بزرگ‌ترین اختلال تاریخ اینستاگرام، واتس‌اپ و فیس‌بوک
دوشنبه سیاه زاکربرگ
۶ساعت قطعی شبكههای اجتماعی، ۶میلیارد دلار از ثروت زاكربرگ كاست
در ساعات پایانی دوشنبه گذشته به وقت ایران از کار افتادن ناگهانی اینستاگرام، واتس‌اپ و فیس‌بوک جهان را شوکه کرد. در بی‌‌سابقه‌ترین قطع در تاریخ شبکه‌های اجتماعی دسترسی میلیاردها نفر به برخی از کاربردی‌ترین سرویس‌های امروز ارتباط جمعی به‌طور کامل از کار افتاد.
برای بسیاری که از طریق اینستاگرام به کسب و کار می‌پردازند این قطع سرویس هزینه‌هایی را به همراه داشت و قطع واتس‌اپ که هم‌اکنون بزرگ‌ترین پیام‌رسان جهان است ارتباط صدها میلیون‌نفر را در سراسر جهان دچار اختلال کرد.
شبکه‌های اجتماعی دیگر مانند توییتر و تلگرام در ساعات قطع امپراتوری فیس‌بوک محل مراجعه کاربران سرویس‌های قطع شده و انتقاد یا خبر گرفتن از وضعیت آن شبکه‌ها شدند اما هجوم ده‌ها میلیون کاربر جدید به این شبکه‌ها هم خود باعث اختلال و کندی آنها شد. مارک زاکربرگ و شرکت فیس‌بوک جداگانه با انتشار بیانیه‌هایی بعد از اتصال مجدد سرویس‌ها از کاربران به دلیل این اتفاق عذرخواهی کردند و آن را ناشی از یکسری تغییر تنظیمات در ترافیک و ارتباط با دیتاسنتر این شبکه اجتماعی دانستند با این حال کاربران عصبانی زاکربرگ و فیس‌بوک را مورد انتقاد زیادی قرار دادند.
در ایران که بحث فیلترینگ اینستاگرام و محدود کردن شبکه‌های اجتماعی طی ماه‌های اخیر با توجه به تصویب طرح صیانت در مجلس بسیاری از کاربران را نگران کرده مواجهه کاربران ترکیبی از نگرانی و طنز بود. در آغاز بسیاری از کاربران ایرانی به تصور فیلترینگ اینستاگرام و واتس‌اپ به این ماجرا واکنش نشان دادند و بعد که مشخص شد قطعی سرویس‌ها سراسری است نیز آن را تمرینی برای روز اجرای صیانت دانستند.
اخبار ضد و نقیض و اشتباه نیز در فضای رسانه‌ای ایران مطرح شد، از جمله خبری که بسیاری رسانه‌ها و سایت‌های خبری فارسی به نقل از رویترز نوشتند و قطع سرویس‌ها را ناشی از هک فیس‌بوک توسط یک هکر ۱۳ساله دانستند. خیلی زود مشخص شد که اساسا رویترز چنین خبری را منتشر نکرده و سایت‌های خبری بدون مراجعه به منبع اصلی صرفا از روی خبر اشتباه کپی کرده بودند. در دنیا هم گمانه‌‌زنی‌های گمراه‌کننده دیگری روی برخی شبکه‌ها منتشر شد، اما تقریبا تمام رسانه‌های رسمی و اغلب سایت‌های شناخته‌شده حاضر به انتشار آن نشدند؛ از جمله گفته می‌شد، تمام اطلاعات کاربران فیس‌بوک برای فروش روی دارک‌وب قرار گرفته یا اینکه تمام اطلاعات کاربران حذف شده است. بعدا مشخص شد که اساسا این مشکل ارتباطی به داده‌های کاربران نداشته و صرفا مربوط به مسیریابی ترافیک و سیستم‌های فنی پشت آن بوده است.
چه اتفاقی افتاده بود؟
به‌طور ساده، ساختار اینترنت این‌گونه است که اطلاعات کاربران روی سرورهای شرکت‌ها قرار دارد، ولی کامپیوتر یا موبایل کاربر هنگام درخواست او بلافاصله به سرور شرکت متصل نمی‌شود. هنگام درخواست یک کاربر (تایپ‌کردن آدرس یا باز کردن اپلیکیشن) این درخواست از طریق سیستم نام دامنه (Domain Name System) مورد پردازش قرار می‌گیرد. DNS شبیه دفترچه تلفنی است که به سیستم کاربر می‌گوید، سرور مورد نظر در کجای اینترنت قرار دارد و این کار را در کمتر از یک ثانیه انجام می‌دهد. سرورهای سیستم نام دامنه با ترجمه نام تایپ‌شده (مثلا facebook.com) به آدرس آی‌پی، به کامپیوتر و دستگاه کاربر می‌گویند سرور مورد نظر کجاست. تنظیم پروتکل‌های این هدایت ترافیکی کاربر برعهده خود شرکت‌هاست و در این زمینه هم بر اساس اعلام فیس‌بوک، اشکال از همین تنظیمات بوده است.
