تالاب انزلی از دسترس گردشگران خارج می‌شود؟
فرجام مهآلود جزیره گل لاله
تحلیل کارشناسان محیط‌زیست و گردشگری از نحوه لایروبی مرداب انزلی
به گفته نسیم طوافزاده، فعال محیط‌زیست در استان گیلان پروژه لایروبی تالاب انزلی قرار بود سه‌ماهه به پایان برسد اما از زمان اجرای آن پنج ماه گذشته است. او می‌‌افزاید: «از زمان اجرای پروژه تاکنون وسعت منطقه لایروبی شده تنها همان محدوده اولیه است.» او با اشاره به اینکه در همین محدوده نیز لایروبی به شکل یکدست اتفاق نمی‌افتد ادامه می‌دهد: «در فرآیند پروژه کسانی پشت دستگاه می‌‌نشینند که از یک محدوده یک متر، از منطقه دیگر ۳۰ سانت و... رسوبات برداشت می‌کنند. همین موضوع سبب نوسانات و شکل‌گیری حفره‌‌هایی در تالاب شده که در درازمدت مشکلاتی را برای احیای آن ایجاد می‌کند.»
آیا با این لایروبی شاهد توسعه گردشگری در تالاب انزلی خواهیم بود؟ طوافزاده پاسخ می‌دهد:«بخش‌‌هایی که لایروبی در آنها انجام می‌شود عملا ارتباطی با کریدورهای اصلی گردشگری ندارد و مسیر آن به طرف دریاست. اغلب توریست‌ها می‌خواهند به سمت جزیره گل لاله بروند اما منطقه لایروبی با آنجا فاصله دارد. ما در جلسات مختلف هفت نقطه را پیشنهاد دادیم تا با لایروبی آنها هم توسعه گردشگری و هم احیای اکوسیستم اتفاق بیفتد و علاوه بر اینها صیادانی که از تالاب استفاده می‌کنند نیز معیشت‌‌شان تامین شود که هنوز این پیشنهادها عملی نشده است.»
در دهههای اخیر رودخانه‌‌هایی که به سمت تالاب سرازیر می‌شوند، تغییرات زیادی را تجربه کرده‌‌اند. طوافزاده میگوید: «جامعه بومی و محلی در کارگاه‌‌هایی که با آنها داشتیم عنوان می‌‌کردند که عرض رودخانه منتهی به تالاب کمتر از دو متر بوده با این حال در دهههای اخیر عرض آن به ۷۰ متر رسیده و در حال حاضر هم با کاهش بارش‌‌ها بیست و چند متر است. به این ترتیب آب سیلابی که از سمت شرق می‌‌آید با افزایش عرض رودخانه و خطی شدن مسیر به جای مارپیچ بودن به سرعت تخلیه می‌شود و عواقب منفی بر تالاب دارد.»
او در این باره که برای توسعه گردشگری در تالاب انزلی چه باید کرد، بیان می‌کند: «هر راه‌‌حلی برای تالاب باید یک دید کلان‌‌نگر داشته باشد و همه بخش‌‌ها را لحاظ کند. اگر ما می‌‌خواهیم به بحث صیادی یا معیشت محلی بپردازیم ناچاریم درباره نیلوفر آبی و لاله تالابی که گسترش قابل‌توجهی داشته و مانع حرکت می‌شود، فکری کنیم. این موضوع تردد قایق‌‌های گردشگری را هم سهل‌‌تر می‌کند و باعث رونق توریسم خواهد شد.»
طوافزاده معتقد است خشک شدن تالاب انزلی با وجود آنکه در برخی موارد باعث زمینخواری شده اما متضرر شدن بخش بزرگی از جامعه محلی و بومیان را به همراه داشته است. او اضافه می‌کند: «گرچه شاهد زمینخواری بوده‌‌ایم اما این اقدام غیرقانونی توسط بخش محدودی انجام شده است و اغلب مردم درگیر چالش‌‌های مرتبط با خشک شدن بخش بزرگی از تالاب انزلی هستند.»
آب تالاب به دریا میریزد نه بالعکس
ماهان مهرو، کارشناس و فعال محیط‌زیست معتقد است لایروبی انجام شده در تالاب انزلی به نفع گردشگری بوده است. او می‌‌افزاید: «کانال‌‌های منتهی به دریا لایروبی شدند تا تردد قایق‌‌های گردشگری و صیادی در آنها راحت‌‌تر انجام شود.» به گفته مهرو این شکل از لایروبی در عین حال اشکالاتی برای حیات تالاب دارد، او توضیح می‌دهد: «ما با پسرفت خزر به اندازه یک و نیم تا دو متر روبه‌رو هستیم، در این شرایط آبی که از رودخانه‌ها در بالادست وارد تالاب می‌شود به دلیل اختلاف تراز و شیب با سرعت از غرب تالاب به سمت شرق و در نهایت با باز شدن کانال‌‌ها به دریا تخلیه می‌شود. به این ترتیب این شیوه لایروبی گرچه در ظاهر و کوتاه‌مدت به نفع تالاب و جریان آب در همه جا رخ می‌دهد، اما چنانچه با کاهش بارش مواجه شویم آب تالاب زهکش شده و به دریا میریزد.»
