کاهش صادرات ایران چه تبعاتی برای طلای سیاه دارد؟
چهار جبهه تهدید بازار نفت
با این حال کاهش سریع صادرات نفت ایران موضوعی نیست که تنها بر اقتصاد ایران اثرگذار باشد و می‌تواند تاثیر عمیقی در بازارهای جهانی بگذارد. «کاهش عرضه واقعی نفت» مهم‌ترین تاثیر تحریم‌ها بر بازار نفت است؛ موضوعی که با توجه به رشد تقاضا برای این کالا و متعادل شدن بازار نفت در ماه‌های اخیر می‌تواند بازار را با کمبود عرضه و جهش قیمت مواجه کند. دومین جبهه اثرگذاری تحریم‌های آمریکا، رشد افسار گسیخته تولید اوپک و بازگشت بی‌نظمی به سمت عرضه نفت است، هرچند این سازمان اعلام کرده توافق کاهش تولید تا پایان سال‌جاری برقرار است، اما به‌نظر می‌رسد در حال‌حاضر تنها نامی از این توافق بر جای مانده است. «افزایش ریسک‌های ژئوپلیتیک» دیگر جبهه اثرگذاری تحریم‌ها بر بازار طلای سیاه است؛ کارشناسان ریسک‌های ژئوپلیتیک را بزرگ‌ترین تهدید پیش‌‌روی بازار نفت می‌دانند. اما آخرین جبهه اثرگذاری تحریم‌های یکجانبه آمریکا عیله صنعت نفت ایران، آشفتگی در بازار آتی نفت و رشد شدید قراردادهای آتی در موقعیت خرید بوده است، افزایش شدید قراردادهای آتی خود می‌تواند به بی‌ثباتی بازار نفت منجر شود.
آشفتگی در سمت عرضه بازار نفت
بارزترین تاثیر تحریم آمریکا بر بازار نفت به کاهش عرضه باز‌می‌گردد. ایران تا پیش از اعلام ترامپ مبنی بر خروج از برجام روزانه بیش از ۸/ ۳ میلیون بشکه نفت‌خام تولید و از این مقدار حدود ۲/ ۲ میلیون بشکه را به بازارهای بین‌المللی صادر می‌کرد. علاوه بر نفت‌خام، ایران تولیدکننده عمده میعانات گازی نیز محسوب می‌شود. از این‌رو مجموع میزان صادرات نفت‌خام و میعانات گازی کشور به‌طور متوسط روزانه حدود ۶/ ۲ میلیون بشکه برآورد می‌شد. در دوران قبلی تحریم‌ها دولت آمریکا میعانات گازی را از تحریم خرید نفت ایران مستثنی کرد اما دولت ترامپ اعلام کرده این محصول نیز جزو تحریم‌های نفتی محسوب می‌شود. هرچند فشار دولت ترامپ بر صادرات نفت ایران بیشتر از قبل است اما غالب کارشناسان بر این باورند که آمریکا نمی‌تواند به هدف خود یعنی «توقف کامل صادرات نفت» کشور دست یابد، به‌طور مثال کارشناسان موسسه فکت‌گلوبال انرژی بر این باورند که در بدترین شرایط در سال ۲۰۱۹ ایران می‌تواند با استفاده از برخی ابزارها چون ارسال پنهانی محموله‌ها با خاموش کردن رادار نفتکش‌ها، تخفیف در قیمت فروش نفت و تهاتر نفت در برابر کالا ۸۰۰ هزار بشکه در روز از صادرات خود را حفظ کند.
با این حال این برآورد نیز از حذف بخش مهمی از صادرات نفت ایران از بازار خبر می‌دهد. آخرین آمار گویای آن است که کاهش صادرات نفت کشور سریع‌تر از برآوردهای قبلی اتفاق افتاده است. بلومبرگ اخیرا در گزارشی اعلام کرده که میزان صادرات نفت‌خام و میعانات گازی ایران در ماه آگوست به کمتر از ۱/ ۲ میلیون بشکه در روز رسیده است که کمترین سطح از مارس ۲۰۱۶ یعنی حدود ۲ سال و نیم اخیر محسوب می‌شود.
