فرصت استراتژیک ایران در سایه تحولات بین‌المللی
اهمیت این مقطع از آنجا ناشی می‌شود که تحولات بازار جهانی انرژی، به‌‌ویژه پس از بحران‌‌های ژئوپلیتیک اخیر و شتاب جهانی در مسیر گذار به انرژی‌‌های پاک، فرصت‌‌هایی بی‌‌سابقه برای کشورهایی با ذخایر عظیم هیدروکربوری و موقعیت ژئوپلیتیک ویژه ایجاد کرده است.
ایران با داشتن چهارمین ذخایر نفت خام و دومین ذخایر گاز طبیعی جهان، می‌تواند نقش محوری در تامین امنیت انرژی جهانی ایفا کند. در شرایطی که اروپا و بسیاری از کشورهای آسیایی به دنبال متنوع‌‌سازی منابع تامین انرژی خود هستند، بازگشت نفت و گاز ایران به بازارهای بین‌المللی می‌تواند جایگاه استراتژیک کشور را تقویت کند. برآوردهای آژانس بین‌المللی انرژی نشان می‌دهد که در صورت رفع محدودیت‌‌ها، ایران قادر خواهد بود طی مدت کوتاهی تولید نفت خود را حداقل به سطح پیش از تحریم بازگرداند و در میان‌‌مدت با جذب سرمایه‌‌گذاری‌‌های جدید، ظرفیت تولید را فراتر از ارقام کنونی افزایش دهد.
در کنار نفت و گاز، حوزه انرژی‌‌های تجدیدپذیر نیز افق‌‌های نوینی پیش روی ایران گشوده است. موقعیت جغرافیایی کشور، پتانسیل بالایی برای توسعه انرژی خورشیدی و بادی فراهم کرده و در صورت دسترسی به فناوری‌‌های نوین و منابع مالی بین‌المللی، می‌توان از این ظرفیت برای تنوع‌‌بخشی به سبد انرژی ملی، کاهش وابستگی به سوخت‌‌های فسیلی و جذب سرمایه‌‌گذاری‌‌های خارجی بهره گرفت. در این راستا، تجارب کشورهای منطقه نشان می‌دهد که ایجاد چارچوب‌‌های حقوقی پایدار، کاهش ریسک‌‌های سرمایه‌‌گذاری و ارائه مشوق‌‌های اقتصادی، نقش تعیین‌‌کننده‌‌ای در شکوفایی بخش انرژی‌‌های نو داشته است.
بازگشایی درهای اقتصاد ایران به روی بازارهای جهانی همچنین می‌تواند فرصت‌‌های بی‌‌سابقه‌‌ای در حوزه فناوری‌‌های نوین صنعت انرژی به همراه داشته باشد. ارتقای بهره‌‌وری در استخراج و تولید نفت و گاز، توسعه زیرساخت‌‌های ذخیره‌‌سازی و حمل‌‌ونقل انرژی، و سرمایه‌‌گذاری در پروژه‌های انرژی پاک، همگی مستلزم دسترسی به دانش فنی و تکنولوژی‌‌های پیشرفته است. بر همین اساس، تعامل هدفمند با شرکت‌های بین‌المللی و مشارکت در پروژه‌های مشترک، می‌تواند به ارتقای توانمندی‌‌های فنی و مدیریتی صنعت انرژی کشور منجر شود.
تحلیل روندهای سرمایه‌‌گذاری جهانی نشان می‌دهد که با بهبود فضای کسب‌‌وکار و کاهش ریسک‌‌های سیاسی، ظرفیت جذب سرمایه‌های خارجی در بخش انرژی ایران به‌طور قابل توجهی افزایش خواهد یافت.
بر اساس گزارش کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل(UNCTAD)، حتی در دوران تشدید تحریم‌ها، بخش انرژی ایران یکی از جذاب‌‌ترین بخش‌ها برای سرمایه‌‌گذاران بالقوه خارجی بوده است.
این جذابیت در شرایط عادی‌‌سازی روابط بین‌المللی می‌تواند به یکی از پیشران‌‌های اصلی رشد اقتصادی بدل شود.با این حال، بهره‌‌گیری از این فرصت‌‌ها مستلزم نگاهی فراتر از گشایش‌‌های کوتاه‌‌مدت سیاسی است. اصلاحات ساختاری در نظام اقتصادی، شفافیت در فرآیندهای تصمیم‌گیری، تقویت حاکمیت قانون و بهبود زیرساخت‌‌های مالی و حقوقی، پیش‌‌نیازهای اساسی برای جذب سرمایه و بهره‌‌برداری پایدار از فرصت‌‌های اقتصادی به شمار می‌‌روند. تجربه سایر کشورهای دارای منابع انرژی غنی نشان می‌دهد که بدون این اصلاحات بنیادین، فرصت‌‌های طلایی به آسانی می‌توانند به دام موانع داخلی بیفتند و به جای رشد پایدار، به چرخه‌های جدیدی از بی‌‌ثباتی اقتصادی منجر شوند.
از سوی دیگر، تقویت دیپلماسی انرژی باید به عنوان یکی از ارکان راهبردی سیاست خارجی کشور در دستور کار قرار گیرد. در دنیایی که انرژی نه‌تنها عامل رشد اقتصادی، بلکه اهرمی برای قدرت ژئوپلیتیک است، حضور فعال و هوشمندانه در بازارهای انرژی، انعقاد قراردادهای بلندمدت صادراتی، مشارکت در پروژه‌های فراملی و ایفای نقش در نهادهای بین‌المللی انرژی، می‌تواند موقعیت ایران را در معادلات جهانی تثبیت کند. در نهایت، ایران در آستانه تحولات مهمی قرار دارد که می‌تواند سرنوشت اقتصادی کشور را در دهه‌های آینده رقم بزند.
در صورت برنامه‌‌ریزی دقیق، بهره‌‌برداری هوشمندانه از فرصت‌‌های پیش رو و حرکت در مسیر اصلاحات عمیق اقتصادی، می‌توان امیدوار بود که اقتصاد انرژی ایران نه‌تنها به جایگاه شایسته خود در سطح جهانی بازگردد، بلکه به نیروی پیشران توسعه پایدار و شکوفایی ملی تبدیل شود.
* کارشناس ارشد اقتصاد انرژی