او تاکید می‌کند تصمیماتی که امروز برای تالاب انزلی گرفته می‌شود به بهبود آن در بلندمدت منجر نخواهد شد و میگوید: «مردم منطقه درخواست‌‌هایی دارند که آن را به مسوولان منتقل می‌کنند و بر اساس این دغدغه تصمیماتی گرفته می‌شود که همه شمول و در چارچوب علم اکولوژی و منطبق با معیار‌های فنی برای احیای تالاب نیست. برای احیای تالاب نیاز بود که لایروبی در بالادست انجام شود تا شاهد تخلیه آب نباشیم ولی این موضوع به شکل برعکس رخ داده است.»
او در این باره که چرا چند سال قبل پیشنهاد انزلی به عنوان شهر تالابی در کنوانسیون رامسر مورد استقبال قرار نگرفت، عنوان می‌کند: « بر اساس دستورالعمل کنوانسیون باید شورای شهر می‌‌پذیرفت که آن شهر، شهر تالابی باشد و شهرداری نیز اجرای برخی موارد مرتبط را به عهده می‌‌گرفت. آن زمان بحث انتخاب سه شهر انزلی به واسطه تالاب انزلی، کیاشهر به واسطه بوجاق و رشت به واسطه تالاب عینک به عنوان شهر تالابی مطرح شد، اما به خاطر عدم‌دانش تصمیم‌گیران از مزایای چنین انتخابی، این موضوع را پیگیری نکردند و شاهد انتخاب بندر خمیر و شهر ورزنه به عنوان شهرهای تالابی بودیم.»
چاره‌‌ای جز لایروبی از پاییندست نیست
کمیل عبادی از فعالان محلی در تالاب انزلی با اشاره به اینکه این تالاب قدمت ۱۵هزار ساله دارد، شناخت کامل از روند تغییرات آن را غیرممکن می‌‌داند. او میگوید: «صنعت گردشگری گرچه برای دهه‌‌ها در انزلی رواج داشته اما آنچه امروز شاهد آن هستیم و مربوط به ورود جوان‌‌ها با قایق‌‌های تفریحی گران و سنگین می‌شود پدیده‌‌ای نو است. در واقع در پنج، شش سال اخیر شاهد این روند بوده‌‌ایم که علاوه بر گشت و گذار در تالاب، موارد دیگری نظیر پرنده‌‌نگری، صید و... نیز در زمره جاذبه‌‌های گردشگری هستند» او در این باره که آیا مسیر لایروبی به نفع گردشگری است، عنوان می‌کند؟ «در همه بخش‌‌های تالاب یک روش لایروبی جواب نمی‌‌دهد چون اکوسیستم‌های متنوعی داریم. با این حال اگر بخش غربی تالاب را بخواهیم لایروبی کنیم ابتدا لازم است که مسیری از بخش شرقی به آن سمت بزنیم که همین مسیرها نیز توسعه گردشگری را به همراه داشته است.»
این فعال جامعه محلی انزلی معتقد است که لایروبی از هر طرفی اتفاق بیفتد به نفع تمام ذی‌نفعان تالاب اعم از جامعه محلی، دوستداران محیط‌زیست، صیادان، گردشگران و... است. او می‌‌افزاید: «این گزاره که عنوان می‌کنند لایروبی در پاییندست باعث انتقال آب به سمت دریا می‌شود اشتباه است.» او با پذیرش کاهش عمق تالاب انزلی میگوید: «تالاب یک دشت است اگر آب دریا پایین بیاید به تبع آن آب تالاب هم پایین خواهد آمد، در واقع تالاب و دریا مشابه دو ظرف متصل به هم هستند.»
به گفته عبادی سال‌ها پیش کف رودخانه را کندند و رسوب‌‌گیرها را از بین بردند، همین موضوع باعث شد رسوبات به سمت تالاب انزلی سرازیر شده و عمق آن را تحت‌تاثیر قرار دهد. او اضافه می‌کند: با این حال برای لایروبی بالادست ما ناچاریم ابتدا در پایین دست این عملیات را انجام دهیم. برخی عجله دارند و بسته به اولویت‌‌ها فکر می‌کنند ما هم گرچه به این اولویت‌‌ها اعتقاد داریم اما محدودیت‌هایی باعث می‌شود بپذیریم که ناچار به لایروبی در پاییندست در گام اول هستیم.