این مقدار کاهش صادرات نفت ایران در حالی رخ داده که تحریم‌های نفتی آمریکا از ۵ نوامبر مصادف با ۱۴ آبان آغاز می‌شود، یعنی بیش از دو ماه تا اجرایی شدن تحریم‌های نفتی آمریکا زمان باقی است. از این‌رو برآوردها از تاثیر تحریم‌ها بر میزان خرید نفت کشورها از ایران بعد از آغاز تحریم‌ها افزایش یافته است. پلاتس در آخرین برآورد خود پیش‌بینی کرده که میزان خرید نفت‌خام و میعانات‌گازی از ایران با آغاز تحریم‌ها به حدود ۴۴/ ۱ میلیون بشکه در روز کاهش یابد، این مقدار بیش از ۸۷۰ هزار بشکه کمتر از سطح صادرات ایران در ماه جولای است. هرچند برآورد پلاتس از کاهش چشمگیر صادرات نفت ایران در دو ماه آینده نشان دارد، اما همچنان نسبت به برخی برآوردها خوشبینانه محسوب می‌شود. به‌طور مثال اس‌وی‌بی انرژی در گزارشی برآورد کرده که در ماه اکتبر یعنی ماه منتهی به آغاز تحریم‌ها میزان صادرات نفت ایران به بازه یک میلیون تا ۴/ ۱ میلیون بشکه در روز سقوط کند. این موسسه همچنین پیش‌بینی کرده است که در نوامبر یعنی با شروع تحریم‌ها میزان صادرات به کمتر از یک میلیون بشکه در روز برسد. کارشناسان یوبی‌اس نیز بر این باورند که میزان صادرات نفت کشور در ماه جاری به حدود ۸/ ۱ میلیون بشکه در روز برسد و تا پایان سال ۵۰۰ هزار بشکه دیگر نیز کاهش یابد.
این اخبار هرچند به معنای کاهش درآمدهای نفتی کشور است، اما پیام جهانی آن کاهش شدید عرضه و رشد بیش از پیش قیمت نفت در بازارهای جهانی خواهد بود. روز گذشته هر بشکه نفت برنت تا لحظه تنظیم این گزارش(ساعت ۱۵ به وقت تهران) ۳۹ سنت، معادل ۵/ ۰ درصد افزایش قیمت را تجربه کرد و به بیش از ۷۸ دلار بر بشکه رسید، این رقم بیشترین سطح بهای نفت برنت ظرف دو ماه گذشته محسوب می‌شود. قیمت نفت‌خام آمریکا نیز افزایش یافت و به مرز ۷۰ دلار بر بشکه رسید. بهای نفت در هفته‌های اخیر با وجود نگرانی از سمت تقاضا به دلیل بالا گرفتن جنگ تجاری بین چین و آمریکا، روند صعودی طی کرده است. بلومبرگ رشد قیمت‌ها را به کاهش صادرات نفت ایران و نگرانی از ایجاد تنگنای عرضه بعد از اجرای تحریم‌ها مربوط می‌داند. رویترز نیز با اشاره به رشد بیش از ۱۰ درصدی بهای نفت برنت در دو هفته اخیر، می‌گوید نگرانی از کمبود عرضه در پایان سال، بعد از تحریم نفت ایران عامل رشد بهای نفت شده است. استیفن برنوک، تحلیلگر موسسه پی‌وی‌ام (PVM) به این سایت خبری گفته است کاهش صادرات سومین عضو بزرگ اوپک سریع‌تر از انتظارات بوده است و ترس از یک بحران عرضه در بازار نفت در حال افزایش است.
