تاريخ و اقتصاد | روزنامه شماره 6232

اقتصاد گردشگری در برنامه‌های توسعه پیش و پس از انقلاب ۱۳۵۷؛

کیل اولسون، باستان‌شناس و استاد دانشگاه واشنگتن، در مقاله‌ای طراحی هدفمند برنامه‌های گردشگری در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ را گامی بلند در توسعه این بخش از خدمات در ایران و «جذب گردشگران سودآور» تلقی کرده است. با این حال چنین به نظر می‌رسد که در ایران، گردشگری هرگز به‌عنوان یک مولفه اقتصادی اثرگذار مورد…

شنبه، ۲۸ مهر ۱۴۰۳

گذار جامعه ایران به سرمایه‌داری وابسته

جان فوران (۱۹۵۵)، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه کالیفرنیا در سانتا باربارا است. وی از جامعه‌شناسان و پژوهشگران تراز اول در زمینه «انقلاب‌های اجتماعی» در جهان است که به‌خاطر کتاب «مقاومت شکننده» در ایران شهرت دارد. در اینجا بخشی از این کتاب را با ترجمه احمد تدین می‌خوانید.

دوشنبه، ۲۳ مهر ۱۴۰۳

خاطرات چارلز براور از ۶ دهه فعالیت در دیوان بین‌المللی دادگستری - لاهه

کرکس‌های حقوقی؟

«با امضای معاهدات سرمــایـــه‌گــذاری و موافقت با داوری، کشورها در واقع پذیرفته‌اند که حتی توسط شیطان در دوزخ نیز مورد شکایت قرار گیرند.» این عبارت توسط یک گروه فعال هلندی در گزارشی در سال۲۰۱۲ با عنوان «سودجویی از بی‌عدالتی» درباره داوری بین‌المللی بیان شده است. بر اساس این گزارش، معاهدات دوجانبه سرمایه‌گذاری «صدها کشور» را در سیستمی که «متمایل به تجارت است» گرفتار کرده‌اند. این نظریه که معاهدات دوجانبه سرمایه‌گذاری آزادی دولت‌ها را محدود می‌کند، محور اصلی مطالعات مرکز سرمایه‌گذاری پایدار کلمبیا است که به‌طور مکرر در این زمینه مقالاتی منتشر می‌کند.
شیوه حکمرانی در دوره قاجار

به‌دنبال مرگ آقامحمدخان در جریان یکی از نبردها، دیوان‌سالاران قاجاری، شامل میرزا محمدخان بیگلربیگی تهران و میرزا شفیع مازندرانی و حاجی ابراهیم‌خان کلانتر، باباخان را که پیش ‌از این آقامحمدخان به‌عنوان ولیعهد و جانشین خود انتخاب کرده بود، به تهران دعوت کردند و با عنوان فتحعلی‌شاه بر تخت سلطنت نشاندند.

شنبه، ۲۱ مهر ۱۴۰۳

خاطرات چارلز براور از ۶ دهه فعالیت در دیوان بین‌المللی دادگستری - لاهه

دوران پرچالش

داوران بیش از هر نوع قاضی دیگری مشمول دموکراسی هستند. ما همیشه در حال «انتخاب» هستیم؛ زیرا به‌صورت دائم یا برای دوره‌ای مشخص منصوب نمی‌شویم، بلکه برای هر پرونده به‌طور جداگانه منصوب می‌شویم. حتی در این حالت هم، انتصاب‌های ما امن نیستند؛ زیرا همیشه سیستمی برای جرح۱ داور وجود دارد. به‌عنوان مثال، اولین جرح یک داور ICSID توسط من در سال۱۹۸۲، به نمایندگی از اندونزی در پرونده آمکوی آسیا انجام شد. از آن زمان، خود من (مانند بسیاری از داوران باتجربه) چندین‌بار مورد جرح قرار گرفته‌ام و گاهی اوقات، این جرح‌ها موفقیت‌آمیز بوده‌اند. به نظر می‌رسد گاهی اوقات خودم را به دام انداخته‌ام.
وقتی هایک به دیدار پینوشه می‌رود

اکثریت، دنباله‌رو اقلیت!

نوامبر۱۹۷۷، غروب شرجی ساحل خلیج در ایالت لوئیزیانا. فریدریش هایک، اقتصاددان و فیلسوف اتریشی، سوار هواپیمایی به مقصد شیلی شد و در صندلی درجه‌یک خود نشست. او قرار بود به مدرسه کسب‌وکار بالپارایسو برود و مدرکی افتخاری بگیرد. این برنده جایزه نوبل در فرودگاه شهر سانتیاگو مورد استقبال رئیس مدرسه کسب‌وکار، کارلوس کاسِرِس، قرار گرفت.

