نشست بررسی «کارنامه احیای خانههای تاریخی و بناهای فرهنگی کاشان» با حضور هیاتی از گروه رسانهای «دنیایاقتصاد» و صاحبنظران اقتصادی برگزار ش
حیات دوباره میراث کاشان
تصویر سمت راست ، مهندس حسین محلوجی رئیس بنیاد فرهنگی کاشان - از راست به چپ آقایان دکتر محمدمهدی بهکیش، مسعود روغنی زنجانی، علیرضا بختیاری و محمود سریع‌القلم
فاطمه باباخانی: احیای بافت تاریخی کاشان سال 1372 با دو خانه آغاز شد. در این 32 سال 350 خانه قدیمی‌‌‌یا میراثی از تخریب نجات یافته و با سه کاربری متفاوت وارد چرخه گردشگری شدهاند.
اگر فرآیند احیا را سه دوره در نظر بگیریم در اولین دوره گردشگران تنها از این خانه‌‌‌ها دیدن می‌‌‌کردند. در دوره دوم خانههای احیا شده کاربری‌‌‌هایی نظیر «بوتیک هتل» و رستوران یافتند و در دوره سوم برخی از این خانه‌‌‌ها کاربری فرهنگی یافته و از آنها به عنوان گالری، موزه، نمایشگاه و مرکز فرهنگی استفاده می‌شود. آخرهفته گذشته جمعی از مدیران و اعضای تحریریه گروه رسانهای «دنیای اقتصاد» به همراه گروهی از اساتید دانشگاه و اقتصاددانان به دعوت بنیاد فرهنگی کاشان، از بخش‌‌‌های فرهنگی و گردشگری شهر کاشان بازدید کردند. این سفر به دعوت حسین محلوجی، رئیس بنیاد فرهنگی کاشان انجام شد. در جریان این سفر دو روزه، فعالان حوزه‌‌‌های مختلف توریسم کاشان از روند سرمایهگذاری در این بخش و در عین حال مسائل و چالش‌‌‌های اقتصاد گردشگری، گزارش ارائه کردند و در پایان بازدیدها، یک نشست بحث و بررسی در سرای عامری‌‌‌های کاشان، یکی از خانههای احیا شده، برگزار شد. سفرنامه کاشان هفته آینده در همین صفحه منتشر خواهد شد، اما گزارشی که در زیر آمده است، بحث‌‌‌های نشست پایانی این سفر است.
مهندس حسین محلوجی رئیس بنیاد فرهنگی کاشان در این نشست با اشاره به اینکه «دنیای اقتصاد»، هفته نامه «تجارت فردا»، شبکه تلویزیونی «اکو ایران» و همچنین شبکه‌‌‌های اجتماعی «دنیایاقتصاد» یکی از موثرترین رسانه‌‌‌ها در ایران به واسطه عمق مطالب و محتواهای تحلیلی هستند، گفت: ادوارد تیلور جامعه‌شناس در قرن هجدهم تعریفی از فرهنگ دارد، به گفته او فرهنگ مجموعه اندیشه‌‌‌ها و دستاوردهایی است که افراد در یک جامعه به دست می‌‌‌آورند. بر این اساس باستان‌شناسان در سده اخیر می‌‌‌گویند 8هزار سال قبل دوره فرهنگی نوسنگی و آغاز شهرنشینی را در تپه‌‌‌های سیلک کاشان داشته‌ایم.
ساکنان گذشته تپه‌‌‌های سیلک نیاکان ما بوده و به گفته باستان‌شناسان بین آنها و سایر تمدن‌‌‌های اطراف‌شان از جمله، تپه حصار دامغان، سازه‌‌‌های آبی و چغازنبیل در شوشتر و شوش، جیرفت و... ارتباط و تبادلات فرهنگی وجود داشته است. به علاوه در سفال‌‌‌های سیلک آثاری از نقاشی‌‌‌های گیلگمش قهرمان را داریم که به تمدن بابل مربوط است و نشان‌دهنده تبادلات فرهنگی میان بابل و تمدن سیلک است. به گفته محلوجی، باستان‌شناسان سیلک کاشان را آینه تمام نمای تمدن مرکز ایران می‌‌‌دانند. او افزود: سفالینه‌‌‌های به دست آمده از تپه سیلک 6 تا 7هزار سال قدمت داشته و فلزکاری آن به 3هزار سال پیش از میلاد می‌‌‌رسد.
