است. اگرچه سطح ذرات معلق در آسمان تهران در دو روز گذشته تا ۲۰ برابر سطح ذرات معلق در شهرهایی مثل لندن و نیویورک افزایش پیدا کرد، اما این شرایط استثنایی به تعطیلی شهر برای جلوگیری از حضور در فضای باز - به عنوان تنها راه کاهش مخاطرات شرایط فوق آلوده اخیر - منجر نشد.
در گزارش بانک جهانی تاکید شده که آلودگی هوا یکی از مهم‌ترین عوامل زیست‌‌محیطی خطرناک برای بیماری در ایران است که شامل بیماری‌هایی مثل آسم، سرطان ریه، آلزایمر، پارکینسون، اوتیسم، بیماری شبکیه چشم و بیماریهای قلبی و عروقی می‌شود.
بالا رفتن غلظت ذرات معلق در هوا منجر به افزایش پذیرش بیماران تنفسی در اورژانس می‌شود. البته آلایندههای هوا علاوه بر مشکلات تنفسی، با سکته‌های حاد نیز همبستگی زیادی دارند و نیز می‌توانند موجب افزایش سقط خودبه‌خودی در سه ماه اول بارداری شوند.
سازمان جهانی بهداشت باور دارد که ذرات معلق بیش از هر آلاینده دیگری بر مردم در سراسر جهان اثر می‌‌گذارد. تاثیر اولیه این ذرات بر سلامت انسان شامل خسارت بر سیستم‌‌های تنفسی و قلبی - عروقی است. این گزارش می‌‌افزاید حتی اگر یک شهروند سالم در معرض آلودگی شدید ناشی از انتشار ذرات قرار گیرد نیز ممکن است دچار بیماریهای موقتی شود.
سهم گرد و خاک از آلودگی تهران
به‌طور کلی سهم ذرات از آلودگی هوای تهران در فصول مختلف سال متفاوت است. در تابستان تا ۵۶ درصد از ذرات معلق با قطر کوچک‌تر از ۵/ ۲ میکرون ناشی از گرد و غبار است، در حالی که در فصل زمستان این مقدار به ۷ درصد می‌‌رسد.
بر اساس گزارش بانک جهانی، یک‌‌چهارم ریزذرات معلق با قطر کوچک‌تر از ۵/ ۲ میکرون در تهران ناشی از منشأ طبیعی از قبیل گرد و غبار و شن و ماسه است. البته در روزهای اخیر این سهم یک به چهار تحت تاثیر انتشار ریزگردهای عربی تغییر کرده و اکنون سهم غالب در آلودگی هوا ناشی از این منشأ طبیعی است. به گزارش «دنیای اقتصاد»، معمولا بادهای غالب تهران از سمت غرب است و توفان گرد و غبار از مناطق نزدیک تهران (از جمله مناطق بیابانی نزدیک پایتخت) یا بیابان‌‌های عراق و سوریه هستند.
در بهار و تابستان سال ۹۴ شاخص آلودگی هوا به علت توفان شن در تهران بالا رفت و این شاخص تا پایان سال بالا باقی ماند.
خطرپذیری کودکان در برابر آلودگی ذره‌‌ای
به گزارش «دنیای اقتصاد»، اهمیت مقابله با آلودگی ناشی از گرد و خاک کمتر از اهمیت مقابله با دو جنس دیگر آلودگی از ناحیه تولید ازن در جو یا انتشار دود در هوای سرد زمستانی نیست.مطالعات کارشناسی که نتایج آن در گزارش بانک جهانی پیرامون آلودگی هوا منتشر شده است، نشان می‌دهد کودکان در مقایسه با افراد بالغ مقدار بیشتری از آلاینده‌ها را نسبت به وزن بدن خود تنفس می‌کنند و نگه می‌‌دارند. در واقع میزان جذب ذرات معلق در بدن با اندازه بدن رابطه معکوس دارد و در این بین کودکان چهار تا هفت ساله به مراتب بیشتر از افراد بالغ در معرض خطر هستند. به این ترتیب تصمیم حداقلی برای کاهش آسیب هنگام آلودگی هوای ناشی از ذرات باید تعطیلی مدارس و ممانعت از ورود کودکان در فضای باز باشد.