دوشنبه، ۱۶ مهر ۱۴۰۳

خاطرات چارلز براور از ۶ دهه فعالیت در دیوان بین‌المللی دادگستری - لاهه

شکایت شرکت «داو» از کویت

سرمایه‌گذاری‌ها گاهی از دلایل کم‌آسیب‌تری نیز ممکن است لغو شوند. در اواخر۲۰۰۸، شرکت داوکمیکال میشیگان قراردادی با بخش پتروشیمی دولت کویت امضا کرد تا K-Dow، یک شراکت مشترک ۵۰-۵۰ که قرار بود بزرگ‌ترین تولیدکننده پلی‌اتیلن در جهان شود، تشکیل دهد. پلی‌اتیلن نوعی پلاستیک است که در همه چیز از کیسه‌های خرید گرفته تا جلیقه‌های ضدگلوله استفاده می‌شود. داو می‌خواست تا حد امکان از کسب‌وکار کالاهای اساسی خود دور شود که مشمول نوسانات بالا و پایین بازارهای کالا است و به جای آن تولید مواد شیمیایی تخصصی را افزایش دهد. از سوی دیگر، کویت خود را در حال کسب سهم بازار از طریق تولید کالا می‌دید.
حذف «تاریخ» از درآمد اقتصادی کشور

دنیای‌اقتصاد: شهریورماه سال جاری گروه باستان‌شناسی دانشگاه رازی کرمانشاه به کشفیات مهمی در تپه تیلینه، واقع در منطقه سنجابی کرمانشاه دست یافت. یافته‌های این گروه که شامل ۴ هزار لوحه و مهر گلی و ظروف و سفالینه می‌شود نشان می‌دهد که منطقه مذکور مرکز اداری و اقتصادی تمدن اولیه ایلام بوده است. این خبرها به سرعت بایگانی می‌شوند و آثار مکشوفه نیز اگر بخت یار ارواح آفرینندگانشان باشد به موزه‌ها سپرده می‌شوند و به یغما نمی روند! دیده‌ایم که قاچاق آثار باستانی چه ضربه مهلکی به گردشگری تاریخی کشور زده است. سال گذشته نیز باستان‌شناسان ایرانی در دشت دهلران، کتیبه آجری به خط «اکدی» به همراه آجر نقش‌دار احتمالا از سیستم آبرسانی ایلامی‌ها را کشف کرده‌اند، که اهمیت سیاسی -اقتصادی «گاران» در سرحدات غربی تمدن ایلام را نشان می‌دهد.
انتخابات و انتصابات

سیدحسین مکی (۱۲۹۰ میبد یزد - ۱۷ آذر ۱۳۷۸ تهران)، نویسنده، مورخ و چند دوره نماینده مجلس شورای ملی ایران از جمله نماینده اول تهران در دوره شانزدهم مجلس شورای ملی بود. کتاب «تاریخ بیست ساله ایران» جزو اسناد مهم دوران معاصر محسوب می‌شود. نگارش و نشر این اثر هشت جلدی بیش از چهل‌سال طول کشیده است.

شنبه، ۱۴ مهر ۱۴۰۳

خاطرات چارلز براور از ۶ دهه فعالیت در دیوان بین‌المللی دادگستری - لاهه

شکایت شرکت ADC از مجارستان
ناهمزمانی زبانی، شیزوفرنی تاریخی!

دکتر علی‌اکبر سیاسی نوشته است: میرزامحمدخان قروینی که سال‌های متمادی در اروپا به سر می‌برد و به تتبع و تحقیق اشتغال داشت، از نظر فضایل اخلاقی و مقامات علمی کم‌نظیر و از نظر تبحر در تمدن اسلامی در ایران بی‌نظیر بود. او در میان خاورشناسان شهرتی بسزا داشت. حرف او را حجت می‌دانستند و به گفته‌های او استناد می‌کردند. او به توصیه محمدعلی فروغی (ذُکاءالمُلک) و دیگران بعد از جنگ جهانی دوم به ایران بازگشت.
یوم کیپور؛ تحول در سیاست و اقتصاد خاورمیانه

جنگ یوم کیپور که از اکتبر۱۹۷۳ بین اسرائیل و ائتلافی از کشورهای عربی به رهبری مصر و سوریه رخ داد، هزینه‌های مالی و انسانی زیادی برای اسرائیل به همراه داشت. برآوردها نشان می‌دهند که هزینه‌های مستقیم نظامی اسرائیل در این جنگ به ۳میلیارد دلار رسید. همچنین هزاران سرباز کشته و زخمی شدند.