در سال‌های اخیر همچنین در شرق کاشان شهر فراسگان یا هراسگان یافت شده که به دوره ساسانی تعلق دارد. او با اشاره به اینکه کاشان به لحاظ فرهنگی جاذبه‌‌‌ای دارد که ایران‌دوستان و اهالی فرهنگ را به سمت خود می‌‌‌کشاند بیان کرد: خوشبختانه در دهه‌‌‌های اخیر شاهد احیای بافت تاریخی کاشان بودیم. این نهضت در سال 1372 با مرمت و احیای خانه طباطبایی‌‌‌ها آغاز شد و در ادامه به سایر بناهای قدیمی‌‌‌شهر سرایت کرد. محلوجی اضافه کرد: کاربری خانههای تاریخی کاشان به عنوان بنایی که تنها از آن بازدید شده یا کاربری بوتیک و هتل و رستوران داشته باشد، محدود نمی‌شود. در این بناها هفته‌‌‌های مشترک فرهنگی با کشورهای مختلف نظیر اتریش، ایتالیا ژاپن، فرانسه و... برگزار شده که در حد کارهای یک وزارتخانه به حساب می‌‌‌آید. به علاوه برنامه و نشست‌‌‌هایی با عنوان بزرگداشت سعدی، حافظ و... را در این خانه‌‌‌ها داشتیم و هنرمندانی مانند شهرام ناظری، علیرضا قربانی و... کنسرت‌‌‌های خود را در این بناها برگزار کردهاند.
صنعت گردشگری؛ مزیت ایران
دکتر علیرضا بختیاری مدیرمسوول «دنیای اقتصاد» نیز در سخنان خود در این نشست به پویایی بخش خصوصی اشاره کرد و گفت: «دنیای اقتصاد» بر پایه اعتقاد به بخش خصوصی شکل گرفته و همواره مدافع بخشخصوصی و شکل‌‌‌گیری فضای رقابتی در اقتصاد بودهایم. سعی ما همواره معرفی سیاست‌‌‌هایی بوده که در نهایت باعث افزایش رفاه شود و ضامن منافع ملی کشور باشد. او با اشاره به اینکه در کاشان بخشخصوصی جلوتر از دولت حرکت کرده، افزود: گردش مالی صنعت گردشگری در جهان اعجاب‌انگیز است. سال میلادی گذشته ترکیه توانست بیش از 55 میلیارد دلار درآمد از این صنعت کسب کند. تصور من این است که ایران هم می‌تواند با صنعت توریسم درآمد قابل‌توجهی را کسب کند به شرط آنکه مجموعه حاکمیت و دولت به آن اعتقاد داشته باشند و تمرکز خود را به جای صنایعی که ایران در آنها مزیت ندارد و ایجاد‌کننده زیان انباشته و خسارت‌‌‌های بزرگ هستند، بر بخش‌‌‌های مستعد رشد و درآمدزایی از جمله صنعت گردشگری قرار دهند. به گفته بختیاری دولت نباید برای بخش خصوصی مانع ایجاد کند. او تصریح کرد: اگر احیای بناهای تاریخی در کاشان توجیه اقتصادی ندارد ناشی از ضعف سیاستگذاری است و به بخش خصوصی ارتباطی ندارد.
درهای کشور بسته است و گردشگر خارجی به ایران نمی‌‌‌آید. از سوی دیگر، سبد مصرف خانوار ایرانی کوچک شده و توان اقتصادی مردم برای مسافرت محدود شده است، در نتیجه سرمایهگذاری در این بخش از توجیه اقتصادی فاصله گرفته و فعالان این حوزه از آن خارج می‌‌‌شوند. از این روست که باید بتوان مسائل و مشکلات صنعت توریسم را به عنوان یک بخش مهم اقتصادی، خطاب به سیاستگذار شرح داد. ما در گروه رسانهای «دنیایاقتصاد» طی سال‌های اخیر به بازار گردشگری ایران و همچنین معرفی الگوهای جهانی رشد توریسم پرداخته‌‌‌ایم و اکنون نیز برای کمک به بخشخصوصی در این بخش آمادگی کافی داریم؛ واحد همایش‌‌‌های گروه رسانهای «دنیایاقتصاد» نیز آمادگی برگزاری همایش تخصصی در این زمینه را دارد. او گفت: تلاش برای توسعه گردشگری می‌تواند نقطه مزیت جدی برای گردشگری ایران و توریسم کاشان باشد.
