«دنیای‌اقتصاد» از صورت‌های مالی یک بانک قرض‌الحسنه بورسی می‌گوید
نگاهی به عملکرد«وسالت»
بانک قرض‌الحسنه رسالت پس از اخذ مجوز از بانک‌مرکزی در تاریخ 26 بهمن 1390 در اداره ثبت شرکت‌ها به ثبت رسید. مجوز فعالیت این بانک در تاریخ 26/ 05/ 1391 توسط بانک‌مرکزی صادر و اولین شعبه بانک در تاریخ 28/ 05/ 1391 افتتاح شد. با هماهنگی‌های انجام‌شده توسط بانک‌مرکزی، ساماندهی صندوق‌های قرض‌الحسنه کل کشور شامل صندوق قرض‌الحسنه مهر وطن، مهر میهن، میلاد مکریان و رسالت به این بانک سپرده شده است. فعالیت اصلی بانک براساس فرهنگ مقدس قرض‌الحسنه، افتتاح حساب سپرده ریالی و ارزی به صورت قرض‌الحسنه و جاری و پرداخت تسهیلات و قبول سپرده‌ها به صورت قرض‌الحسنه است. در حال حاضر، تعداد شعب عادی این بانک حدود پنج‌شعبه و به صورت فعال است. در راستای پیاده‌سازی سیاست بانکداری اجتماعی و توسعه خدمات غیر‌حضوری، علاوه بر این پنج‌شعبه، 91واحد غیر‌فیزیکی نیز مشغول فعالیت هستند. این درحالی است که این بانک در سال 1399 دارای 76شعبه عادی و 141واحد غیر‌فیزیکی بوده است. در راستای این سیاست، میانگین تعداد کارکنان نیز از 3هزار و 244نفر به هزار و 156 نفر کاهش یافت.
ترازنامه بانک‌ها؛ مهم‌ترین ابزار تحلیل
بررسی ترازنامه بانک رسالت نشان می‌دهد که این بانک، در پایان سال 1400 حدود 57هزار و 400میلیارد تومان دارایی داشته که عمده این دارایی‌ها تسهیلات اعطایی به اشخاص غیردولتی بوده است. این تسهیلات که بیش از 32هزار میلیارد تومان از دارایی‌های بانک رسالت را تشکیل می‌دهد، مهم‌ترین موضوعی است که باید به صورت دقیق‌تر مورد واکاوی قرار گیرد. بنابراین در ادامه این گزارش به این بخش توجه ویژه‌تری خواهد شد. سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار یکی دیگر از دارایی‌های بااهمیت این بانک است و بیش از 8هزار و 300میلیارد تومان از دارایی‌ها را تشکیل داده است. در بخش بدهی‌ها نیز، مهم‌ترین موردی که باید بر آن تمرکز داشت، سپرده مشتریان است که عمدتا به صورت قرض‌الحسنه جمع‌آوری شده است. در نتیجه با نگاهی کلی به ترازنامه و در واقع وضعیت عملکرد مالی این بانک می‌توان متوجه شد که عملیات این بانک بسیار ساده بوده و در ادامه نیز می‌توان با نگاهی دقیق‌تر به اقلام ترازنامه‌ای درک بهتری از این بانک و فعالیت‌های آن داشت.
نگاه کلی به صورت سود و زیان
بانک‌ها نیز مانند تمامی شرکت‌های تولیدی درآمد‌های عملیاتی خود را در صورت سود و زیان، به ثبت می‌رسانند. درآمد‌های عملیاتی بانک شامل درآمد سپرده‌گذاری و اوراق بدهی و خالص درآمد کارمزد‌هاست.
درآمد سپرده‌گذاری و اوراق بدهی در بانک رسالت حدود 2هزار و 300میلیارد تومان بوده که نسبت به سال 99، با افزایش 333درصدی همراه بوده است. با وجود روند صعودی درآمد کارمزد و افزایش کلی درآمد‌های عملیاتی، شاید نکته مثبت این بانک این باشد که افزایش هزینه‌ها نسبت به افزایش درآمد‌ها بسیار اندک بوده و سود خالص این بانک از 54میلیارد تومان در سال 1399 به هزار و 424میلیارد تومان در سال 1400 افزایش پیدا کرده و حاشیه سود قابل‌توجهی را به وجود آورده است.
بهای تمام‌شده پول
یکی از عواملی که در بهای خدمات بانک‌ها نقش مستقیم دارد، بهای تمام‌شده پول است. بنابراین برای دریافت خدمات و تسهیلات ارزان قیمت‌تر توسط عموم مردم و بخش‌های مختلف اقتصادی از بانک‌ها لازم است، بهای تمام‌شده پول کاهش پیدا کند که این امر به مدیریت درست هزینه‌های مستقیم بستگی دارد.
