آینده صنعت سنگآهن مورد واکاوی قرار گرفت
ارزیابی معادن کانی‌های فلزی
زنجیره فولاد کشور
میزان ذخایر سنگآهن در جهان محدود است و برای پاسخگویی به تقاضای رو به افزایش محصولات فولادی، تولید سنگآهن در جهان از سال ۲۰۰۰ به‌طور چشمگیری افزایش یافته است، بنابراین ذخایر سنگآهن با عیار بالا به‌طور قابل‌توجهی در حال کاهش است و بسیاری از ذخایر جدید با عیار پایین‌تر و کانی‌شناسی پیچیده‌تر استخراج میشوند. از گندله و آهن اسفنجی به‌عنوان یکی از اساسی‌‌‌ترین و مهم‌ترین مواد اولیه صنعت فولاد نام برده می‌شود که از نظر شکل ظاهری شبیه به هم هستند. اما در کل تفاوت‌های زیادی با هم دارند که در این مقاله به‌اختصار به آنها پرداخته می‌شود. گندله محصولی است که از کنسانتره آهن تولید می‌شود. کنسانتره، ماده معدنی آسیاب‌شده است که به دلیل کوچک‌بودن اندازه نمی‌‌‌تواند در واحدهای تصفیه و واحدهای احیای مستقیم مورد استفاده قرار گیرد. گندله تولیدشده از کنسانتره آهن قابلیت استفاده در واحدهای ذوب و واحدهای احیای مستقیم را دارد. آهن اسفنجی اما نتیجه احیای مستقیم گندله‌های تولیدشده از کنسانتره است که برای تولید آهن‌اسفنجی از گندله‌هایی با عیار ۶۷درصد استفاده می‌شود. آهن اسفنجی تولیدشده معمولا دارای عیاری بین ۸۴ تا ۹۵درصد است. آهن اسفنجی محصولی است که خلوص زیادی دارد و می‌توان آن را جایگزین مناسبی برای ضایعات تلقی کرد. همچنین این محصول از نظر اقتصادی بسیار باصرفه است و بازدهی زیادی دارد. از گندله آهن به‌عنوان ماده اولیه برای کوره‌های احیای مستقیم و کوره‌های بلند استفاده می‌شود تا از آن آهن اسفنجی تولید شود.
بازار جهانی
چین بزرگ‌ترین واردکننده سنگآهن جهان در سال ۲۰۲۱ نسبت به سال 2020 واردات بیشتری داشت و پیش‌بینی می‌شود میزان واردات آن در همین سطح باقی بماند. در این میان انتظار می‌رود استرالیا به‌عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده سنگآهن، میزان صادرات خود را طی سال‌های آینده افزایش دهد. استخراج‌‌‌‌کنندگان سنگآهن در غرب استرالیا جزو کم‌هزینه‌‌‌تر‌‌‌ین صادرکنندگان سنگآهن جهان هستند. متوسط هزینه استخراج سنگآهن صادراتی در غرب استرالیا 5/ 34دلار در هر تن در سال ۲۰۲۰ بود که کمتر از متوسط جهانی 3/ 45دلار و هزینه 36دلاری برزیل (بزرگ‌ترین رقیب این کشور) بود. بنادر عمده سنگآهن در غرب استرالیا به بزرگ‌ترین بازارهای این محصول در آسیا نزدیک هستند؛ از این رو هزینه حمل‌ونقل آنها نسبت به سایر رقبا کمتر است. نرخ حمل‌ونقل در سال 2023 به طور قابل‌توجهی افزایش یافته؛ به‌طوری که نرخ حمل سنگآهن از غرب استرالیا به چین به‌طور متوسط 20درصد و از برزیل به چین به‌طور متوسط 30درصد در هر تن نسبت به سال 2021 افزایش داشته است.
