راه دشوار بروکسل برای اعمال ممنوعیت بر طلای سیاه مسکو بررسی شد
پنیر سوئیسی در تحریم روسیه
یکی از عوامل کلیدی در قیمت‌های بالای معاملات شاخص‌‌‌های نفت خام طی هفته‌‌‌های گذشته، نگرانی بازار در مورد ممنوعیت صادرات نفت روسیه به اتحادیه اروپا بوده است. این ترس به دلایل متعددی جنبه‌‌‌های گسترده‌‌‌ای دارد و عامل اصلی روند افزایشی متداوم بهای طلای سیاه از ماه سپتامبر ۲۰۲۱ تاکنون بوده است.
در واقع می‌توان گفت با حذف این عامل ترس خاص در قیمت نفت، بهای طلای سیاه به سطح قبل از دوران «پریمیوم جنگی» بازمی‌گردد که هر بشکه نفت برنت حدود ۶۵ دلار قیمت داشت. سایمون واتکینز، تحلیلگر برجسته وب‌سایت اویل پرایس، در تحلیل جدید خود با بررسی این ترس در بازار، شکست احتمالی استراتژی ممنوعیت نفت روسیه را به پنیر سوئیسی تشبیه کرده است. واتکینز در تحلیل خود می‌‌‌گوید دلیل اصلی آنکه تاکنون ممنوعیت معناداری در اتحادیه اروپا علیه نفت یا گاز روسیه اعمال نشده، این است که تصویب چنین ممنوعیتی نیازمند حمایت یکپارچه تمام ۲۷ کشور عضو این اتحادیه است. حتی قبل از برگزاری نشست ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا در روز ۸ ماه مه برای بحث در مورد پیشبرد ممنوعیت نفت روسیه، کشورهای مجارستان و اسلواکی با صراحت کامل اعلام کردند که به چنین طرحی رای مثبت نخواهند داد. همچنین آلمان نیز به عنوان رهبر دوفاکتوی اتحادیه اروپا چندان برای تحریم انرژی روسیه مشتاق به نظر نمی‌رسد و نتیجه این رویکرد را در مواضع کمیسیون اروپا و تلاش این نهاد برای اطمینان از انجام پرداخت‌‌‌های انرژی طبق روش موردنظر پوتین، می‌توان مشاهده کرد. در تحلیل واتکینز آمده است که آلمان ترجیح می‌دهد روابط خود با روسیه را بالاخص در زمینه انرژی تا حد امکان حفظ کند و همین امر مانع رویکردی قاطع علیه انرژی روسیه در اروپا شده است.
مخالفت با تحریم در قلب اتحادیه اروپا
بر اساس آمار و ارقام آژانس بین‌المللی انرژی، مجارستان ۵۸درصد از کل واردات نفت خود در سال ۲۰۲۱ را از روسیه وارد کرد؛ در حالی که این رقم برای اسلواکی حتی بیش از این بوده و این کشور در سال گذشته میلادی معادل ۹۶درصد از کل نفت موردنیاز خود را از روسیه دریافت کرده است. دیگر کشورهای اتحادیه اروپا نیز که به‌شدت به خط لوله دروژبا در جنوب روسیه که از اوکراین و بلاروس می‌‌‌گذرد، متکی هستند، با صراحت اعلام کرده‌‌‌اند که مایل به حمایت از ممنوعیت واردات نفت روسیه نیستند. جمهوری چک که ۵۰درصد از نیاز خود به نفت خام را از طریق واردات از روسیه تامین می‌کند، یکی از این کشورهاست. بلغارستان نیز تقریبا برای تمام گاز خود کاملا به روسیه متکی است و علاوه بر آن، تامین ۶۰درصد از نفت خام این کشور از تامین‌‌‌کنندگان روسی صورت می‌‌‌پذیرد. علاوه‌بر این، تنها پالایشگاه نفت بلغارستان که تمام سوخت موردنیاز این کشور را تامین می‌کند نیز متعلق به شرکت لوک‌‌‌اویل (Lukoil)، غول نفتی دولتی روسیه است.
