چهار علت هجوم سگها به شهرها شناسایی شد
تاوان غذارسانی به سگها
به گفته حسین آخانی استاد دانشگاه تهران چند سالی است که با افزایش نجومی سگ و گربه‌‌‌های ولگرد، مردمی که گرفتار مشکلات معیشتی، تورم، بیماری و ناامنی هستند، به بیماری و ناامنی ناشی از سگها و گربه‌‌‌های ولگرد دچار شده‌‌‌اند. این مشکل در مناطق حاشیه‌‌‌ای، محروم و روستاها بیداد می‌کند. این افزایش در سایه غذارسانی سیستماتیک گروهی از شهروندان و در کنار آنها اقلیتی ناآگاه که در اثر تبلیغات و آموزش نادرست فضای مجازی حیوان‌‌‌دوستی را با سگ و گربه‌‌‌پروری اشتباه گرفته‌‌‌اند، کشور را با یک چالش جدی بهداشتی، امنیتی و محیط‌زیستی مواجه کرده است.
او توضیح می‌دهد که در مشورت با بسیاری از متخصصان برجسته داخل و خارج نشانه‌‌‌های جدی از دو اتفاق خطرناک دیده می‌شود: یکی اینکه سگهای ولگرد به دلیل افزایش جمعیت، تحت تنش هستند و با تغییر رفتار، به‌‌‌طور فراگیر به مردم و کودکان حمله می‌کنند. سگها موجودات به شدت آموزش‌‌‌پذیری هستند و وقتی یکی از آنها به مردم حمله کرد بقیه نیز به این کار ادامه می‌دهند. دیگر اینکه در سایه افزایش جمعیت سگها، بیماری خطرناک هاری هم در میان مردم، هم دام‌‌‌های اهلی و هم حیات وحش و دیگر حیوانات ولگرد به‌‌‌خصوص گربه‌‌‌ها شتاب گرفته و نشانه‌‌‌های جدی شدن آن به صورت پاندمی در کشور دیده می‌شود. بسیاری از من می‌‌‌پرسند چاره چیست؟
از نظر این استاد دانشگاه مسائل پیچیده را نمی‌توان با یک نسخه حل کرد. شرایط سگها و گربه‌‌‌های ولگرد بسیار بحرانی است. وقتی هاری در جای‌‌‌جای کشور مشاهده می‌شود یعنی ما به خطر جدی توسعه و پاندمی شدن این بیماری نزدیک می‌‌‌شویم. شاید هم کار از کار گذشته و پاندمی شروع شده باشد. تکلیف چنین وضعی کاملا مشخص است. از نظر نگارنده این گزارش غذادهی هم از طریق مردم اتفاق می‌‌‌افتد و هم محیط‌‌‌های دفع زباله به اندازه کافی مواد غذایی در اختیار آنها قرار می‌دهد. وقتی غذای کافی باشد، زادوولد هم بین سگها زیاد می‌شود، بنابراین جمعیت سگها به سرعت رو به افزایش می‌‌‌گذارد.
مدیریت محیط‌‌‌های دفع زباله مستقیما بر عهده شهرداری‌‌‌هاست. یک اتفاق خیلی نگران‌‌‌کننده این است که مردم سگها و گربه‌‌‌ها را به سرپرستی قبول می‌کنند اما یکباره متوجه می‌‌‌شوند که توان نگهداری از این حیوان را ندارند و به خیال خود لطف می‌کنند و حیوان را در طبیعت رها می‌کنند. این خیلی خطرناک است و لطمات جبران‌‌‌ناپذیری به طبیعت وارد می‌کند. سگها و گربه‌‌‌ها چون آموزش‌‌‌پذیر هستند، طبق عادتی که آدم‌‌‌ها به آنها یاد داده‌‌‌اند، به دنبال گرفتن غذا در محیط‌‌‌های شهری، باعث مزاحمت برای مردم می‌‌‌شوند که گاهی به خشونت حیوان علیه انسان و برعکس منجر می‌شود.