دوشنبه، ۰۹ مهر ۱۴۰۳

خاطرات چارلز براور از ۶ دهه فعالیت در دیوان بین‌المللی دادگستری - لاهه

رئیس‌جمهور خمیده، شاهد پنهان ‌شده

از زمانی که چندین دهه پیـــش بـــا داوری بین‌الــمللی آشنا شدم، نه تنها خواسته‌ام که در دادگاه‌های داوری پرونده‌ها را ارائه دهم، بلکه خودم را نیز روزی به‌عنوان یک داور می‌دیدم. همان‌طور که دیدیم، پرونده‌ها می‌توانند بسیار بزرگ و مسائل پیچیده و جذاب باشند. بهتر از همه شما به عنوان یک داور، مانند یک قاضی، متعهد به موکل نیستید. تنها وظیفه شما این است که واقعیت‌ها را روشن و قانون را به بهترین توانایی خود اعمال کنید. به نظر من، این می‌تواند سنگ بنایی برای دوران حرفه‌ای من باشد.
برشی از خاطرات آخرین سفیر آمریکا در ایران

ماموریت ناتمام

دنیای‌اقتصاد: «کتاب ماموریت در ایران» خاطرات ویلیام سالیوان، آخرین سفیر آمریکا در ایران است که اوضاع ایران در آستانه تحول سیاسی و اجتماعی را نشان می‌دهد. بخشی از این کتاب را با ترجمه ابراهیم مشفقی‌فر می‌خوانید.

شنبه، ۰۷ مهر ۱۴۰۳

خاطرات چارلز براور از ۶ دهه فعالیت در دیوان بین‌المللی دادگستری - لاهه

ایران شکایت می‌کند

دو پرونده ایران علیه ایالات‌متحده پس از مرگ دیوید در سال۲۰۱۸ به من به ارث رسید. البته تا آن زمان، دولت ترامپ در قدرت بود. کاخ سفید به دنبال انتقام از هر کسی در حزب جمهوری‌خواه بود که نامه‌ای موسوم به «ترامپ هرگز» را امضا کرده بود و افراد زیادی از میان مقامات سیاست خارجی چنین کرده بودند.
نظرورزی کارل یونگ درباره معماری و ساختمان

جایگاه رویا و روان

معماری امری فیزیکی، ملموس و مادی است. معماری بتن است، فولاد است و شیشه است؛ چوب و آجر و سنگ است؛ پهنه‌های وسیعِ فضا را بخش‌بندی می‌کند و این‌گونه از ما مراقبت می‌کند و پناهمان می‌دهد. معماری ذاتا در عالم بیرونی وجود دارد و در عالم بیرونی محقق می‌شود؛ اما درباره عوالم درونی چه کاری از آن ساخته است؟ از نظر کارل یونگ؛ همه کار. یونگ در سراسر دوران زندگی تا زمان مرگش در سال ۱۹۶۱ از معماری به‌مثابه ابزاری مفهومی برای مطالعه ساختار روان آدمی بهره برد. ایده «ناهوشیار(ناخودآگاه) جمعی» دراصل محصولِ رویای خانه دوطبقه او بود. کاوش یونگ در این خانه رویایی آن‌چنان ژرف بود که رفته‌رفته خودش را در قامت یک معمار تصور کرد.

دوشنبه، ۰۲ مهر ۱۴۰۳

خاطرات چارلز براور از ۶ دهه فعالیت در دیوان بین‌المللی دادگستری - لاهه

پرونده‌های همچنان مفتوح

به‌طور کلی، قضات جدید ایرانی نــسبـت به بنیادگرایانی که در ابتدا با آنها روبه‌رو شده بودیم، دانش بیشتری داشتند و مودب‌تر بودند. اما یک استثنای بزرگ وجود داشت: اسدالله نوری که من با او در پرونده ریاحی برخورد داشتم. نوری که در سال۱۹۸۷ به دیوان منصوب شده بود تا اوایل قرن بیست‌ویکم در دادگاه باقی ماند و به سرعت به فریاد زدن متوسل می‌شد. در دهه۱۹۸۰، یک سرتیپ ارتش ایالات متحده که مسوول نیروهای هلی‌کوپتر ارتش بود، در لاهه در بخش جداگانه‌ای از B۱ که شامل عملکرد هلی‌کوپترهای بل بود که توسط ایران خریداری و استفاده شده بود، برای ما سخنرانی کرد.
نتایج کاوش‌های باستان شناختی در «تپه تیلینه» کرمانشاه اعلام شد

مرکز اقتصادی و اداری ۵ هزار ساله

تازه‎‌ترین کاوش‌های باستان شناختی و کشف حدود ۴۰۰۰ مهر و لوح گلی در تپه تیلینه کرمانشاه نشانگر این است که این منطقه مرکز اداری و اقتصادی تمدن ایلام بوده است.