بازار ایران
به‌طور کلی با توجه به شرایط بازار جهانی آهن و فولاد و نیاز روزافزون دنیا به محصولات فولادی و در کنار آن طولانی بودن بازده سرمایه‌گذاری در بخش معدن به‌ویژه صنعت فولاد، سرمایه‌گذاری در این حوزه تضمین شده است. کشور ما هم‌اکنون جزو ۱۰کشور برتر تولیدکننده فولاد خام در جهان است. اما نکته قابل تامل اینجاست که برای حفظ دستاوردهای حاصل‌شده و ادامه حرکت در این مسیر باید مطابق با شرایط و نیاز روز برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری کرد و در این خصوص باید زمان‌بر بودن فصول مختلف مطالعات، اکتشاف، اجرا و بهره‌برداری را مورد توجه قرار داد. میزان ذخایر معادن و عیار آنها با یکدیگر متفاوت است. برای مثال شرکت آهن و فولاد سنگان با مالکیت ۱۰۰درصدی فولادمبارکه با ظرفیت ۵میلیون تن کنسانتره و ۵میلیون تن گندله در حال فعالیت است. معادن چادرملو، با ذخیره تقریبی ۵۰میلیون تن و دستیابی به توده معدنی در معدن 19D، با ذخیره ۱۰۰میلیون تنی از بازیگران اصلی صنعت سنگآهن و فولاد در کشور است. سالانه ۱۶میلیون تن سنگآهن در معادن چادرملو با متوسط عیار آهن 3/ 55درصد استخراج می‌شود. مشارکت در معدن جانجا و طرح مکران به علت ارزش‌افزوده بالای این دو پروژه از اهمیت زیادی برخوردار است. معادن صبانور مربوط به معدن باباعلی همدان از دو توده «باباعلی۱» و «باباعلی۲» تشکیل شده است که ذخیره قطعی توده‌یک حدود ۶میلیون تن برآورد شده و توده۲ در حال اکتشاف و تعیین ذخیره است. سایر معادن صبانور، شامل معدن شهرک استان کردستان با ذخیره ۵۰میلیون و معدن گلالی‌قروه با ذخیره ۲۰میلیون تن است. معادن گلگهر شامل منطقه معدنی گلگهر با داشتن معادن غنی از سنگآهن به‌عنوان یکی از مطرح‌ترین قطب‌های فعال معدنی و صنعتی در خاورمیانه است که دارای قابلیت‌های بسیاری برای تبدیل‌شدن به یک‌منطقه بزرگ و رقابتی در ایران و حتی جهان است. سنگآهن گلگهر در ۶آنومالی مجزا با ذخیره زمین‌شناسی حدود هزار و 200میلیون تن و ذخیره قابل استخراج ۴۵۰میلیون تن است. گلگهر از معدن شماره‌یک گلگهر، میدکو و ماهان به طور مشترک از معدن شماره۲، گهرزمین از معدن شماره۳، میدکو از معدن شماره۴، ماهان از معدن شماره۵ و گلگهر و میدکو به طور مشترک از معدن شماره۶ بهره‌برداری می‌کنند. ذخایر موجود گلگهر از این مجموعه معادن حدود ۱۵۲میلیون تن، گهرزمین ۲۲۸میلیون تن و ذخایر موجود میدکو از این مجموعه معادن ۱۳۲میلیون تن است. قابل ذکر است که گلگهر حدود ۳۰درصد از سهام گهرزمین را در اختیار دارد و عمده سنگ معدن (کلوخه) خود را از این محل تامین می‌کند.
موازنه عرضه و تقاضای زنجیره فولاد
سطح موجودی گندله و کنسانتره به دلیل پایین بودن نرخ‌های صادراتی در سال‌های 1400 تا 1402 بالا بود که به دنبال آن راهکاری جز کاهش تولید برای معدنیها وجود نداشت؛ چرا که صادرات این محصولات دارای صرفه اقتصادی کافی نبود. در سال‌های آتی به دلیل بهبود تقاضای صنعتی در چین و افزایش تقاضای محصولات فولادی (با فرض ثبات در تراز صادراتی)، به‌رغم افزایش عرضه آهن اسفنجی (بهره‌برداری از طرح‌های توسعه‌ای)، کشور با کسری آهن اسفنجی مواجه خواهد شد.