در میان دیگر کشورهای اتحادیه اروپا نیز لیتوانی ۸۳درصد از نفت موردنیاز خود را از روسیه تامین می‌کند و حدد ۸۰درصد از واردات نفت فنلاند نیز از همسایه روس انجام می‌شود. در چنین شرایطی، حتی پیشنهادهایی برای اجازه دادن به مجارستان و اسلواکی برای ادامه استفاده از نفت روسیه تا پایان سال ۲۰۲۴ و جمهوری چک تا ژوئن ۲۰۲۴ نیز مطرح شد تا مخالفت این کشورها با ایده ممنوعیت واردات نفت روسیه را تغییر دهد؛ اما واضح است که چنین طرحی هم تاکنون نتوانسته این کشورها را متقاعد به همراهی با تحریم‌‌‌ها کند.
رقصیدن اروپایی‌‌‌ها به ساز پوتین
در واقع می‌توان گفت که از زمان آغاز جنگ روسیه و اوکراین تاکنون تنها فعالیت واقعی کشورهای اروپایی از نظر تلاش هماهنگ در اتحادیه اروپا برای روبهرو شدن با چالش انرژی روسیه این بوده است تا اطمینان حاصل شود مسکو تامین نفت یا گاز کشورهای عضو این اتحادیه را متوقف نمی‌کند. در همین راستا نیز اروپایی‌‌‌ها با وجود لفاظی‌‌‌های گسترده در مورد تحریم انرژی روس‌‌‌ها، به‌سرعت خود را با روش پرداختی تعیین‌‌‌شده توسط مسکو تطبیق دادند. این امر به دنبال فرمان روز ۳۱ مارس پوتین اتفاق افتاده که رئیس‌جمهور روسیه اعلام کرد که کشورهای غیردوست اروپایی باید برای گاز روسیه از طریق مکانیزم جدید پرداخت با روبل، هزینه‌‌‌های خود را پرداخت کنند.
امری که اتحادیه اروپا در ابتدا واکنش‌‌‌های شدیدی به آن نشان داد و بسیاری انتظار داشتند که اروپایی‌‌‌ها به آن تن ندهند. اما پس از آنکه روسیه با قطع گاز لهستان و بلغارستان به دلیل عدم باز کردن حساب روبلی برای پرداخت هزینه‌‌‌های صادراتی، پیام روشنی صادر کرد، با عقب‌‌‌نشینی آشکار اروپایی‌‌‌ها روبهرو شد و شرکت‌های این منطقه به سرعت حساب‌‌‌های روبلی را در گازپروم بانک گشودند. اتحادیه اروپا نیز در هفته جاری برای چندمین بار تاکید کرد که انجام پرداخت به روش مورد انتظار روسیه، هیچ ریسک تحریمی برای شرکت‌ها نخواهد داشت. در واقع نه‌تنها چند عضو اتحادیه اروپا با صراحت اعلام کرده‌‌‌اند که ممنوعیت نفت روسیه را وتو خواهند کرد، بلکه کمیسیون اروپا نیز به عنوان بازوی اجرایی اتحادیه اروپا در هفته‌‌‌های اخیر دائما در حال ارسال توصیه‌‌‌نامه و یادداشت در مورد بهترین روش برای ادامه پرداخت هزینه نفت و گاز روسیه به روش مورد علاقه پوتین بوده است. این اقدام کمیسیون اروپا عملا به معنای آن است که اروپایی‌‌‌ها در حال کمک به روسیه هستند تا تحریم‌‌‌های کشورهایی مانند آمریکا در زمینه‌‌‌های مختلف را دور بزند و امکان اثرگذاری تحریم‌‌‌های گسترده‌‌‌تر را هم کاهش دهد.