با این حال برخی کارشناسان حتی این رشد شدید قیمت را متناسب با ریسک کاهش عرضه نفت نمی‌دانند. به‌طور نمونه هلیما کرافت، کارشناس بازار نفت بر این باور است که هنوز بازار به درک درستی از کاهش عرضه نفت ایران و تاثیر آن بر بازار نرسیده و قیمت‌ها در ماه‌های پیش‌رو بیشتر افزایش خواهد یافت.
افزایش نامنظم عرضه
اما تحریم نفت ایران با تعدیل توافق نفتی اوپک و متحدانش و رشد تولید این کشورها مواجه شده است. در واقع ترامپ همزمان با اعلام خروج آمریکا از برجام از برخی متحدان خود در منطقه از جمله عربستان سعودی خواست که تولیدات خود را افزایش دهند و از رشد بیش از اندازه قیمت نفت در بازارهای جهانی جلوگیری کنند. بعد از این درخواست بود که عربستان در نشست رسمی اوپک که اواخر ژوئن در وین برگزار شد، «پایان توافق نفتی» را مطرح کرد. این پیشنهاد هرچند با مخالفت ایران مواجه شد، اما در نهایت اوپک با افزایش تولید موافقت کرد. هرچند در بیانیه پایانی این نشست از برقرار ماندن توافق نفتی تا پایان سال ۲۰۱۸ سخن گفته شده، اما این توافق بدون اینکه به سهمیه اعضا از افزایش تولید اشاره کند، بر کاهش سطح پایبندی از ۱۵۴ درصد در ماه مه به ۱۰۰ درصد تا پایان سال جاری تاکید کرده بود.
خروج مجدد اوپک از نظام سهمیه‌بندی به رشد افسار گسیخته تولید کشورهای عضو منجر شده است. عربستان به‌عنوان سردمدار توافق نفتی در ماه گذشته بیش از ۴/ ۱۰ میلیون بشکه در روز نفت تولید کرده که به معنای پایبندی حدود ۲۰ درصدی این کشور به توافق است، در حالی که پیش از این عربستان به‌طور متوسط بیش از ۱۰۰ درصد به توافق پایبند بود. اما علاوه بر عربستان دیگر کشورهای عضو اوپک نیز میزان تولیدات خود را به شکل قابل توجهی افزایش داده‌اند. آمار غیررسمی از میزان تولید اعضای اوپک در ماه گذشته میلادی نشان می‌دهد، غالب این کشورها تولیدات خود را به سطح پیش از توافق نزدیک کرده‌اند. در این میان کشوری چون عراق که در زمان اجرای توافق نیز چندان به آن پایبند نبود کاملا توافق را رها کرده است. عراق در ماه آگوست روزانه ۶۵/ ۴ میلیون بشکه در روز نفت تولید کرده در حالی که این کشور پیش از اجرای توافق ۵۶/ ۴ میلیون بشکه در روز نفت استخراج می‌کرده است. علاوه بر این روز گذشته پلاتس آماری منتشر کرد که خبر از رکورد‌شکنی صادرات نفت عراق داشت. بر اساس این گزارش، این کشور در ماه آگوست روزانه ۵۸/ ۳ میلیون بشکه در روز نفت صادر کرده که ۴۰ هزار بشکه بیشتر از سطح ماه جولای است و این مقدار بالاترین سطح در تاریخ صادرات نفت این کشور محسوب می‌شود.
تولید افسار گسیخته و بدون سقف اعضای اوپک نتیجه تحریم نفت ایران و تلاش عربستان برای همراهی آمریکا در این مسیر است. هرچند عربستان در تلاش است که کمبود نفت ایران در بازار را جبران کند، اما هنوز مشخص نیست، کشورهای عضو تا چه میزان می‌توانند به رشد تولیدات خود ادامه دهند و این موضوع در کنار ابهاماتی که در عرضه نفت ایران وجود دارد به آشفتگی هرچه بیشتر در سمت عرضه بازار نفت دامن زده است.
