درس درآمدزایی و توریست‌سازی از یک پارک ملی؛ ممنوعیت‌ها در «گلستان» رفع می‌شود؟
پارک ملی به سبک «یلواِستون»
گروهی از متخصصان حوزه حیات‌وحش و محیط‌زیست عنوان کرده‌اند بهره‌گیری درست از ظرفیت گردشگری می‌تواند منابع مالی فراوانی برای این پارک ملی به همراه آورده و حفاظت از آن را با افزایش تعداد نیروهای همیار در کنار محیط بانان تضمین کند. ضمن اینکه با انتفاع جامعه محلی اطراف پارک، تعلق خاطر آنها برای حفاظت از این منطقه بالا می‌رود. در همایش ملی «پارک‌های ملی و مناطق تحت حفاظت» عباس پهلوانی عضو هیات علمی دانشگاه حیم سبزواری در سخنرانی خود با عنوان«مدیریت نوین در پارک‌های ملی مقایسه تطبیقی پارک‌های ملی: گلستان و یلواِستون (Yellowstone)» با مقایسه دو پارک ملی گلستان در ایران و یلواِستون در آمریکا تلاش کرد، یکی از مدل‌های موفق اکوتوریسم در جهان را معرفی کند.
پهلوانی ابتدا با معرفی پارک‌های ملی گفت: پارک ملی به محدوده‌ای از منابع طبیعی کشور اعم از جنگل و مرتع و بیشه‌های طبیعی و اراضی جنگلی و دشت و آب و کوهستان اطلاق می‌شود که نمایانگر نمونه‌های برجسته‌ای از مظاهر طبیعی ایران باشد و به منظور حفظ همیشگی وضع زندگی و طبیعی آن و همچنین ایجاد محیط مناسب برای تکثیر و پرورش جانوران وحشی و رشد رستنی‌ها در شرایط کاملا طبیعی تحت حفاظت قرار می‌گیرد.
او با مقایسه این تعریف با تعریف پارک‌های ملی از نظر اتحادیه جهانی حفاظت (IUCN) عنوان کرد: حفاظت از یکپارچگی اکولوژیکی اکوسیستم‌ها برای نسل‌های کنونی و آینده، مستثنی کردن بهره‌برداری یا تصرف مغایر با اهداف تعیین منطقه و ایجاد فرصت‌های معنوی، علمی، آموزشی، تفریحی برای بازدیدکنندگان که همگی از نظر زیست‌محیطی و فرهنگی سازگار باشند در تعریف اتحادیه جهانی گنجانده شده است و نشان می‌دهد وجه مرتبط با آموزش و تفریح برای آنها اهمیت دارد.
یلواِستون اولین پارک ملی جهان است. به گفته پهلوانی این پارک در اول مارس ۱۸۷۲ به وسیله کنگره ایالات متحده آمریکا و به عنوان یک پارک ملی در ایالت وایومینگ بنا نهاده شد و سپس به ایالت‌های مونتانا و آیداهو گسترش یافت. او اضافه کرد: یلواِستون شهرتش را مدیون حیات وحش و ویژگی‌های انرژی زمین‌گرمایی خود و به‌خصوص جلوه محبوب آن، آبفشان الد فیتفول است. این پارک ملی دارای اکوسیستم‌های متنوعی است ولی جنگل‌های کوهستانی اکوسیستم غالب را شکل می‌دهد.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه در پایگاه اینترنتی یلواِستون در بخش اطلاعات مواردی از قبیل داده‌های مرتبط با اکوسیستم پارک، برنامه‌ریزی سفر، مراکز بازدیدکننده، قوانین و مقررات و... آمده است، گفت: در این پارک ملی شاهد انواع خدمات‌دهی به گردشگران هستیم. به عنوان مثال در بخش خوراک، هفت رستوران و غذاخوری در یلواِستون داریم که در عین حضور در این پارک، آسیبی به لحاظ محیط‌زیستی و بصری به منطقه وارد نمی‌کنند.
