مشکلات ارتقای کیفیت پنبه پاک شده ایرانی

قاسم حیدری/ مسوول فنی نخ پاتریس دلیجان با وجود تلاش‌های فراوان انجام شده در حوزه کشاورزی و نساجی جهت افزایش کیفیت پنبه، نخ، پارچه و منسوجات ایرانی، توجه به حلقه گمشده پنبه پاک کنی به‌شدت احساس می‌شود. جهت ارتقای سطح کیفی پنبه ایرانی تحویل داده شده به کارخانه‌های ریسندگی، اقدامات و تحقیقات فراوانی جهت ارتقای سطح کیفی بذر پنبه انجام شده است. برای افزایش کیفیت کشت پنبه نیز سازمان‌های مرتبط با حوزه کشاورزی اقدامات مثمر ثمری انجام می‌دهند. کسب رضایت ریسندگان از کیفیت پنبه، به کیفیت پنبه تصفیه‌شده کارخانه‌های پنبه پاک‌کنی (عدل پنبه) بستگی دارد.

بنابراین پس از اقدامات لازم قبل از کاشت (مثل اصلاح بذر پنبه) و اقدامات داشت و برداشت (مثل اتوماسیون برداشت)، عملیات پنبه پاک‌کنی حائز اهمیت است. با بررسی‌ها و تحقیقات انجام شده، افت شدید کیفیت عدل پنبه کشت شده با کیفیت عالی در کارخانه‌های پنبه پاک‌کنی هنگام تصفیه آن مشاهده شده که قیمت پایین‌تر پنبه ایرانی در مقایسه با پنبه‌های وارداتی (ازبک، تاجیک و ترکمن) گواه این نتایج است. مهندسان کشاورزی در خدمت ارتقای سطح کیفی پنبه در حوزه کشاورزی و مهندسان نساجی در خدمت ارتقای کیفی نخ ریسیده شده در کارخانه‌های ریسندگی هستند. اما تحقیقات و بررسی‌های علمی و مهندسی منسجمی در حوزه پنبه پاک کنی صورت نمی‌گیرد.

اقدامات فراوانی در حوزه مهندسی کشاورزی بر پنبه ایرانی انجام شده است، این اقدامات شامل: شوری آب، کم آبیاری، افزایش بهره‌وری در سطح کشت، رسیدگی، ارتفاع بوته، ساختار بوته، زردی الیاف، درخشندگی، طول الیاف، استحکام، ظرافت، تحمل باد و خشکی و بیماری و... انجام شده است. فرآیند پنبه پاک‌کنی، فرآیندی است جهت حذف ناخالصی‌های پنبه چیده شده از مزارع پنبه.

طی فرآیند پنبه پاک‌کنی، اقدامات فراوانی علاوه بر کیفیت الیاف پنبه کشت شده می‌تواند بر کیفیت عدل تحویل داده شده به کارخانه‌های ریسندگی تاثیر بگذارد. معیارهایی شامل: تعداد و اندازه ناخالصی‌های گیاهی (ساقه، غوزه و برگ پنبه)، پنبه دانه خرد شده، عسلک پنبه (به علت ترشح روغن پنبه دانه خرد شده به الیاف)، طول الیاف (میزان خرد شدن طول الیاف به علت اعمال عملیات پنبه پاک کنی خشن جهت تمیزی بیشتر عدل پنبه تصفیه شده)، ناخالصی‌های سخت (مفتول یا تسمه نایلونی بسته‌بندی عدل) و ناخالصی‌های لیفی (رشته‌های گونی پلی پروپیلن یا پارچه‌های غیر‌پنبه‌ای بسته‌بندی)، تمیزی عدل پنبه طی بسته‌بندی و انبارداری و انتقال و عدم‌داشتن خاک و شن و سیاهی و تغییر رنگ متاثر از محیط پیرامون. با توجه به اینکه صدمه دیدن الیاف پنبه و تمیزی پنبه نسبت معکوس با هم دارند، و همچنین خارج کردن اجزا به‌صورت اولیه و بزرگ، قبل از خرد شدن و تبدیل شدن به تعداد زیادتری از اجزای خارجی ریزتر که خارج کردنشان مشکل‌تر است، تمرکز و دقت بیشتر بر هر یک از مراحل پنبه پاک‌کنی به‌شدت حائز اهمیت است. این طرح به بررسی و اصلاح و بهبود فرآیند‌های تصفیه پنبه پرداخته است.