ریسک‌های ژئوپلیتیک
اما در کنار این دو موضوع یکی دیگر از نتایج تحریم نفت ایران افزایش ریسک‌های ژئوپلیتیک است. آمریکا مدعی است که می‌خواهد جریان صادرات نفت ایران را قطع کند و مقامات کشورمان در پاسخ به این اظهارات مقامات آمریکایی اعلام کرده‌اند، اگر جریان صادرات نفت ایران قطع شود، جریان کل صادرات نفت از منطقه خاورمیانه قطع خواهد شد. ایران در جوار تنگه هرمز که به شریان اصلی صادرات نفت جهان شهره است، قرار دارد. این تنگه روزانه بیش از ۱۸ میلیون بشکه از نفت دنیا را از خود عبور می‌دهد و بسته شدن این تنگه یا هرگونه اختلال در این ناحیه می‌تواند نفت را با شوک قیمتی شدیدی مواجه کند. علاوه بر این افزایش فشارها بر ایران در شرایطی که برخی از کشورهای منطقه آمریکا را همراهی می‌کنند ریسک‌های ژئوپلیتیک را در خاورمیانه افزایش می‌دهد. در کنار این موضوع ریسک دیگری که برخی کارشناسان به آن اشاره دارند، افزایش اختلالات اقتصادی در داخل کشور است. بسیاری از کارشناسان ریسک‌های ژئوپلیتیک را مهم‌ترین عامل اثرگذار بر قیمت نفت در ماه‌های آینده می‌دانند.
ابهام در بازارهای آتی
آنطور که سایت خبری بلومبرگ گزارش داده، یکی از اثرات تحریم نفت ایران، افزایش قیمت در بازارهای آتی نفت است. بر اساس این گزارش، مدیران صندوق‌های پوشش ریسک، بعد از سه هفته از کاهش برآوردهای خود از بهای نفت و کاهش موقعیت‌های فروش، هفته گذشته به شکل قابل توجهی سرمایه‌گذاری در قراردادهای آتی «انتظار برای رشد قیمت یا موقعیت‌های خرید» (long posision) را افزایش داده‌اند و حجم این نوع قراردادها به بیشترین سطح از سال ۲۰۱۶ رسیده است. این در حالی است که موقعیت‌های فروش(short posision) به کمترین سطح ظرف ۴ ماه اخیر رسیده است.
بلومبرگ این تغییرات در بازار آتی را به تغییر نگرش صندوق‌های پوشش ریسک به میزان صادرات نفت ایران مربوط دانسته است. اشلی پترسون یکی از تحلیلگران نفتی در این باره گفته است: «مدیران صندوق پوشش به تغییر ساختار قراردادهای خود در بازار آتی روی آورده‌اند و این کاملا طبیعی است. چراکه ما تحریم نفت ایران را پیش رو داریم. بنابراین احتمال افزایش قیمت نفت در ماه‌های آینده بیشتر از ریسک کاهش قیمت‌ها است.» خالص موقعیت قراردادهای long posision (تفاوت موقعیت‌های خرید و موقعیت‌های فروش) در هفته منتهی به ۲۸ آگوست به بیش از ۳۸۹ هزار مورد رسیده که بیشترین سطح در ۷ هفته اخیر محسوب می‌شود. همچنین برای اولین بار از ابتدای جولای حجم قراردادهای انتظار برای رشد قیمت‌ها برای هر دو شاخص نفت برنت و وست تگزاس اینترمدیت همزمان افزایش یافته است. بر اساس این گزارش خالص قراردادهای خرید یا انتظار برای رشد قیمت در بازار آتی نیویورک برای نفت شاخص WTI به بیش از ۳۵۱ هزار مورد رسیده است.
نمودار قراردادهای آتی در بازار نفت نشان می‌دهد که بازار در حال حاضر کاملا در موقعیت بک واردیشن (قیمت‌های آتی کمتر از قیمت‌های نقدی) قرار دارد و قرار گرفتن در این موقعیت به معنای تنگنای هر چه بیشتر در سمت عرضه بازار نفت است.
ارسال نظر