ایجاد ارزش افزوده از راه میراث فرهنگی
دکتر مسعود روغنی زنجانی اقتصاددان در این نشست با اشاره به اینکه در احیای بافت تاریخی کاشان دو بعد فنی و مالی لحاظ شده است، گفت: سرمایه‌گذارانی که وارد فرآیند احیای بافت تاریخی شدند در کنار انگیزه‌‌‌های ملی، منطقه‌ای، شهری، قومی، عشق به ایران و فرهنگ آن، انتظار داشته و دارند که سرمایه‌شان بازگشت مالی داشته باشد. خوشبختانه به نظر می‌‌‌رسد این ارزش افزوده حاصل شده است و شاهد بازگشت حیات به این خانه‌‌‌ها در قالب کاربری‌‌‌هایی نظیر هتل، رستوران و... در این شهر هستیم.
روغنی زنجانی یک عامل موفقیت و تداوم احیای خانههای تاریخی شهر کاشان را توجه سرمایه‌‌‌گذاران و احیاکنندگان به موضوعات حقوقی می‌‌‌داند. او گفت: ما در ایران سابقه وقف را داریم. در عین حال با دولتی شدن اوقاف شاهد تخصیص منابع بر اساس رجحان‌‌‌های اداره کننده این سازمان هستیم. اما اولویت کسانی که در بناهای تاریخی کاشان سرمایهگذاری کردهاند فرهنگی و میراث تاریخی است. از این رو حقوقدانان باید درباره سازو کار این موضوع و الگوی احیای کاشان، تحقیق و پژوهش کنند. اگر در کاشان بتوانیم در بخش حقوقی به نتایجی برسیم این شهر الگویی برای سایر شهرها خواهد بود تا یک تعریف حقوقی جدید برای آنها شکل بگیرد. این اقتصاددان با اشاره به اینکه باید برای انتقال تجربه کاشان به سایر مناطق، مقوله مستندسازی نیز در اولویت قرار گیرد، اضافه کرد: باید دانش شکل گرفته از شکل شفاهی خارج و مکتوب شود تا بتوان آن را آموزش داد. در همین زمینه پیشنهاد می‌‌‌کنم صندوقی برای حمایت از ساخت مستند و مکتوب کردن این دانش شکل بگیرد تا هم این تجربه به علاقه‌‌‌مندان منتقل شده و هم بتوان آن را در دبیرستان‌‌‌ها، هنرستان‌‌‌ها و دانشگاه‌‌‌ها تدریس کرد.
سرایت الگوی کاشان به سایر شهرها
دکتر محمدمهدی بهکیش اقتصاددان نیز به خاطره‌ای از دهه 70 یعنی همان زمانی که خانه طباطبایی در حال مرمت و احیا بود، اشاره کرد و گفت: فعالیتی که آن سال‌ها انجام می‌‌‌شد، برای من بسیار عجیب و در عین حال الهام بخش بود. آنچه به همت آقای حسین محلوجی در احیای خانههای تاریخی کاشان انجام شده بی نظیر است. البته خدمات ایشان به احیای خانههای تاریخی محدود نمی‌شود و صنایع تولید فولاد و آلومینیوم ایران هم مدیون ایشان هستند. این اقتصاددان اضافه کرد: در دهه‌‌‌های اخیر نه تنها هنر، بلکه صنعت، تجارت و... مورد کم‌توجهی قرار گرفته‌اند. ارتباط ما با سایر جهان در حالی قطع شده، که در دنیای دیجیتال به سر می‌‌‌بریم و با یک تلفن همراه 100گرمی می‌توانیم از همه مناطق اطلاعات کسب کنیم. در چنین شرایطی ما نباید درهای کشور را ببندیم بلکه باید در تعامل با دیگران منافع خود را پیش ببریم. بهکیش به سابقه صادرات 2میلیارد دلاری فرش ایران اشاره کرد و گفت: در مقاله‌ای که پیش‌تر درباره این موضوع نوشتم به نیروی کار 5 میلیون نفری شاغل در این حوزه پرداختم. متاسفانه در این سال‌ها می‌‌‌بینیم که صنعت فرش دچار چالش‌‌‌های جدی شده است.