در روزهای اخیر آلاینده اصلی هوای تهران ذرات معلق با قطر کوچک‌تر از ۱۰ میکرون بوده است اما همزمان غلظت ذرات ریزتر و خطرناک‌‌تر برای سلامت یعنی PM۵/ ۲ نیز از حد مجاز فراتر بود؛ طوری که در زمان قرار گرفتن شاخص کیفیت هوا در بالاترین حد ممکن یعنی عدد ۵۰۰ در ظهر روز جمعه، شاخص کیفیت هوا از نظر ذرات معلق کوچک‌تر از ۵/ ۲ میکرون نیز در محدوده بسیار ناسالم (بنفش) قرار داشت. به این ترتیب بر اثر انتشار ذرات گرد و خاک در آسمان تهران شهروندان با هر دو شکل ذرات معلق خطرناک به لحاظ ابعاد مواجه هستند. ذرات معلق با قطر کوچک‌تر از ۱۰ میکرون که بیشتر منبع طبیعی دارد، به تدریج می‌تواند توسط نیروی جاذبه ته‌‌نشین شود اما تا پیش از آن توسط گلو و بینی جذب می‌شود. در عین حال ذرات معلق کوچک‌تر از ۵/ ۲ میکرون علاوه بر اینکه امکان نفوذ به دستگاه تنفس را دارد، می‌تواند موجب بروز بیماریهای قلبی، تنفسی و انواع سرطان شود.
مجمع جهانی اقتصاد فاش کرد
آمار اعجا‌‌‌ب‌‌‌انگیز از تنفس هوای ناسالم
دنیای‌اقتصاد، شادی آذری: بر اساس جدیدترین داده‌‌‌های سازمان بهداشت جهانی، حدود 99درصد از جمعیت جهان، هوایی را تنفس می‌کنند که از حد کیفیت تعیین شده این سازمان، پایین‌‌‌تر است و مردم کشورهای دارای درآمد کم و متوسط، بیش از سایر افراد در معرض این آلودگی هستند.
به گزارش مجمع جهانی اقتصاد به نقل از این نهاد وابسته به سازمان ملل متحد، گزارش منتشر شده شامل اطلاعاتی درباره آلایندههای هوا همچون ذرات معلق و دی‌‌‌اکسید نیتروژن است که هر دوی آنها در گازهای منتشر شده از سوختهای فسیلی یافت می‌‌‌شوند و بین سال‌های 2010 تا 2019 عامل شرایط بد تنفسی و بیماریهای قلبی معرفی شدند و البته در بیش از 6هزار شهر از 117 کشور جهان وجود داشته‌‌‌اند. آلودگی هوا هر سال جان دست کم 7میلیون نفر را می‌گیرد. بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی، سطح ذرات ریز و مضر موجود در هوا که با نام ذرات معلق شناخته می‌‌‌شوند، در آفریقا و مناطق غربی اقیانوس آرام حدود 8 برابر سطح توصیه شده این سازمان بوده و پایین‌‌‌ترین سطح این ذرات نیز در اروپا مشاهده شده است.
بر این اساس در 117 کشوری که کیفیت هوای آنها مورد بررسی قرار گرفته، کمتر از یک درصد شهرهای کشورهای دارای درآمد کم یا متوسط با سطح توصیه شده سازمان بهداشت جهانی مطابقت داشته است. در کشورهای دارای درآمد بالا اما، تنها 17درصد شهرها دارای سطحی پایین‌‌‌تر از دستورالعمل‌‌‌های سازمان بهداشت جهانی در مورد ذرات معلق بوده‌‌‌اند. سطح دی اکسید نیتروژن در کشورهای دارای درآمد کم و متوسط، حدود 5/ 1 برابر بیشتر از کشورهای دارای درآمد بالا بوده است.
تدروس آدهانوم، دبیرکل سازمان بهداشت جهانی در این رابطه گفت: «اضطرار در رسیدگی به چالش‌های سلامت، آلودگی هوا و تغییرات جوی، نشان‌‌‌دهنده لزوم روزافزون حرکت هرچه سریع‌‌‌تر به سوی جهانی است که وابستگی بسیار کمتری به سوختهای فسیلی دارد.»
سال گذشته سازمان بهداشت جهانی در واکنش به سطح روزافزون آلودگی هوا، محدوده تعیین شده خود برای میزان میانگین سالانه ذرات معلق و دی‌‌‌اکسید نیتروژن را مورد بازنگری قرار داد و آن را سختگیرانه‌‌‌تر کرد.
گزارش جدید شامل پیشنهادهایی است برای دولت‌‌‌ها و گام‌‌‌هایی که آنها می‌توانند برای بهبود کیفیت هوا بردارند که از جمله آن می‌توان به وضع استانداردهای سخت‌‌‌تر برای آلایندگی خودروها، بهبود سیستم حمل‌ونقل عمومی و کاهش سوزاندن زباله‌‌‌های بخش کشاورزی اشاره کرد.