این گزارش می‌‌‌افزاید: از طرفی سگی که در طبیعت رها شده به دلیل اینکه مهارت‌‌‌های انسانی را یاد گرفته، در طبیعت به جست‌‌‌وجو می‌‌‌پردازد و گونه‌‌‌های دیگر را به سرعت قربانی می‌کند. ما خطر سگها را برای یوزپلنگ‌‌‌ها که گونه بسیار باارزشی است، بارها شنیده‌‌‌ایم. سگها تقریبا برای همه گونه‌‌‌های وحشی یک خطر بالقوه هستند. اکنون جمعیت‌‌‌های بسیار مزاحم و مخرب از سگها هم در محیط‌‌‌های شهری و حاشیه شهرها و روستاها داریم و هم درون زیستگاه‌‌‌های طبیعی و مناطق آزاد جمعیت‌‌‌های مرگبار سگها وجود دارند که باید حتما کنترل شوند، وگرنه روزی نیست که خبری از خسارت آنها به طبیعت شنیده نشود.
چرا سگها مزاحم شدند
علیرضا محمدی استادیار گروه علوم و مهندسی محیط‌زیست دانشکده منابع طبیعی دانشگاه جیرفت به «دنیای‌اقتصاد» میگوید: چالش سگهای بلاصاحب یا ولگرد به یک نقطه از کشور یعنی شمال محدود نمی‌شود. در جیرفت گله‌‌‌های ۱۵ تا ۲۰ تایی سگها را در محله‌‌‌های شهر می‌‌‌بینیم، سگ‌‌‌هایی که تا دو بار در سال جفت‌‌‌گیری کرده و در جوی‌‌‌‌‌‌های آب راکد و زیرپل‌‌‌ها از توله‌‌‌هایشان نگهداری می‌کنند.
او دلایل این افزایش جمعیت را به حداقل چهار عامل غذارسانی، عدم‌مدیریت پسماند، ناهماهنگی سازمان‌های متولی و حضور ساختمان‌‌‌های مخروبه مرتبط می‌‌‌داند. محمدی می‌‌‌افزاید: افراد از روی نا‌آگاهی، ترحم و دلسوزی پسماندهای غذایی خانواده یا مغازه‌‌‌شان را داخل ظرفی در اطراف خانه‌‌‌شان برای سگها می‌‌‌گذارند. علاوه بر این، از آنجا که ما مدیریت پسماند درستی نداریم شاهدیم که برخی مغازه‌‌‌داران اعم از نانوایی‌‌‌ها یا فروشندگان محصولات پروتئینی پسماند خود را در همان اطراف محل کارشان رها می‌کنند که در جذب سگها موثر است.
این استاد دانشگاه به مقاله‌‌‌ای اشاره می‌کند که به چالش افزایش جمعیت سگهای بی‌صاحب در کرمان پرداخته بود. او میگوید: این مقاله نشان می‌‌‌‌‌‌داد که ساختمان‌‌‌های مخروبه نقش مهمی در پناه دادن به سگهای ولگرد یا بدون صاحب دارند، البته این موضوع به کرمان محدود نمی‌شود و ما شاهدیم تمام محدوده جنوبی کشور مشابه سایر مناطق با چالش بالا رفتن این سگها دست و پنجه نرم می‌کنند. به گفته محمدی در مناطق طبیعی نیز شاهدیم که برخی سگهای گله که از نظر صاحب‌‌‌شان کارآیی لازم را ندارند یا به هر دلیل دیگری رها شده‌‌‌اند، در طبیعت گله‌‌‌هایی را تشکیل می‌دهند که به حیات‌‌‌وحش مانند یوز و... حمله می‌کنند.
او می‌‌‌افزاید: این سگها در جفت‌‌‌گیری با گرگ‌‌‌ها خلوص ژنتیکی گرگ را هم تحت‌تاثیر قرار می‌دهند. چرا برای مدیریت سگهای بلاصاحب کاری انجام نمی‌شود؟ دلیل این موضوع از نظر استادیار گروه علوم و مهندسی محیط‌زیست دانشکده منابع طبیعی دانشگاه جیرفت به عدم‌هماهنگی و همکاری سازمان‌های متولی یعنی شهرداری‌‌‌ها، دامپزشکی، سازمان حفاظت محیط‌زیست و... برمی‌‌‌گردد. او می‌‌‌افزاید: برای کنترل جمعیت این سگها برخی عقیم‌‌‌سازی را پیشنهاد می‌دهند. با این حال این گزینه زمانی کارآیی دارد که ۷۰ تا ۸۰درصد جمعیت در یک منطقه عقیم شوند.
