تحلیل اثرات قطع گاز بر صنعت پتروشیمی و اقتصاد کشور

کاهش عرضه ارز به بازار

یکی از نخستین پیامدهای قطع گاز پتروشیمی‌‌‌ها کاهش تولید و در نتیجه کاهش صادرات محصولات پتروشیمی است. طبق آمار منتشرشده، صنعت پتروشیمی تاکنون حدود ۸ میلیارد دلار ارز به سامانه نیما تزریق کرده است. این رقم نقش قابل‌توجهی در تثبیت بازار ارز و تامین نیازهای وارداتی کشور دارد. کاهش یا توقف تولید در پتروشیمی‌‌‌ها به‌‌‌طور مستقیم میزان صادرات و درآمدهای ارزی را کاهش خواهد داد.

از آنجا که سامانه نیما یکی از منابع اصلی تامین ارز برای واردات کالاهای اساسی و مواد اولیه است، افت عرضه ارز به این سامانه می‌تواند به افزایش نرخ ارز در بازار آزاد و افزایش تورم منجر شود. این امر فشار اقتصادی بیشتری به جامعه وارد خواهد کرد و واردات مواد اولیه و کالاهای اساسی را برای صنایع داخلی با مشکل مواجه می‌کند.

ریسک سیستماتیک در صنعت پتروشیمی

قطع گاز و ناترازی انرژی در کشور یک ریسک سیستماتیک برای صنعت پتروشیمی محسوب می‌شود. این ریسک نه‌تنها تولیدکنندگان بزرگ، بلکه کل زنجیره تامین و صنایع وابسته را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. صنعت پتروشیمی یکی از صنایع پرمزیت کشور است که بر اساس مزیت نسبی دسترسی به انرژی ارزان شکل گرفته است. اگر این مزیت به‌‌‌دلیل ناترازی گاز یا سیاستگذاری نادرست از بین برود، مزیت رقابتی این صنعت در سطح جهانی نیز تضعیف خواهد شد.

باید توجه داشت که صنعت پتروشیمی علاوه بر ایجاد ارزش افزوده برای کشور، محرک توسعه صنایع پایین‌‌‌دستی است. کاهش تولید در این بخش می‌تواند باعث کمبود مواد اولیه صنایع پایین‌‌‌دستی مانند پلاستیک، لاستیک و محصولات شیمیایی شود و به تعطیلی یا کاهش ظرفیت تولید این صنایع بینجامد.

تهدید برای فعالیت‌‌‌های اصلی شرکت‌های پتروشیمی

یکی از خطرات اصلی قطع گاز پتروشیمی‌‌‌ها تهدید برای فعالیت‌‌‌های اصلی شرکت‌ها و کاهش بازدهی سرمایه‌گذاری‌‌‌هاست. این شرکت‌ها به‌‌‌دنبال سرمایه‌گذاری در توسعه میدان‌‌‌های گازی برای تامین پایدار خوراک خود هستند، اما ‌نهایی ‌‌‌نشدن قراردادهای سرمایه‌گذاری و مشکلات زیرساختی باعث شده است این پروژه‌‌‌ها به کندی پیش بروند. در چنین شرایطی، هرگونه کاهش در تولید یا وقفه در تامین خوراک می‌تواند به ضررهای مالی قابل‌توجه و افت ارزش سهام این شرکت‌ها منجر شود.

پیامدهای اجتماعی و اقتصادی

از جنبه اجتماعی، قطع گاز پتروشیمی‌‌‌ها می‌تواند موجب افزایش قیمت محصولات پتروشیمی و مواد اولیه در بازار داخلی شود. این افزایش قیمت، فشار اقتصادی بیشتری به صنایع مصرف‌کننده و در نهایت به مردم وارد خواهد کرد. از سوی دیگر، کاهش تولید در پتروشیمی‌‌‌ها و صنایع پایین‌‌‌دستی ممکن است به کاهش فرصت‌‌‌های شغلی منجر شود و بحران‌های اجتماعی را تشدید کند.

چالش‌‌‌های پیش روی سرمایه‌گذاری

در شرایطی که سرمایه‌گذاری در بخش بالادستی گاز به‌‌‌عنوان راه‌‌‌حل اصلی ناترازی انرژی مطرح است، نبود قراردادهای روشن و نهایی‌‌‌شده میان شرکت‌های پتروشیمی و وزارت نفت مانعی جدی بر سر راه این سرمایه‌گذاری‌‌‌هاست. در حالی که دبیرکل انجمن صنفی صنعت پتروشیمی اعلام کرده است که این صنعت آمادگی ورود به پروژه‌‌‌های توسعه میدان‌‌‌های گازی را دارد، اما تاخیر در اجرایی‌‌‌شدن این پروژه‌‌‌ها پیامدهای جبران‌‌‌ناپذیری برای صنعت به‌‌‌همراه خواهد داشت.

پیشنهادها برای مدیریت بحران

برای مدیریت این بحران، تمرکز بر دو راهکار کلیدی ضروری است: ترویج فرهنگ کاهش مصرف گاز خانگی و توسعه سریع پروژه‌‌‌های سرمایه‌گذاری در تامین خوراک گازی صنعت پتروشیمی. از یک سو، کاهش ۱۰ درصدی مصرف گاز در بخش خانگی می‌تواند به تامین گاز موردنیاز پتروشیمی‌‌‌ها کمک کند. این امر با ترویج فرهنگ صرفه‌‌‌جویی از طریق آموزش، اطلاع‌‌‌رسانی موثر و ارائه مشوق‌‌‌های مالی به مشترکانی که مصرف خود را کاهش می‌دهند، امکان‌‌‌پذیر است. از سوی دیگر، تسریع در امضای قراردادهای سرمایه‌گذاری میان پتروشیمی‌‌‌ها و وزارت نفت برای توسعه میدان‌‌‌های گازی بالادستی، راهکاری پایدار برای رفع ناترازی گاز و تامین خوراک مطمئن است. اجرای این دو اقدام مکمل، علاوه بر کاهش فشار کوتاه‌‌‌مدت، آینده تولید پایدار و رقابت‌‌‌پذیری صنعت پتروشیمی را تضمین خواهد کرد.

جمع‌‌‌بندی

قطع گاز پتروشیمی‌‌‌ها نه تنها یک بحران فوری، بلکه زنگ خطری برای آینده صنعت پتروشیمی و اقتصاد کشور است. این موضوع نیازمند تصمیمات سریع، شفاف و راهبردی از سوی دولت و بخش خصوصی است. بدون تامین پایدار انرژی‌ برای این صنعت استراتژیک، نه‌تنها درآمدهای ارزی کاهش می‌‌‌یابد، بلکه رقابت‌‌‌پذیری ایران در بازارهای جهانی نیز به خطر می‌‌‌افتد. از این رو، همکاری دولت، بخش خصوصی و جامعه برای عبور از این چالش ضروری است.

* کارشناس بازار سرمایه