این اقتصاددان خواستار سرایت الگوی کاشان به سایر شهرها شده و افزود: در لابه‌لای فرآیند احیای این خانه‌‌‌ها الگوهای مختلفی به وجود آمده که باید آنها را به سایر شهرها سرایت داد. در این زمینه روزنامه دنیای اقتصاد می‌تواند کمک کند. ما باید قدر نهضت احیای خانههای تاریخی که در کاشان شکل گرفته را بدانیم، نهضتی که ممکن است برای برخی بازده اقتصادی نداشته باشد اما در آینده نه چندان دور رونق می‌‌‌گیرد. ما به امید آن روز باید تلاش مان را بکنیم و از داشته‌‌‌هایمان نگهداری کنیم.
کاشان، شهر جزئیات
دکتر محمود سریع‌القلم استاد دانشگاه شهید بهشتی هم در نشست پایانی «سفر کاری 2 روزه هیاتی از گروه رسانهای «دنیایاقتصاد» و صاحبنظران اقتصادی و اساتید دانشگاه به کاشان» به سفرهای داخلی و خارجی خود اشاره کرد‌و گفت: سفر به کاشان انرژی و عزم من را برای کاری که از سال ۱۳۷۰ شروع کرده‌ام بیشتر کرد. به واسطه رشته تحصیلی‌ام که اقتصاد سیاسی بین‌الملل و روابط بین‌الملل است در این سال متوجه شکاف عمیقی بین واقعیت‌‌‌های ایران و تصویری که دنیا از ایران دارد، شدم. از این رو برای بیش از سه دهه به سهم خودم تلاش کردم این موضوع را در سطح جهانی به خصوص در محافل علمی مطرح کنم تا این تصویر نادرست اصلاح شود.
او افزود: یک بار در یک کنفرانسی بودم که اوباما؛ رئیس‌جمهور اسبق آمریکا در آن حضور داشت و می‌گفت در دوره 8ساله ریاست جمهوری‌اش، ۲۳ ملیت در کاخ سفید کار می‌‌‌کردند و آنهایی که سرشان را خیلی بالا می‌گرفتند ایرانی‌‌‌ها بودند. او اشاره کرد ایرانی‌‌‌ها به واسطه آنکه تاریخ و تمدن دارند نسبت به کسانی که از سایر کشورها آسیایی، آمریکای‌لاتین یا آفریقا به آمریکا مهاجرت کرده و تبعه این کشور شدهاند تلقی دیگری از خودشان دارند. این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه ایرانیان ملت جهان مداری هستند، ادامه داد: آنچه در ایران طی چند دهه گذشته اتفاق افتاده و ارتباط شان با سایر دنیا کمرنگ شده، یک استثنای تاریخی است. ما ایرانیان یک ذات پلورالیستی داریم و این پلورالیسم توسط وقایع تاریخی یا ماهیت نظام‌‌‌های سیاسی قابل حذف نیست. کاشان و شهرهای مشابه در ایران معرف همان پلورالیزم هستند. چند وجهی بودن و تنوع قومی، زبانی، هنری، فرهنگی، تاریخی، اقتصادی وتجاری در پلورالیسم ایرانی مستتر است. سریع‌القلم به تجربه خود در بازدید از خانههای تاریخی این شهر اشاره کرده و گفت: در سفر به کاشان مشاهده کردم که این شهر، شهر جزئیات است و آنها چقدر نسبت به معماری و کوچک‌ترین اجزای آن حساس هستند.