دوشنبه، ۲۶ شهریور ۱۴۰۳

خاطرات چارلز براور از ۶ دهه فعالیت در دیوان بین‌المللی دادگستری - لاهه

فهرست مفسدین فی‌الارض!

مانند بسیاری از شرکت‌ها، وایت‌اندکیس سیاست بازنشستگی اجباری در سن ۶۵سالگی داشت. برای من، این به معنای پایان کار در پایان سال ۲۰۰۰ بود. بیش از یک‌سال قبل از آن، شرکت پرسید که آیا مایلم به نحوی با شرکت همکاری کنم؟ من مایل بودم که برای پنج سال به‌عنوان مشاور ویژه این کار را انجام دهم. اما روزهای من به‌عنوان وکیل تمام‌وقت به پایان می‌رسید. نشستن در یک صندلی تاب‌دار و بازی ماهجونگ۱ هرگز واقعا سبک زندگی مطلوب من نبود. بنابراین این به معنای آن بود که باید راهی پیدا کنم تا خودم را به شیوه‌های معناداری مشغول کنم. در بهار سال۲۰۰۰، تماس فوری از وزارت خارجه دریافت کردم. چارلز تی.دانکن، یکی از قضات آمریکایی در دیوان دعاوی ایران و ایالات متحده، بیمار شده و تنها چند روز قبل از جلسه‌ای برنامه‌ریزی شده در یک پرونده جنجالی «تابعیت مضاعف» به بیمارستان منتقل شده بود. از من پرسیدند که آیا موافقم در لحظه آخر جایگزین شوم؟ من پذیرفتم و به زودی خودم را در لاهه یافتم و در حال شنیدن پرونده فردریکا لینکلن ریاحی علیه جمهوری اسلامی ایران در مرحله ماهیتی بودم؛ آخرین ادعای یک تبعه که در دیوان تصمیم‌گیری شد.
بلوط زدایی از تاریخ

این سخن مدیرکل منابع طبیعی لرستان که گفته است: «ارزش هر درخت بلوط ۲۰۰ هزار دلار است»، ماه‌هاست در فضای مجازی می‌چرخد. فاجعه اینجاست که ۷میلیون هکتار از جنگل‌های بلوط طی ۷۰سال گذشته تخریب شده و چنانچه روند تخریب جنگل‌های بلوط با سرعت کنونی پیش برود، پنج میلیون هکتار جنگل بلوط باقی‌مانده نیز طی ۵۰سال آینده از میان خواهد رفت.
دیپلماسی در عهد قاجار

پس از پایان جنگ نخست ایران و روسیه که به عهدنامه گلستان منجر شد، میرزابوالحسن‌خان ایلچی برای تبادل نسخه امضاشده عهدنامه به سن‌پترزبورگ سفر کرد.
بانک و بالنگ!

شنبه، ۲۴ شهریور ۱۴۰۳

خاطرات چارلز براور از ۶ دهه فعالیت در دیوان بین‌المللی دادگستری - لاهه

ضربه صدام به سد بخمه
نگاهی به کتاب جدید برانکو میلانوویچ

صورت‌های نابرابری

برانکو میلانوویچ ،اقتصاددانی صربستانی-آمریکایی و نویسنده کتاب «داراها و ندارها تاریخ مختصر و خاص نابرابری جهانی» و رئیس دپارتمان پژوهشی بانک جهانی و استاد دانشگاه مِری‌لند در کالج پارک است.

دوشنبه، ۱۹ شهریور ۱۴۰۳

خاطرات چارلز براور از ۶ دهه فعالیت در دیوان بین‌المللی دادگستری - لاهه

شکایت علیه صدام
دزدان دریایی خریدار نفت ایران؟

یادداشت کوتاه تلگرامی دکتر امیر ناظمی با عنوان نفت، مصدق و هویت ملی! با وجود اینکه نکته مهمی را گوشزد می‌کند، در مقدمه بحث، دست‌کم از دو جهت قابل نقد است. نخست از زاویه اطلاعات نادرست تاریخی و دیگر، تحلیل تقلیل‌گرایانه‌ای که از شکست دولت مصدق ارائه می‌دهد. ناظمی در همان آغاز یادداشت می‌نویسد: «در فاصله میان ملی شدن نفت ایران تا کودتای ۲۸مرداد، مصدق در عمل جز یک کشتی نتوانست هیچ نفتی بفروشد. تنها یک کشتی نفت توسط شرکت ایده میتسوی ژاپن خریداری شد. یک شرکت کوچک جاه‌طلب که با نفتکش نیشومارو به ایران آمد.» اما این درست نیست.
ثبت نام نامزدهای نمایندگی روی سان‌رستم!