بهای تمام‌شده پول شامل دو بخش مستقیم و غیرمستقیم است که سود سپرده‌های جمع‌آوری‌شده بخش مستقیم و هزینه‌های اداری، عمومی و استهلاک قسمت غیرمستقیم بهای تمام‌شده پول را تشکیل می‌دهند. از آنجا که بانک رسالت، سپرده‌های مشتریان را به صورت قرض‌الحسنه می‌پذیرد، بهای تمام‌شده پول شامل هزینه‌های اداری، عمومی و استهلاک می‌شود. بررسی بهای تمام‌شده پول می‌تواند برای سهامداران و فعالان بانکی، حائز اهمیت باشد.
موجودی نقد
بخش عمده موجودی نقد بانک رسالت، شامل سپرده‌های نزد بانک‌ها و موسسات اعتباری داخلی است. مبلغ این سپرده‌ها بیش از 6هزار و 800میلیارد تومان است که در حساب‌های سپرده کوتاه‌مدت و بدون محدودیت در برداشت سرمایه‌گذاری شده است.
تسهیلات اعطایی و مطالبات از اشخاص غیردولتی
یکی از دارایی‌های مهم بانک قرض‌الحسنه رسالت، تسهیلات اعطایی به اشخاص غیردولتی است. حدود 23هزار و 100میلیارد تومان از این تسهیلات به صورت جاری بوده؛ به این معنی که کمتر از دوماه از سررسید آن گذشته است. با کسر سود سال‌های آتی و کارمزد‌های معوق، خالص تسهیلات اعطایی حاصل می‌شود. معمولا بانک‌ها بخشی از تسهیلات را به‌عنوان ذخیره در نظر گرفته‌اند تا از مبلغ این تسهیلات کسر شود. در بخش تسهیلات جاری پس از کسر مبلغ خالص تسهیلات از ارزش وثایق، طبق قانون 5/ 1درصد از این مبلغ به‌عنوان ذخیره عمومی لحاظ می‌شود.
حدود 227میلیارد تومان از تسهیلات نیز تا پایان سال 1400، در طبقه سررسید گذشته قرار گرفته؛ چرا که معمولا بین 2 تا 6ماه از سررسید این تسهیلات گذشته است. از آنجا که 10درصد خالص این تسهیلات پس از کسر ارزش وثایق به‌عنوان ذخیره اختصاصی مطالبات مشکوک‌الوصول در این طبقه در نظر گرفته می‌شود، احتمالا ارزش این وثایق هزار و 200میلیارد تومان بوده است. علاوه بر آن، 264میلیارد تومان نیز در طبقه معوق قرار می‌گیرد؛ چرا که بین 6 تا 18ماه از تاریخ سررسید آن گذشته است. همچنین 20درصد از این تسهیلات پس از کسر ارزش وثایق، به‌عنوان ذخیره اختصاصی مطالبات مشکوک‌الوصول در نظر گرفته می‌شود. از کل مبلغ تسهیلات، 150میلیارد تومان تسهیلات اعطایی به اشخاص غیردولتی در طبقه مشکوک‌الوصول بوده و بیش از 18ماه از تاریخ سررسید آن گذشته است و می‌توان بین 50 تا 100درصد آن را به‌عنوان ذخیره اختصاصی مطالبات مشکوک‌الوصول در نظر گرفت.
سرمایه‌گذاری در سایر اوراق بهادار
عمده اوراق بهاداری که بانک‌رسالت در آن سرمایه‌گذاری کرده، شامل اسناد خزانه اوراق مشارکت و اوراق مرابحه دولتی بوده و سود عمده این اوراق، 20درصد است. همچنین مطابق بخش‌نامه بانک‌مرکزی مورخ 11شهریور 1399، بانک‌ها موظفند حداقل 3درصد مانده سپرده سرمایه‌گذاری خود را به اوراق اسلامی اختصاص دهند.
درآمد سپرده‌گذاری‌ها
بیش از هزار و 400میلیارد تومان از درآمد‌های سپرده‌گذاری در سال 1400 مربوط به سود اوراق مشارکت بوده که افزایش آن نسبت به دوره مشابه قبل، به دلیل افزایش منابع بانک حاصل از سپرده‌گذاری مشتریان بوده است. قابل‌توجه است که تمام درآمد‌های حاصل از اوراق به صورت غیر‌مشاع است. درآمد‌های مشاع شامل درآمدهایی است که به‌نسبت سپرده و سهم بانک و سپرده‌گذار میان این دو تقسیم می‌شود؛ اما درآمد غیر‌مشاع با سپرده‌گذار مشترک نیست و صرفا این درآمد حق بانک و سهامداران آن است. از آنجا که حساب همه سپرده‌گذاران و مشتریان، قرض‌الحسنه و جاری بوده، بنابراین درآمد حاصل از اوراق، حتی اگر از منابع سپرده‌گذاران باشد، غیر‌مشاع بوده و حق بانک است؛ چرا که بانک متعهد به پرداخت سود به مشتریان نیست. سپرده قانونی نیز بخش دیگری از درآمد‌های مربوط به سپرده است که به‌تناسب زمان و مطابق با بسته سیاستی نظارتی بانک مرکزی با نرخ یک‌‌درصد محاسبه و در حساب‌ها منظور می‌شود.