انتخاب بین گردشگری و کشاورزی
محمد طاهری، سردبیر هفته‌نامه «تجارت فردا» در این نشست به تفاوت بافت قدیمی و خیابان‌‌‌های کاشان پرداخت و گفت: در کوچه‌‌‌های کاشان می‌توان آرامش را تجربه کرد اما متاسفانه خیابان‌‌‌های این شهر متناسب با این بافت نیست و مدیریت شهری باید توجه بیشتری به آن کند. در کنار آن باید در خانههای احیا شده همانند گذشته، درختان حضور پررنگ‌تری داشته باشند. او در ادامه سراغ گردشگری رفته و افزود: مردم کاشان در آستانه یک تصمیم بسیار مهم برای انتخاب گردشگری یا کشاورزی هستند. اینکه می‌‌‌خواهند همچنان کاشت گل و... را ادامه دهند یا منابع مرتبط مانند آب را در صنعت گردشگری صرف کنند. طاهری با اشاره به محبوبیت سهراب سپهری بین ایرانی‌‌‌ها گفت: بسیاری به واسطه کتاب‌‌‌ها، نقاشی‌ها، آثار و... این شاعر ایرانی کسب و کار پرسودی داشته‌اند با این حال در کاشان آن‌طور که باید از این امر بهره گرفته نشده است. به علاوه این شهر نیاز به روایت‌گری دارد. کرمان شهر قصه‌‌‌هاست با وجود آنکه تعداد خانههای بازسازی شده آن از کاشان کمتر است، بنابراین گردشگران کاشان نیاز دارند فارغ از اصلاحات فنی و معماری با روایت‌‌‌های این شهر آشنا شوند.
اقدامات خودجوش به جای برنامه‌ریزی
مرتضی کاظمی،کارشناس اقتصاد مولفه اصلی نهضت احیای بافت تاریخی در کاشان را «خودجوش» بودن آن عنوان کرد و گفت: در مقابل واژه «خودجوش» ما عبارت «برنامه‌ریزی» را داریم. همواره شاهد بودهایم که زمانی که کار توسط خود مردم پیش می‌رود با چه دستاوردها و رویدادهای بزرگی مواجه می‌‌‌شویم .
سه دوره مرمت و احیای بناهای تاریخی
جواد روحانی رصاف، عضو هیات علمی‌‌‌موسسه عالی آموزش وپژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی در این نشست گفت: در دهه‌‌‌های گذشته بافت کاشان متحول شده و در خیابان فین این شهر شاهد انواع و اقسام سبک‌‌‌های معماری در نما بودیم، هر چند در فضاهای داخلی یکسازی‌سازی مشابه سایر شهرها اتفاق می‌‌‌افتاد. او با اشاره به اینکه در فرهنگ کلی ایران و به‌ویژه در شهرهای کویری نظیر کاشان در گذشته دیوارها مشابه سایرین بود و در داخل معماری‌‌‌های متفاوت را شاهد بودیم، اضافه کرد: معماری داخلی حتی در میان یک طبقه اقتصادی هم متفاوت بود. به علاوه افراد بسیار محدودی که هم‌رده و هم طبقه با مالک بودند امکان مشاهده آن را به واسطه رفت و آمد داشتند. در این سال‌ها با احیای خانههای تاریخی فضای خصوصی این خانه‌‌‌ها برای عموم قابل‌بازدید شده است. به عنوان مثال زمانی که خانه طباطبایی‌‌‌ها یا بروجردی‌‌‌ها بازسازی شد، درهای آن را به عموم مردم باز کردند و همگان امکان بازدید آن را یافتند.
به گفته روحانی رصاف دوره اول بازسازی‌‌‌ها تنها به بازدید خلاصه می‌‌‌شد، در حالی که دوره دوم احیای بناهای تاریخی در کاشان باعث شد حیات در این خانه‌‌‌ها جریان پیدا کند. او افزود: در این دوره ما شاهد تبدیل شدن این خانه‌‌‌ها به بوتیک هتل‌‌‌ها، رستوران‌‌‌ها و... بودیم و امروز با دوره سوم مواجهیم که هنر وارد بافت تاریخی شده است. به این معنا که شما با گالری‌‌‌ها و نمایشگاه‌‌‌های عکس و... مواجهید که در خانههای تاریخی احیا شده، برگزار می‌‌‌شوند. این پژوهشگر، گفت: در سال‌های اخیر زنان، مردسالاری را زیر سوال برده و فرهنگ ما را به سمت مسیر درستی هدایت کردهاند. در این سال‌ها حضور پررنگ آنها در عرصه مرمت را هم می‌‌‌بینیم که افتخاری برای شهر کاشان است. او هم مانند سایر سخنرانان خواستار حذف مقررات دست و پاگیر و کمتر شدن دخالت‌های دولت شده و افزود: در کاشان کارهای زیادی انجام و سرمایه‌‌‌های فراوانی خرج شده است. ادامه این کار نیازمند حضور گردشگران است. در موزه عروسک شهر شاهد بودیم که ابتدا تنها عروسک‌‌‌های کاشان در معرض بازدید عموم قرار گرفت و در ادامه گردشگران داخلی و خارجی عروسک سایر شهرهای ایران و جهان را به آن افزودند و آن را غنی کردند. متاسفانه ما گرفتار مقرراتی هستیم که گردشگری را به حاشیه برده است و باید برای آن چاره‌ای اندیشیده شود.
