دبیرستان اصفهانی با طراحی گدار و اجرای ماکسیم سیرو

شاید بتوان گفت گل سرسبد مدارس اصفهان در آن دوران، «دبیرستان سعدی» باشد. عمارت این مدرسه از صفر و در زمین خالی برای ساخت یک دبیرستان پایه‌‌گذاری شد. عمارتی که می‌‌خواست بیانگر نگاه و فضای نوینی باشد که در کشور به‌وجود آمده بود. شاید درست در جوار میدان نقش‌‌جهان که ویترین صفویه بود، این عمارت هم قصد داشت جلوه‌‌ای از حکمرانی پهلوی باشد. به همین خاطر دبیرستان سعدی توسط آندره گدار طراحی و توسط ماکسیم سیرو اجرا شد. عمارت این دبیرستان همچون معماری دبیرستان هنرهای زیبای اصفهان که هنوز هر دو برقرار هستند، یادآور بناهای عصر هخامنشی است با ستون‌‌ها و ایوان‌‌های بلند و طاق‌‌های هلالی.

  از مدرسه مالیه و ملیه تا دبیرستان نمره یک دولتی

در سال ۱۲۹۱ش یکی از مستخدمان بلژیکی دولت ایران که در آن‌‌وقت رئیس مالیه (اداره اقتصاد و دارایی) اصفهان بود، آموزشگاهی در پشت عمارت تاریخی چهلستون به نام مدرسه «مالیه» افتتاح کرد... چند سال بعد صادق انصاری که مدتی هم رئیس اداره معارف اصفهان شد، مدیریت مدرسه را بر عهده گرفت و نام آن را به «ملیه» تغییر داد. این مدرسه به‌دلیل نامناسب بودن محل در سال ۱۲۹۹ش به یکی از بناهای قدیمی (باغ کاج) در نزدیکی مکان سابق، که تا آن زمان اداره بلدیه اصفهان در آن مستقر بود، انتقال یافت و ابتدا به «دبیرستان نمره یک دولتی» و سپس به «دبیرستان سعدی» موسوم شد. اما این‌‌همه داستان دبیرستان سعدی نیست؛ چراکه از همان سال ۱۲۹۹ تلاش برای بهسازی و بازسازی دبیرستان آغاز شد و نامه‌‌نگاری‌‌های زیادی صورت گرفت تا اینکه سرانجام «چسبیده به عمارت دبیرستان سعدی، زمینی با مساحت افزون بر ۱۳هزار مترمربع قرار داشت که در اختیار نظامیان بود و استفاده چندانی هم نمی‌کردند. این محل نیمه‌‌ویرانه باقی‌‌مانده یکی از عمارت‌‌های دوران صفویه به نام تالار طویله بود که در فاصله دو ساختمان تاریخی دیگر (عالی‌‌قاپو و تالار اشرف) قرار داشت و به‌عنوان میدان مشق سربازان استفاده می‌‌شد. سرانجام این زمین در اختیار اداره تازه تاسیس معارف قرار گرفت و از همان ابتدا تلاش بی‌‌وقفه‌‌ای برای احداث ساختمانی شایسته اولین دبیرستان دولتی اصفهان آغاز شد.» زمین تحویل شد؛ اما اداره معارف به‌دلیل کمبود بودجه قادر به این کار نبود. در این میان راه‌‌حل‌‌هایی گفته شد و نامه‌‌نگاری‌‌هایی با مقامات انجام یافت که در کتاب «فرهنگ و فرهنگیان اصفهان» آمده است. اوضاع چنین بود تا در سال ۱۳۱۳ که علی‌‌اصغر حکمت، وزیر معارف ایران بود و شخص فعالی به نام تاج‌‌الدین امام‌‌زاده ریاست معارف اصفهان را داشت. آنها روز بعد از جشن سالانه معارف اصفهان که هر سال در ۲۸اسفند برگزار می‌‌شد، مراسم دیگری ترتیب دادند و همگی به محل ساخت دبیرستان آمده و در روز ۲۹اسفند۱۳۱۳ با حضور وزیر معارف، کلنگ ساخت دبیرستان سعدی بر زمین زده شد. وزیر معارف در این جشن اعلام کرد که ساخت این نوع دبیرستان‌‌ها با هزینه دولت یک پروژه ملی است که در بعضی شهرهای دیگر نیز اجرا شده است. در این سخنرانی آمده بود: «در سنه ماضیه شالوده چند باب دبیرستان در نقاط مختلفه یعنی در مازندران، مشهد، رشت، زنجان، همدان ریخته شد. در نقاطی که مدارس دولتی عمارت مخصوص نداشتند و اجاره‌‌نشین بودند، شروع به بنایی کردند. شهر اصفهان نیز از لحاظ قدمت تاریخی و صنعتی و معماری اهمیت خاصی را حائز است و از طرفی هم در مرکز ایران واقع شده و به مناسبت شهرت تاریخی و به ملاحظه امتیاز صنعتی و معماری به سایر بلاد سرافرازی مخصوصی دارد و ساختمان‌های عالی و ابنیه آن موجب افتخار و مباهات ما در مقابل سایر ملل است... نظر به این مراتب برای مدرسه متوسطه دولتی هم بنای آبرومندی که در خور چنین شهر عظیمی باشد، لازم بود. این قطعه زمین که ملاحظه می‌‌فرمایید برای این منظور در نظر گرفته شد.» (سالنامه معارف اصفهان، ۱۳۱۴، ص ۲۸) از سخنان وزیر معارف برمی‌‌آید که وزارت متبوعش قرار است برای اصفهان «سنگ‌‌تمام» بگذارد.

