دو شهر مستحکم ایرانی به سبک اروپایی

در سراسر ایران فقط دو شهر دارای استحکامات به سبک اروپایی است. این دو شهر خوی و عباس‌آباد است. ولی استحکامات آنها به حدی تنگ و باریک ساخته شده است که بر بالای سکوی آن دو عراده توپ به زحمت می‌‌توانند مانور دهند. ضمنا قلاع مزبور فاقد پوشش و راهرو مخفی و خاکریز جلوی استحکامات و پلکان است. اما شیب بیرون قلعه به هیچ وجه قابل اعتماد نیست؛ زیرا با نردبام نسبتا بلندی می‌‌توان از آن بالا رفت. این قلعه‌ها به دست یکی از افسران انگلیسی پرمدعایی که در خدمت کمپانی هند شرقی بوده، ساخته شده است.

نمایی قدیمی از شهر خوی

شاید این مرد فقط بر اثر قحط‌الرجال جای معماران آسیا را گرفته است. نمای خانه‌ها در پشت دیوار‌های بلندی از انظار پوشیده است. معمولا در انتهای کوچه‌های دراز حیاط‌های وسیعی قرار دارد. اتاق‌ها نیز در انتهای حیاط‌های مزبور ساخته شده است. در‌های ورودی منازل ایرانیان بسیار کوچک و شبیه دریچه‌های زندان است. این در‌های کوچک در میان دیوار‌های بلند تنها منظره‌ای است که چشم خارجیان در شهر‌های ایران به آن می‌‌افتد. انسان در این کوچه‌های یکنواخت که در آن اثری از نمای عمارات یا بنا‌های بزرگ نیست، راه گم می‌کند. اما درون خانه‌ها بسیار زیبا و تقسیم‌بندی قسمت‌های مختلف آن دارای نظم و ترتیب خاصی است. خانه‌ها دارای اتاق‌های متعددی بوده و تالار وسیعی در میان آنها است که به نام (دیوان) معروف است. اشخاص سرشناس معمولا هر روز پیش از ظهر مراجعان را در (دیوان) به حضور می‌‌پذیرند.