چالش‌های اساسی صنعت کانی‌های فلزی
مهم‌ترین چالش‌هایی که شرکت‌های تولیدکننده سنگآهن و فولاد با آن روبه‌رو هستند، مربوط به نرخ‌های جهانی و عدم‌ثبات نرخ ارز است. یکی از عوامل اثرگذار بر نرخ‌های جهانی، سیاست‌‌‌های انقباضی فدرال‌رزرو بوده و کاهش یا افزایش تقاضا در چین، عرضه همراه با تخفیف کامودیتی‌‌‌ها در روسیه به‌واسطه افزایش تنش با اروپا، افزایش و کاهش تولید نفت نیز بر قیمت محصولات زنجیره فولاد اثرگذار است. بهره مالکانه و حقوق دولتی معادن طی چند سال گذشته روند صعودی داشته است و حق بهره‌برداری از معادن در حال حاضر برابر درصدهای مشخصی از مبلغ فروش تعیین می‌شود. بر این اساس بهره مالکانه حدود 20درصد فروش سنگآهن خام و دانه‌بندی، 19درصد فروش کنسانتره و 5/ 15درصد فروش هر تن کنسانتره فروش‌رفته برای محصول گندله فروخته‌شده است. افزایش نرخ حامل‌های انرژی (برق و گاز) نیز بر روند سودآوری و حاشیه سود آن موثر است. کمبود نقدینگی و تجهیزات معدنی در صدر مشکلات معدنیها بوده، چراکه ذخایر معدنی عیار بالا رو به کاهش است و برای استخراج معادن با عیار پایین نیاز به تجهیزات به‌روز است که با توجه به تحریم‌های اعمال‌شده امکان ورود این تجهیزات تا این لحظه فراهم نشده است.
فرآیند قیمت‌گذاری: پارامترهای متعددی همچون قیمت فولاد، نفت خام، آلومینیوم، طلا، شاخص تولید ناخالص داخلی، نرخ بهره، نرخ تورم، ارزش دلار، ارزش سهام و میزان تولید آهن و فولاد، بر قیمت جهانی سنگآهن موثر هستند. همچنین با توجه به اهمیت این فلز در دنیا، بررسی میزان عرضه و تقاضا نیز بر قیمت جهانی سنگآهن اثرگذار است. در ایران قیمت‌گذاری دستوری از اوایل دهه ۸۰ در زنجیره آهن و فولاد متداول شد و از آنجا که کل زنجیره، از سنگآهن تا فولاد و حتی محصولات نهایی نیز دولتی بوده و به نوعی داخل بنگاهی محسوب می‌‌‌شد، این مدل محل اعتراض قرار نمی‌‌‌گرفت. اواسط دهه ۸۰ که صادرات به چین رونق گرفت و فعالیت معادن خصوصی و کوچک نیز توسعه یافت، اختلاف قیمت بازار داخلی و صادراتی به چشم آمد و به‌تدریج تلاش برای تاثیرگذاری و ترمیم فاصله قیمتی آغاز شد. در حال حاضر هریک از محصولات زنجیره فولاد در بورس‌کالا، با ضریبی از نرخ شمش فولاد خوزستان معامله میشوند. نسبت قیمت‌های بورس‌کالا به قیمت‌های جهانی با نزدیک‌شدن به انتهای زنجیره فولاد شرایط بهتری پیدا می‌کند؛ اما گندله در بورس‌کالا حدود 30درصد کمتر از قیمت‌های جهانی در حال معامله است (نرخ تسعیر: 350هزار ریال) قیمت‌های محصولات زنجیره فولاد در بورس‌کالا، با ضریبی نسبت به شمش فولاد خوزستان مورد دادوستد قرار می‌گیرند و شمش فولاد خوزستان به نوعی مرجع نرخ‌های فروش محصولات زنجیره است. لازم به ذکر است که در حال حاضر شمش فولاد خوزستان نسبت به سایر شمش‌های شرکت‌های دیگر اندکی بالاتر معامله می‌شود.
بررسی شرکت‌های منتخب
با توجه به نرخ جهانی بیلت، نرخ دلار، ظرفیت‌‌‌های تولیدی، میزان بهره‌برداری از معادن، میزان صادرات و ترکیب هریک از محصولات در فروش شرکت‌ها، سود هر سهم و ضرایب قیمت به سود آنها می‌‌‌تواند معیار و سنجش خوبی برای قیاس وضعیت عملکردی شرکت‌ها باشد.