دستاوردهای مرمت در کاشان
اکبر حلی، مرمتگر ساکن کاشان هم به تاریخچه 30 سال مرمت در این شهر اشاره کرده و گفت: سرمایه‌‌‌های ما در دهه‌‌‌های گذشته در حال نابود شدن بود، در خانه عامری‌‌‌ها شاهد بودیم که 70درصد بنا تخریب شده و در سایر خانه‌‌‌ها نیز وضعیت چندان بهتر نبود اما خوشبختانه با نهضت احیا این خانه‌‌‌ها از تخریب نجات پیدا کردند. او به مقاومت‌‌‌های اولیه در مقابل احیای این خانه‌‌‌ها اشاره کرده و افزود: در ابتدا مردم موافق نبودند، طومارهای زیادی علیه ما راه افتاد اما پس از سه دهه امروز شاهدیم که جنبش حمایت فرهنگ مرمت و احیا در کاشان راه‌افتاده و مردم با چنگ و دندان از بناهای مخروبه‌شان نگهداری می‌کنند. با این وجود، ما همچنان نیازمند آگاهی بخشی هم بین مردم و هم مسوولان هستیم. حلی دستاورد دیگر احیای این بناها را پرورش نسل جدیدی از معماران می‌‌‌داند و گفت: زمانی که مرمت آغاز شد تنها بودم اما امروز بیش از 50 معمار و مهندس جوان نه‌تنها در کاشان بلکه در شهرها و استان‌‌‌های مختلف کار می‌کنند و دستاوردهای ارزشمندی را ایجاد کردهاند. به علاوه ما شاهد موسساتی هستیم که هتل‌داری و ... را آموزش می‌دهند. به گفته این مرمتگر، احیای این بناها و بهره‌گیری از آنها در صنعت گردشگری باعث اشتغال‌زایی در کاشان شده است. او توضیح می‌دهد: در یکی از خانههای این شهر حدود 50 نفر مشغول به کار هستند و در سایر خانه‌‌‌ها نیز جوانان کاشانی مشغول به کار شدهاند.
البته به این آمار باید درآمدزایی حاصله از توریسم در سایر کسب و کارها را هم اضافه کرد. او از تغییر در معماری کاشان هم خبر داده و گفت: نه تنها در کاشان بناهای تاریخی احیا شدهاند بلکه فرهنگ ساخت‌وساز این شهر هم تغییر کرده است. ما در ساخت‌وسازهای جدید شاهدیم که از نمادهای سنتی و معماری گذشته استفاده می‌کنند. در کنار معماری، شاهد احیای هنرهای دستی هم در کاشان هستیم. در حال حاضر هنرمندان این شهر پارچه‌‌‌های زری بافی، شعربافی و... را تولید می‌کنند و زیلوبافی هم رونق گرفته است، مجموعه این اقدامات سبب شد که سال گذشته کاشان بتواند به عنوان شهر جهانی نساجی در یونسکو ثبت شود که تمام این موفقیت حاصل و دستاورد مرمت خانه‌‌‌هاست. حلی معتقد است کاشان در دنیا این روزها شناخته شده است. او اضافه کرد: در دهه‌‌‌های گذشته کاشان حتی برای ایرانی‌‌‌ها هم چندان شناخته‌شده نبود اما این شهر اکنون در دنیا مطرح شده است. در هر سمینار بین‌المللی که پیرامون مرمت و احیا در کشورهای مختلف دنیا باشد، نامی‌‌‌از کاشان به میان می‌‌‌آید. همین موضوع سبب‌شده سرمایه‌گذارانی از شهرها و کشورهای مختلف تمایل به احیای بافت تاریخی این شهر داشته باشند.