اغلب مبلغ درآمد کارمزد در بانک رسالت، مربوط به کارمزد تسهیلات قرض‌الحسنه و افزایش مبلغ آن در سال 1400 نسبت به سال 1399 به دلیل افزایش اعطای تسهیلات قرض‌الحسنه بوده است. در بانک‌ها علاوه بر درآمد کارمزد، حسابی تحت عنوان هزینه کارمزد نیز تعریف شده است. از آنجا که کارمزد برای صنعتی مانند بانک، واژه‌ای مثبت تلقی شده و بخش هزینه‌ای آن در نظر گرفته نمی‌شود، شاید کمی مبهم به نظر برسد. با بررسی صورت‌های مالی بانک رسال و سایر بانک‌ها می‌توان دریافت که عمده هزینه‌های کارمزد به کارمزد عملیات شتاب مربوط می‌شود. اغلب مردم هنگام خرید محصولات یا خدمات در فروشگاه‌ها، از کارتخوان استفاده می‌کنند. در زمان استفاده از کارتخوان کارمزدی از خریدار یا فروشنده‌ای که کارتخوان دارد، کم نمی‌شود؛ اما زمانی که پول از حساب خریدار به حساب فروشنده منتقل می‌شود، از بانک مقصد کارمزد گرفته می‌شود؛ بدون آنکه از حساب دارنده کارتخوان مبلغی کسر شود. هزینه کارمزد، در سال 1400، حدود 265میلیارد تومان بود که نسبت به سال 1399 تغییر چندانی نداشت.
هزینه‌های اداری و عمومی
هزینه‌های اداری و عمومی بانک قرض‌الحسنه رسالت، به دو دسته هزینه کارکنان و هزینه اداری تقسیم می‌شود. عمده هزینه‌های کارکنان مربوط به حقوق و دستمزد و عیدی و پاداش آنهاست که با مصوبات وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی افزایش می‌یابد. هزینه‌های اداری نیز شامل هزینه‌های خدمات انفورماتیک و هزینه‌های خدمات است و بخش دیگر آن به هزینه‌های ذخیره عمومی و اختصاصی مطالبات مشکوک‌الوصول حساب‌های دریافتنی مربوط می‌شود.
هزینه مطالبات مشکوک‌الوصول
یکی از هزینه‌هایی که در بانک‌ها، قابل‌توجه است و محاسبه آن به تحلیل آنها کمک شایانی می‌کند، هزینه مطالبات مشکوک‌الوصول است. همان‌طور که اشاره شد، اغلب دارایی‌های بانک رسالت را تسهیلات اعطایی به اشخاص غیردولتی تشکیل می‌دهد. بنابراین محاسبه ذخیره‌های عمومی و اختصاصی این تسهیلات حائز اهمیت است و می‌تواند بر سود‌آوری بانک‌ها تاثیر بسزایی داشته باشد.
در بند‌های فوق، به این مطلب اشاره شد که خالص تسهیلات پس از کسر ارزش وثایق مبنایی برای محاسبه ذخایر این تسهیلات خواهد بود؛ اما این وثایق دارای ضرایبی هستند که با توجه به نوع دارایی این ضرایب تعیین می‌شوند.
به‌عنوان مثال، اگر وثیقه یکی از تسهیلات ساختمان باشد، 70درصد ارزش این ساختمان مبنایی برای کسر از خالص تسهیلات خواهد بود. پس از محاسبه ارزش وثایق و کسر این مبلغ از خالص تسهیلات، ضرایب دیگری را نیز برای ذخیره عمومی و اختصاصی در نظر می‌گیریم که در مطالب فوق توضیحاتی در خصوص آن داده شد. ضریب ذخیره اختصاصی برای تسهیلات با سررسید گذشته، 10درصد، سررسید معوق، 20درصد و مشکوک‌الوصول 50درصد در نظر گرفته شده است. ذخایر عمومی نیز با ضریب 5/ 1درصد محاسبه شده است. این ذخایر پس از کسر از مانده مطالبات مشکوک‌الوصول سال مالی قبل، به عنوان هزینه اختصاصی یا عمومی مطالبات مشکوک‌الوصول در صورت سود و زیان درج می‌شوند.