سان رستم گوردخمه‌ای تاریخی واقع در شهرستان کرمانشاه است که در فاصله ۶۴کیلومتری از شهر کرمانشاه، در ۱۰کیلومتری روستای بوژان مرکز دهستان عثمانوند، در نزدیکی روستای چنار در حاشیه رودخانه جزمان و کنار جاده قرار دارد.
نفت‍کش تحریم‌شکن!

پس از ملی شدن صنعت نفت در ایران و در اوج تحریم نفت ایران از سوی دولت انگلیس، شرکت نفتی «ایده میتسو» یکی از نفتکش‌هایش را به بندر آبادان فرستاد. این اتفاق تجاری در حالی رخ داد که انگلستان و آمریکا از پهلو گرفتن کشتی‌های نفتکش خارجی در بندرهای ایران و خرید نفت از ایران جلوگیری می‌کردند. در بهار۱۳۳۲ نفتکش ایده میتسو با ۲۲ هزار تن بنزین و نفت و گاز ایران، به بندر کاوازاکی در ژاپن بازگشت. رمان «مردی که او را با لقب دزد دریایی می‌نامیدند» (A Man Called Pirate) اثر نائوکی هیاکوتا که در سال۲۰۱۳ پرفروش‌ترین کتاب سال ژاپن شد بر این اساس نوشته شده است. همچنین با اقتباس از این رمان، فیلم سینمایی سوخت‌رسان در سال ۲۰۱۶ساخته شد.

شنبه، ۱۷ شهریور ۱۴۰۳

خاطرات چارلز براور از ۶ دهه فعالیت در دیوان بین‌المللی دادگستری - لاهه

منطقه نبرد

با فرا رسیدن هزاره جدید، حقوق بین‌الملل به وضوح در حال تکامل بود و با هدف حمایت از سرمایه‌گذاران پیش می‌رفت که این حمایت‌ها به جریان سرمایه‌گذاری‌های مهم، به ویژه به کشورهای در حال توسعه کمک می‌کرد. منشور حقوق و وظایف اقتصادی کشورها، با استاندارد جایگزین سست و ذهنی برای جبران خسارت ناشی از مصادره تا حدودی شکست‌خورده بود و این امر تا حدود زیادی به لطف اقدامات دیوان دعاوی ایران و ایالات متحده بود که به‌طور مداوم بر این موضوع تاکید داشت که جبران خسارت کامل لازم است. هزاران معاهده دوجانبه سرمایه‌گذاری وجود داشت. همچنین مکانیزم‌های قابل اعتمادی برای حل اختلافات بین کشورها و سرمایه‌گذاران از طریق نهادهایی مانند ICSID به وجود آمده بود. اما معمولا غرور پیش از سقوط می‌آید. پرونده بزرگ بعدی من نشان می‌دهد که واکنشی در جریان بود و این‌بار تهدید علیه حمایت از سرمایه‌گذاران نه از سوی کشورهای در حال توسعه بلکه عمدتا از جانب کانادا و ایالات متحده می‌آمد.
درگذشت محمود مصدق

۹هزار جراحی در بیمارستان نجمیه

محمود مصدق، نوه محمد مصدق چهارشنبه هفته گذشته جهان را بدرود گفت. او متولد ۱۳۱۳ و متخصص طب زنان بود. محمود مصدق، لیسانس حقوق از دانشگاه هاروارد را داشت و دلش می‌خواست وکیل بشود؛ ولی با خواست پدرش مسیر زندگی‌اش تغییر کرد و دوره پزشکی در دانشگاه لوزان سوئیس را گذراند و به ایران برگشت و تا پایان زندگی‌اش یکی از قدیمی‌ترین پزشکانی بود که تجربه نیم‌قرن معالجه بیماران دچار نازایی را داشت.
هیولای ماکیاولی و زوال اخلاق

نیکولو ماکیاولی، سیاستمدار قرن۱۶ ایتالیا را پدر معنوی سیاست و اخلاق در دوران مدرن نامیده‌اند؛ هیولایی که دستاورد نظام فکری او زدودن اخلاق و انصاف از ساختار سیاست و زندگی اجتماعی بوده است. از منظر اقتصادی نیز روش ماکیاولیستی در کسب درآمد مبتنی بر قساوت و بی‌رحمی است.