البرز نظامی

تفاوت علم با ایدئولوژی آنجایی آغاز می‌شود که علم با تکیه بر مشاهدات می‌‌‌تواند خود را بازمفصل‌‌‌بندی کند؛ اما در نقطه مقابل، ایدئولوژی پروژه خود را بدون اعتنا به مشاهدات به پیش می‌‌‌برد و به همین سبب، ارتباطش با واقعیت فیزیکی قطع می‌شود و به نظرگاه دگمی بدل می‌شود که تغییر در آن بزرگ‌ترین گناه است. درست به همین دلیل است که علم مدام خود را با واقعیت‌های جدید بازتولید می‌کند و هرگز متوقف نمی‌شود؛ اما ایدئولوژی، هرچند، چندصباحی هم بتواند به پیش تازد، در نهایت زور واقعیت آن را در هم می‌‌‌کوبد.

کامپیوتر بیشتر یا درختان بیشتر؛ کدام‌یک میراث بهتری برای آیندگان است؟ ویلیام نوردهاوس، اقتصاددان آمریکایی و برنده جایزه نوبل اقتصاد در سال ۲۰۱۸ میلادی، فصل مربوط به اقتصاد محیط‌‌‌زیست کتاب «کلیات علم اقتصاد» خود و پل ساموئلسون فقید را با این پرسش آغاز می‌کند؛ پرسشی دقیق که روی نکته مهمی دست می‌‌‌گذارد. صحبت کردن از محیط‌‌‌زیست و توسعه پایدار کاری بسیار سهل است، اما آنچه مشکل است، ارائه راه‌‌‌حل عملی است. کسی دشمن محیط‌‌‌زیست نیست، کسی از انقراض گونه‌‌‌ها، آلودگی‌‌‌ آب‌وهوا و نابودی مراتع و جنگل‌‌‌ها لذت نمی‌‌‌برد؛ برعکس، همه از حفظ تمام گونه‌‌‌های زنده، پاکی آب‌وهوا و حفظ مراتع و جنگل‌‌‌ها لذت می‌‌‌برند. لکن، پایداری این وضعیت رایگان نیست و نیازمند پرداخت هزینه‌‌‌های بزرگ است. این درس اولی است که اقتصاد به ما می‌دهد؛ هر عملی، تاکید می‌‌‌کنم که هر عملی، هزینه‌‌‌های خود را دارد؛ مساله‌ای که به زیرکی در دل پرسش ویلیام نوردهاوس قرار دارد.