به گفته پهلوانی، تفریحات و ورزش‌هایی نظیر اسکی، ماهیگیری با قلاب و ماشین برفی در یلواِستون انجام می‌شود. او ادامه داد: علاوه بر این انواع و اقسام تورها هم در این منطقه وجود دارد که مسیرهای مختلف را پوشش می‌دهند. همچنین فروشگاه‌های این پارک ملی، مکانی است که در آن می‌توان کالاهایی با نشان یلواِستون را خریداری کرد که همین امر نیز درآمدی را برای این پارک به همراه دارد. آیا می‌توان پارک ملی گلستان و یلواِستون را با هم مقایسه کرد و با ورود گردشگر، شاهد تخریب پارک نخواهیم بود؟ پهلوانی به خبرنگار «دنیای‌اقتصاد» پاسخ داد: متاسفانه تعریف پارک ملی در ایران هنوز جا نیفتاده است، بسیاری از شهروندان دوست دارند مناطق طبیعی را ببینند و برای آن هزینه‌کنند اما اگر از بسیاری از مردم بپرسید پارک ملی، آن را با پارک ملت اشتباه می‌‌گیرند، همین موضوع نشان می‌دهد ما در بخش آموزش فعال نبوده‌ایم.
این استاد دانشگاه افزود: توریسم در کنار آموزش و پژوهش می‌تواند باعث ارتقای حفاظت از پارک ملی گلستان شود. زمانی که در این پارک مشابه یلواِستون همه چیز ساماندهی شود، آنگاه می‌توان امیدوار بود که ضمن درآمدزایی شاهد کمترین آسیب به این منطقه ارزشمند باشیم. به گفته پهلوانی انتشارات یلواِستون تنها سالانه ۵/ ۴ میلیون دلار درآمد دارد. او گفت: کتاب‌هایی که توسط این انتشارات فروخته می‌شود تصاویری از جاذبه‌های آن را در خود جای داده است. در مقابل ما شاهد انتشار کتابی درباره گیاهان پارک ملی گلستان هستیم که حتی نتوانسته است هزینه‌های چاپ خود را در آورد.
در گزارشی که روزنامه «دنیای‌اقتصاد» پیش‌تر درباره یلواِستون منتشر کرده بود آمده است: «در ماه مه ۲۰۲۱ یعنی از یازدهم اردیبهشت تا دهم خرداد امسال پارک ملی یلواِستون آمریکا نیم میلیون بازدیدکننده داشت که نسبت به سال ۲۰۱۹ افزایش ۱۱درصدی را نشان می‌دهد (سال ۲۰۲۰ از آن رو در این مقایسه لحاظ نمی‌شود که تا هجدهم ماه مه این سال به‌واسطه شیوع کرونا پارک بسته بود). هزینه ورودی یلواِستون ۸۰ دلار و ترددها هم هر کدام ۳۵دلار است و تورهایی هم در آن تعریف شده‌اند که هزینه آنها گاه به ۲هزار و ۷۰۰ دلار می‌رسد.» بر این مبنا در سال ۲۰۲۱ درآمد حاصله از ورودی یلواِستون تنها به ۴۰میلیون دلار می‌رسد ضمن اینکه درآمدهای تردد و تورهای مختلف نیز به آن اضافه می‌شود. در سال ۲۰۲۲ درآمد این پارک به ۸۳۴ میلیون دلار در بخش گردشگری رسید و توانست از ۸هزار و ۷۳۶ شغل در حوزه اقتصاد بومی و محلی حمایت کند.
در مقابل ورودی پارک‌های ملی در ایران یک‌هزار تومان است، عددی که سال‌هاست تغییر نکرده و از بی‌توجه به این بخش نشأت می‌گیرد. همچنین با وجود طرح‌های مدیریت و مشخص شدن زون‌های تفرج در مناطق چهارگانه محیط‌زیست و از جمله آنها پارک‌های ملی الگوی موفقی در این زمینه وجود ندارد. در این زمینه شاید پارک ملی گلستان با انواع و اقسام پتانسیل‌های خود بتواند اولین نمونه موفق و مطابق با ظرفیت برد اکوتوریسم در ایران باشد. به این ترتیب هم هزینه‌های همیاران این پارک به نحو قابل قبولی تامین می‌شود، هم مردم محلی منتفع می‌شوند و هم دست رئیس پارک برای اجرای فعالیت‌های مرتبط با حفاظت باز خواهد بود.