 دبیرستانی که از مهم‌ترین ابنیه معارفی جنوب کشور بود

چنان‌‌که گفتیم نقشه ساختمان را آندره گدار طراحی کرد. گدار فارغ‌‌التحصیل دانشکده هنرهای زیبای پاریس و از کسانی بود که به تاریخ و تمدن و فرهنگ ایران عشق می‌‌ورزید. وی برای سازمان‌‌دهی اداره کل باستان‌‌شناسی (عتیقات) و نگهداری و مرمت بناهای تاریخی به ایران آمد و حدود ۳۲ سال در ایران به‌‌سر برد. او حق بزرگی بر گردن آثار و ابنیه تاریخی اصفهان دارد. گدار نمای بیرونی و ابعاد ساختمان دبیرستان سعدی را به‌‌گونه‌‌ای طراحی کرد که بیشترین تناسب را با مجموعه نفیس تاریخی پیرامون خود داشته باشد (عسکرانی، ۱۳۹۸، ص ۱۵۲) عمارت اصلی در زمینی به مساحت ۱۳۹۷ مترمربع بنا شد. دو سال بعد دبیرستان سعدی با آن عظمت افتتاح شد. خبر افتتاح این دبیرستان در روزنامه محلی اخگر چنین منعکس شده است: «روز شنبه گذشته بر حسب دعوتی که از طرف اداره معارف به‌‌عمل‌‌آمده بود، ساعت چهار بعدازظهر جناب آقای حکمران و فرمانده معظم تیپ و سایر روسای ادارات و عدد زیادی از محترمین و تجار در سالن زیبا و مجلل دبیرستان سعدی درحالی‌که جناب آقای حکمت وزیر معارف نیز تشریف داشتند، حضور یافتند. دبیرستان سعدی که اکنون مهم‌ترین ابنیه معارفی جنوب مملکت است، در فروردین۱۳۱۴ به امر شاهنشاه بزرگوار کشور نخستین سنگ بنایش به دست جناب آقای وزیر معارف با حضور عدد زیادی از محترمین شهری گذاشته شد و اینک پس از دو سال و یک ماه است که این عمارت با شکوه ساختمانش به اتمام رسیده و یکی از زیباترین عمارات این شهر را تشکیل می‌‌دهد.» (روزنامه اخگر، ش ۲/ ۱۲۳۱، ۹ اردیبهشت ۱۳۱۶)  دبیرستان سعدی به عمارت جدید رفت و به مناسبت محل مناسب و موقعیت مکانی آنجا یکی از مراکز فرهنگی مهم اصفهان شد. یک دلیل آنکه دارای سالنی بود که سخنرانی‌‌های عمومی از جمله سخنرانی‌‌های سازمان پرورش افکار در آن صورت می‌‌گرفت. همچنین آنجا کتابخانه و آزمایشگاه مجهزی داشت که حتی از سطح یک دبیرستان معمولی بالاتر بود. شاید به همین دلیل این دبیرستان افتخار آن را داشت که در سال۱۳۲۵ وقتی که آموزشگاه عالی بهداری (که بعدها به دانشگاه اصفهان تبدیل شد) برپا شد، به مدت چند سال نخست، کلاس‌‌های درس آموزشگاه در آنجا برگزار می‌‌شد. یعنی درواقع آنجا یک موسسه مختلط از دبیرستان و دانشگاه بود. نکته بعد فعالیت‌‌های فوق‌‌برنامه در این دبیرستان است. در سالنامه‌هایی که از این دبیرستان انتشار یافته، خوانندگان به ابعاد گوناگون فعالیت‌‌هایی که توسط خود دانش‌‌آموزان برگزار می‌‌شد، آشنا می‌‌شدند. انجمن‌‌های متنوع و متفاوت، فعالیت‌‌های مختلفی را از موسیقی، تئاتر، ورزش، کتابخانه و... در سطح دبیرستان انجام می‌‌داده‌‌اند. این دبیرستان حدود نیم‌‌قرن از مهم‌ترین دبیرستان‌‌های اصفهان به شمار می‌‌رفت.

منبع: فرهنگ و فرهنگیان اصفهان، تاریخچه تاسیس آموزش و پرورش و مدارس جدید در اصفهان سال ۱۳۹۸- ۱۲۹۸ شمسی محمدرضا عسکرانی، نشر چشمه آفرینش.

 

 

اخبار مرتبط