محمدی ادامه می‌دهد: جمع‌‌‌آوری این سگها در پناهگاه‌‌‌ها به یک طرح شکست‌خورده بدل شده و ما شاهدیم در فقدان و نبود این مدیریت حفاظت از حیات‌‌‌وحش با چالش جدی مواجه شده است. تنها ۱۹ قلاده یوز در سال‌های اخیر با حمله این سگها تلف شده‌‌‌اند که با توجه به جمعیت یوز عدد کوچکی نیست.
سایر کشورها برای مدیریت جمعیت سگهای بلاصاحب چه می‌کنند؟ محمدی میگوید: متاسفانه ما در جیرفت با آمار بالای حملات به کودکان و سالخوردگان و... مواجهیم و آرامش از مردم گرفته شده است از این روست که باید مدیریت پسماند و آگاهی درباره عدم‌غذادهی جدی گرفته شود. در هند روی این موضوع کار شده اما در ایران به واسطه فقدان مدیریت و عدم‌توجه کافی دود این بی‌تصمیمی به چشم انسان‌‌‌ها و حیات‌‌‌وحش خواهد رفت.
برخی معتقدند حذف فیزیکی سگها در یک منطقه نه‌تنها کمکی به مدیریت جمعیت نمی‌‌‌کند، بلکه با خالی شدن قلمرو به ورود دسته جدیدی از سگها و در نهایت افزایش تعارض می‌‌‌انجامد. محمدی میگوید: به این موضوع اثر خلأ می‌‌‌گویند. با این حال ما در مناطق حفاظت‌شده باید سراغ این راه‌‌‌حل برویم، در برخی کشورهای پیشرفته نیز برای مدیریت گونه‌‌‌های آسیب‌‌‌رسان به سمت این گزینه رفته‌‌‌اند ضمن آنکه اگر پتانسیلی برای عقیم کردن وجود دارد نیز این کار باید انجام شود. به گفته این استاد دانشگاه گردشگران از گروه‌‌‌هایی هستند که در بحث غذادهی مشارکت دارند. او میگوید: بارها شاهد غذارسانی به سگهای ولگرد یا بلاصاحب از سوی توریست‌‌‌ها بوده‌‌‌ایم. او همچنین از تاثیر این پدیده بر طبیعت‌‌‌گردی میگوید و می‌‌‌افزاید: در سال‌های اخیر شاهدیم که برخی طبیعت‌‌‌گردان و کوهنوردان به واسطه حضور این سگها دچار ترس شده و این موضوع می‌تواند این حوزه را تحت‌تاثیر قرار دهد. با این حال از آنجا که من مطالعه تخصصی در این زمینه ندارم ابعاد آن برایم روشن نیست.
کلاف سردرگم سگهای بلاصاحب
دانیال نیری از گروه مطالعاتی ابعاد انسانی منابع طبیعی دانشگاه تگزاس آمریکا نیز معتقد است ما ناچار به روی آوردن به گزینه حذف فیزیکی و کاهش منابع در دسترس این گونه مانند پسماند و غذادهی هستیم. او می‌‌‌افزاید: در طبیعت ایران عامل محدودکننده جمعیت سگها مشخص نیست در حالی که در سایر کشورها روی این موضوع مطالعه و تحقیق شده است. به گفته این کارشناس حیات‌‌‌وحش در ایران عقیم‌‌‌سازی به واسطه وسعت بالای کشورمان امکان‌پذیر نیست. او اضافه می‌کند: حذف در مرحله گسترده هم به واسطه فشار اجتماعی انجام نشده است. با این حال به نظر می‌رسد چاره‌‌‌ای جز حذف درصدی از جمعیت نیست هر چند همچنان که گفته شد این موضوع ساده نیست و با پیچیدگی‌‌‌های زیادی روبه‌رو خواهد بود.