ماشین‌های پنبه پاک کن اره‌ای، غلتکی، استوانه‌ای، خشک‌کن‌ها، پنبه‌گیر، غوزه‌گیر و... شامل غلتک‌ها، زننده‌های چرخان خاردار، پین دار با توری‌ها، میله‌های اجاقی، نوار نقاله‌ها، حصیرهای خاردار، برس‌های سیمی، کانال‌ها، افشانک‌های پنوماتیک و صفحات مشبک و اره‌ای متعددی است که سرعت و فاصله و تراکم و نوع و خصوصیات المان‌ها بر روی کیفیت تمیز کردن و حفظ طول الیاف پنبه، تاثیر بسزایی دارد. این تنظیمات برای ماشین‌آلات خط پنبه پاک‌کنی باید مورد بررسی و مطالعه قرار گیرد. هدف از این طرح بررسی تمامی المان‌ها و پارامترهای تکنولوژیکی ماشین‌آلات خط پنبه پاک‌کنی است که به‌رغم اهمیت زیاد آن، توجه کمی به آن شده است. خارج کردن سایر ناخالصی‌ها مانند آهن که خطر آتش سوزی در کارخانه‌های ریسندگی را به همراه دارد و همچنین اجسام سنگین نیز با نصب تجهیزات لازم به راحتی دست یافتنی است.

با توجه به اهمیت فرهنگ‌سازی در مورد توان بالای کشور در حوزه فنی و مهندسی، این باور باید ایجاد شود که پنبه ایرانی همتراز با پنبه‌های آسیایی است. گواه این موضوع صادرات 50درصدی پنبه ایران در دهه‌های 70 هجری شمسی است.  انجام فعالیت‌های مهندسی و اطلاع‌رسانی و انتشار آن، اعتماد و رغبت ریسندگان را به پنبه‌های ایرانی که مورد توجه و بررسی‌های مهندسی قرار گرفته افزایش داده و می‌توان شاهد ارتقای کیفی و منصفانه‌تر شدن قیمت و رشد کشاورزی و صنعت نساجی شد.

توقع پایین ریسندگان از پنبه ایرانی و عدم‌اعتماد به کیفیت آن و شناخته شدن به عنوان پنبه درجه پایین از جانب ریسندگان، و نبود دید مهندسی و باور نداشتن به رقابت‌پذیری پنبه ایرانی با سایر پنبه‌های آسیایی و عدم‌توجه و شناخت علل نقاط ضعف پنبه ایرانی و قابلیت ارتقای سطح کیفی آن و عدم‌پذیرش کم‌کاری‌های انجام شده توسط پنبه پاک‌کن‌ها که علت کیفیت پایین عدل پنبه تصفیه شده را صرفا کیفیت پایین پنبه خریداری شده از کشاورزان می‌دانند، سبب عدم‌تمرکز و توجه پنبه پاک‌کن‌ها شده است.

این غیرمنصفانه است که سود بیشتر کارخانه‌های ریسندگی را در گرو پایین‌تر بودن کیفیت و قیمت پنبه ایرانی دانست. اما بعضا نیازهای کیفی عدل پنبه تصفیه شده، به‌صورت کامل به پنبه‌کاران منتقل نشده است. عدم‌تمرکز و توجه به ارتقای کیفیت پنبه پاک شده، باعث هدر رفت پتانسیل‌های بالای کشور شده است.

به‌رغم کم‌توجهی‌های صورت گرفته در حوزه پنبه پاک‌کنی، با تمرکز بر این حوزه مهندسی و فنی و تکنولوژیکی در پنبه پاک‌کنی، با توجه به ارتقای پنبه کشت شده در بخش کشاورزی، با ارتقای کیفیت تصفیه پنبه، پنبه ایرانی استانداردهای لازم را به راحتی کسب کرده و در سطح پنبه‌های آسیایی قرار خواهد گرفت.