برلین؛ بی‌‌‌میل به تحریم انرژی مسکو
به این موضوعات فوق باید فقدان ضمانت ایدئولوژیک آلمان به عنوان رهبر واقعی اتحادیه اروپا برای ممنوعیت نفت روسیه را هم افزود. روز جمعه گذشته، کمیسیون اروپا به‌روشنی به اعضای اتحادیه توصیه کرد که پرداخت‌‌‌های خود به روسیه را از طریق یورو و دلار انجام دهند؛ اما نحوه پردازش این پرداخت‌‌‌ها می‌تواند با افتتاح حساب روبلی در گازپروم بانک صورت گیرد و هیچ ریسک تحریمی در انتظار خریداران نفت و گاز روسیه نیست.
البته تردیدی وجود ندارد که دستورالعمل‌‌‌های روز ۲۱ آوریل و روز ۱۶ مه کمیسیون اروپا که عملا چگونگی دور زدن تحریم‌‌‌ها برای پرداخت هزینه گاز و نفت روسیه را توضیح می‌‌‌داد، اگر مورد تایید کامل مقامات آلمانی نبوده‌‌‌اند، حداقل تایید ضمنی آلمان را داشته‌‌‌اند. واضح است که اگر آلمان مخالف چنین رویکردی بود و موضعی خصمانه مانند آمریکا علیه انرژی روسیه اتخاذ می‌‌‌کرد، به‌سادگی هرگز چنین توصیه‌‌‌هایی از سوی نهادهای اتحادیه اروپا صادر نمی‌‌‌شد. گفتنی است که آلمان در وهله اول از هرگونه ممنوعیت نفت و گاز روسیه به شدت ضربه می‌‌‌خورد، زیرا این کشور بزرگ‌ترین مشتری نفت روسیه در اتحادیه اروپاست. آژانس بین‌المللی انرژی می‌‌‌گوید که آلمان ۳۴درصد از واردات نفت خود در سال ۲۰۲۱ را از روسیه انجام داده است. رابرت هابک، وزیر اقتصاد آلمان در روزهای گذشته اظهارات متناقض زیادی درباره ممنوعیت واردات انرژی روسیه مطرح کرده است. او از یک طرف می‌‌‌گوید که برلین برای تحریم انرژی مسکو آماده است، اما از طرف دیگر جزئیات قابل‌توجهی درباره اینکه آلمان هنوز نتوانسته جایگزین میان‌مدت یا بلندمدتی برای نفت روسیه پیدا کند هم عنوان کرده است.
در واقع، نیاز به نفت روسیه که از طریق خط لوله به پالایشگاهی در شودت میرسد، با افزایش حیرت‌انگیز قیمت سوخت عملا افزایش یافته است و با حداکثر ظرفیت واردات از طریق آن ادامه دارد. همچنین باید گفت که این پالایشگاه در شودت، تحت اداره غول نفتی دولتی روسیه، یعنی شرکت روس‌‌‌نفت اداره می‌شود. وزیر اقتصاد آلمان با وجود تمام این تناقض‌‌‌ها در نهایت می‌‌‌گوید که قیمت سوخت در نتیجه ممنوعیت نفت روسیه افزایش می‌‌‌یابد و آلمان به چند ماه زمان نیاز دارد تا بتواند خود را در این زمینه سازماندهی مجدد کند.
