اقتصاد سیاسی ایران و صنعت پتروشیمی

 این مقاله به تحلیل جایگاه اقتصاد سیاسی ایران در حوزه انرژی و پتروشیمی می‌‌‌پردازد و چالش‌‌‌ها، نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصت‌‌‌ها و سناریوهای مرتبط با رفع تحریم‌‌‌ها و باقی ماندن تحریم‌‌‌های آمریکا را بررسی می‌کند. همچنین بر ضرورت تعامل سازنده و مذاکره مستقیم با قدرت‌‌‌های جهانی بر اساس سه اصل عزت، حکمت و مصلحت و تاثیر آن در افزایش اعتبار و جایگاه ایران در جهان تاکید می‌شود.

 وضعیت کنونی ایران در حوزه انرژی و پتروشیمی

ایران با دارا بودن حدود ۱۵‌درصد از ذخایر گاز طبیعی و ۱۰‌درصد از ذخایر نفت خام جهان، یکی از بزرگ‌ترین دارندگان منابع انرژی در جهان است. در سال ۲۰۲۱، مجموع تولید انرژی ایران از منابع مختلف به حدود ۴۹۰۰ تراوات‌‌‌ساعت رسید که سهم عمده آن مربوط به گاز طبیعی (۲۷۱۳ تراوات‌‌‌ساعت) و نفت و مشتقات آن (۲۱۱۷ تراوات‌‌‌ساعت) بوده است. همچنین در سال ۱۴۰۲، تولید محصولات پتروشیمی ایران به ۷۴.۳ میلیون تن رسید که از این میزان، حدود ۳۰میلیون تن به صادرات اختصاص یافت. بدیهی است در صورت رفع تحریم‌‌‌های آمریکا ایران می‌تواند به بازارهای جهانی بازگشته و با افزایش صادرات نفت، گاز و محصولات پتروشیمی، درآمد خود را به‌‌‌طور چشمگیری افزایش دهد. تخمین زده می‌شود که صادرات نفت به سطح قبل از تحریم‌‌‌ها (حدود ۲.۵ میلیون بشکه در روز) بازگردد و سالانه بیش از ۸۰ میلیارد دلار درآمد حاصل شود.

همچنین بازگشت ایران به بازارهای جهانی انرژی، نقش این کشور را به عنوان یک بازیگر کلیدی در معادلات اقتصادی و سیاسی بین‌المللی تقویت خواهد کرد. این امر موجب افزایش اعتبار ایران در سطح جهان و برجسته شدن توانمندی‌‌‌های آن در حوزه انرژی می‌شود. همچنین رفع تحریم‌‌‌ها و بازگشت ایران به بازار جهانی انرژی می‌تواند این کشور را به مقصدی مطمئن برای سرمایه‌گذاری شرکت‌های پیمانکاری بزرگ اروپایی و آمریکایی بدل کند. شرکت‌هایی مانند شل، توتال و اگزون‌‌‌موبیل می‌توانند با ورود به پروژه‌‌‌های عظیم نفت و گاز ایران، توسعه این صنعت را متحول کنند. با حضور این شرکت‌ها، تکنولوژی‌‌‌های روز دنیا، دانش فنی پیشرفته و نوآوری‌‌‌های بین‌المللی وارد کشور خواهد شد. این امر نه‌تنها موجب رشد اقتصادی می‌شود، بلکه توان رقابت ایران را در بازار جهانی افزایش داده و اعتبار کشور را در حوزه انرژی ارتقا می‌دهد.

 تعامل سازنده و افزایش اقتدار ایران در جهان

ایران می‌تواند با اتخاذ سیاست‌‌‌های هوشمندانه و تعامل شرافتمندانه بر اساس سه اصل عزت: حفظ ‌شأن و استقلال ملی؛ حکمت: رویکردی هوشمندانه و مدبرانه برای تضمین منافع بلندمدت؛ و مصلحت: استفاده از فرصت‌‌‌های بین‌المللی برای تامین نیازهای استراتژیک به بهبود روابط خود اقدام کند. این تعاملات نه‌تنها به رفع موانع اقتصادی کمک می‌کند، بلکه تصویر ایران را به عنوان یک کشور مقتدر، صلح‌‌‌طلب و پیشرو در عرصه جهانی تقویت خواهد کرد.

 چالش‌‌‌ها، نقاط ضعف، فرصت‌‌‌ها و نقاط قوت

نیاز به بازسازی زیرساخت‌‌‌ها برای بهره‌‌‌برداری بهتر از منابع انرژی و ایجاد بسترهای قانونی و اقتصادی برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی دو چالش جدی ایران در حوزه پتروشیمی است. ضمن اینکه مهم‌ترین نقاط ضعف این حوزه را بسیاری تاثیر منفی تحریم‌‌‌ها بر رشد اقتصادی و دسترسی به بازارهای جهانی و زیرساخت‌‌‌های قدیمی در برخی بخش‌‌‌های صنعت انرژی عنوان می‌کنند. فرصت‌‌‌های مهم پیش‌‌‌روی این بخش را می‌توان در دو بخش شامل جذب سرمایه‌گذاری خارجی و تقویت روابط اقتصادی با قدرت‌‌‌های جهانی و بهبود جایگاه ایران در بازار انرژی با استفاده از فناوری‌‌‌های نوین تقسیم کرد. از نقاط قوت کشور می‌توان به منابع عظیم انرژی و موقعیت استراتژیک جغرافیایی ایران و نیروی انسانی متخصص و ظرفیت بالای تولید در صنعت پتروشیمی اشاره کرد. رفع تحریم‌‌‌های آمریکا و تعامل سازنده با قدرت‌‌‌های جهانی می‌تواند صنعت انرژی و پتروشیمی ایران را به‌‌‌طور چشمگیری متحول کند. این اقدامات علاوه بر افزایش درآمدهای ملی، به تقویت جایگاه ایران در معادلات بین‌المللی و ارتقای اعتبار کشور در جهان منجر خواهد شد. در این راستا پیشنهاد می‌شود اولا ایران سیاست‌‌‌های خود را به سمت افزایش تعاملات جهانی و جذب سرمایه‌گذاری‌‌‌های خارجی هدایت کند. در ثانی با تقویت دیپلماسی انرژی و مذاکره شرافتمندانه و عادلانه، اعتبار و اقتدار خود را در جهان تثبیت کند. و سوم اینکه از فرصت‌‌‌های بین‌المللی برای ارتقای فناوری و نوآوری در حوزه انرژی بهره‌‌‌برداری کند.

* پژوهشگر صنعت پتروشیمی