البته فقدان رهبری آلمان در اتحادیه اروپا، تنها دلیل عدم‌موفقیت اتحادیه اروپا برای اعمال ممنوعیتی معنادار بر نفت و گاز روسیه نیست؛ اما رویکرد آلمان و بی‌میلی این کشور به قطع روابط در بخش انرژی با روسیه، حتی در صورت اعمال ممنوعیت نیز احتمال اینکه حفره‌‌‌های تحریم‌‌‌ها از حفره‌‌‌های پنیر سوئیسی بیشتر باشد را افزایش می‌دهد. واتکینز معتقد است آلمان همان رویکردی را که علیه خروج آمریکا از برجام داشت در رابطه با مورد روسیه نیز دارد و حتی ممکن است راه‌‌‌هایی برای دور زدن قانونی تحریم نفت و گاز روسیه ایجاد کند. این تحلیلگر معتقد است همان‌گونه که آلمانیها به هر تلاشی برای باز نگه داشتن کانال‌‌‌های تجاری با ایران دست زدند، در رابطه با روسیه نیز چنین رویکردی در پیش خواهند گرفت. همکاری برلین و مسکو طی سال‌های اخیر در زمینه‌‌‌های مختلف مخصوصا در حوزه انرژی به شدت تقویت شده است و به نظر میرسد آلمان با وجود دردسرهای احتمالی، نمی‌‌‌خواهد درِ همکاری و گفت‌‌‌وگو با روس‌‌‌ها را تا همیشه ببندد. در واقع، آلمانیها می‌‌‌دانند که روگردانی کامل از گاز روسیه، صنعت نفت و گاز آمریکا را تقویت کرده و وابستگی اروپا به شرکت‌های آمریکایی را به‌شدت افزایش می‌دهد. همچنین کشورهای اروپایی با تحریم گاز یا نفت روسیه، باید برای تامین انرژی موردنیاز خود گزینه‌‌‌های بسیار گران‌‌‌تری را در نظر بگیرند که از نظر صرفه اقتصادی برای این کشورها با انرژی روسیه در مقام مقایسه هم نمی‌‌‌گنجند و دود این امر پیش از هر کسی به چشم اروپایی‌‌‌ها می‌رود تا کشورهایی مانند آمریکا، عربستان سعودی، قطر و امارات بتوانند از فرصت پیش‌آمده استفاده کنند.
عوامل نزولی بازار نفت؛ زیر سایه پریمیوم جنگی
در واقع با وجود عوامل متعدد نزولی که در ماه‌‌‌های اخیر در بازار ظهور کرده‌‌‌اند، قیمت نفت خام در بازارهای جهانی در نتیجه لفاظی‌‌‌های ضدروسی درباره تحریم نفتی توسط مقامات اروپایی همواره بالاتر از چیزی بوده که باید باشد و همچنان نیز می‌تواند افزایش بیشتری داشته باشد. در واقع، در حال حاضر آمریکا وعده داده تولید داخلی خود را افزایش دهد و امکان عرضه ۳ میلیون بشکه در روز نفت خام از منابع جدید جهانی را فراهم کند. همچنین بحث انتشار ذخایر استراتژیک نفتی، مذاکرات برای لغو تحریم‌‌‌های ایران و بازگشت ونزوئلا به بازار جهانی نفت که همگی نشانه‌‌‌های نزولی بزرگی برای بازار محسوب می‌‌‌شوند، نتوانسته‌‌‌اند از افزایش قیمت نفت در نتیجه ترس در مورد عرضه روسیه جلوگیری کنند. همچنین عوامل نزولی دیگری مانند موج جدید کرونا و قرنطینه که به تضعیف تقاضای چین منجر شد و تخریب تقاضای گسترده‌‌‌تری که در سطح جهان به دلیل بحران اقتصادی، تورم و گرانی سوخت رخ داده هم نتوانسته‌‌‌اند اثر جنگی بازار نفت را حتی تلطیف کنند. در واقع باید گفت در سپتامبر ۲۰۲۱ پریمیوم جنگی بازار نفت پس از رزمایش مشترک نظامی روسیه و بلاروس و استقرار ارتش روسیه در مرز اوکراین، در بازار ظهور کرد. تا پیش از این رویداد، بدون وجود هیچ‌کدام از عوامل نزولی ذکرشده در بالا و در شرایطی که بازار روندی صعودی داشت، قیمت نفت در حدود ۶۵ دلار در هر بشکه معامله می‌‌‌شد. حالا نیز شاید بتوان گفت که برطرف شدن ریسک تحریم روسیه می‌تواند با کمک یا بدون کمک عوامل نزولی موجود در بازار، بهای نفت خام را ده‌‌‌ها دلار در هر بشکه کاهش دهد و حتی به سطح پیش از دوران پریمیوم جنگی بازگرداند.