اتفاق از ساعت ۱۱:۴۰ پیش از ظهر به وقت شرق آمریکا آغاز شد و رکوردهای DNS (سیستم نام دامنه) فیس‌بوک از دسترس خارج شد. به این ترتیب، ترافیک درخواستی از فیس‌بوک آدرس دیتاسنترهای فیس‌بوک را روی اینترنت پیدا نمی‌کرد.
اشکال در DNS چیز عجیب و غریبی نیست. با وجود اینکه فیس‌بوک در بیانیه‌ای به عذرخواهی و بیان کلی اشکال پرداخته است، اما به گفته متخصصان این اتفاق می‌تواند ناشی از یک اتفاق اساسی باشد. حالا می‌دانیم که تنظیمات پیکربندی در BGP (پروتکل دروازه‌ای مرزی) باعث اختلال در DNS شده است. با قطع این مسیر آدرس‌دهی، در واقع فیس‌بوک داخل سیاه‌چاله‌ای قرار گرفته بود که کسی آدرس آن را نمی‌یافت و این فقط شامل کاربران نبود؛ در داخل شرکت هم تمام سرویس‌های کارکنان از کار افتاده بود.
برخی از متخصصان معتقدند که وجود دورکاری تیم فنی باعث شد، متخصصان فنی نتوانند به‌سرعت این مشکل را برطرف کنند. با این حال خبرهای رسیده حاکی از آن است که حتی حضور کارکنان فیس‌بوک در محل دیتاسنتر اصلی این شرکت هم در ساعات اولیه، کمکی به حل ماجرا نکرد؛ چراکه اساسا سیستم امنیتی دیتاسنتر به دلیل از کار افتادن سیستم داخلی فیس‌بوک اجازه باز شدن درهای دیتاسنتر برای حل سخت‌افزاری موضوع را نمی‌داد. از سوی دیگر این اتفاق باعث شد که سیستم ارتباطی داخلی کارکنان هم عملا از کار بیفتد و کارکنان برای ارتباط با هم از گوگل‌داکز و زوم (سرویس‌های رقبای فیس‌بوک) استفاده کنند.
با وجود اینکه فیس‌بوک در بیانه خود مشخص کرده که نفوذ و خرابکاری و حتی حمله اینترنتی در کار نبوده، سوالی که تاکنون به آن جواب نداده، این است که چرا BGP فیس‌بوک کاملا ناپدید شده بود. در واقع چنین اتفاقی اساسا طبیعی نیست؛ آن هم در سطح و اندازه بزرگ‌ترین شبکه اجتماعی جهان.
مدیر اینستاگرام: حس و حال یک روز برفی
فیس‌بوک در بیانیه‌ای که در این زمینه منتشر کرده، به گفتن جملات کلی اکتفا کرده و جزئیات فنی مشخص نشده است. در این بیانیه آمده است: «می‌دانیم که میلیاردها نفر در سراسر جهان به سرویس‌های ما و اتصال دائم آن وابسته‌اند. از صبر و بردباری شما برای آنلاین شدن دوباره متشکریم.»
جان گراهام، مدیر ارشد فنی شرکت کلادفلر که سرویس‌های زیرساختی به شرکت‌ها ارائه می‌دهد، به Wired گفت: نمی‌دانم دقیقا چه اتفاقی رخ داده است. اینترنت شبکه شبکه‌هاست و همه چیز به هم متصل است، اما به نظر می‌رسد ناگهان فیس‌بوک اتصالش را قطع کرد و احتمالا همین امر باعث شد تا اختلالات دیگری در اینترنت در سایر کشورها دیده شود.
قطع سرویس تقریبا همه‌چیز را در کل امپراتوری زاکربرگ از کار انداخت. مدیرعامل اینستاگرام، در توییتر نوشت که حس و حال یک روز برفی را دارد. به گفته آدام موسری، مشکل اصلی این است که هنگام بازگشت تنظیمات، حجم عظیم ترافیک کاربران، اجازه به کار افتادن مجدد سیستم را نمی‌داد. با این حال، باید مجموعه عوامل دیگری را هم در احتمالات عدم حل سریع‌تر موضوع در نظر گرفت. اینستاگرام و واتس‌اپ، دو برند بزرگ متعلق به فیس‌بوک، به اندازه کافی مستقل و دارای صدها میلیون کاربر هستند. وابسته شدن این دو سرویس به فیس‌بوک، بخشی از استراتژی بوده که طی سال‌های اخیر زاکربرگ دنبال کرده است. خروج بنیان‌گذاران اینستاگرام و واتس‌اپ از مدیریت آن شرکت‌ها در پی اختلافی بود که آنها بر سر حفظ استقلال سرویس‌هایشان با زاکربرگ داشتند. سرانجام زاکربرگ موفق شد، مدیران مورد نظر خود را جایگزین بنیان‌گذاران کند، اما این وابستگی سرویس‌ها در چنین بحران فنی، تجربه تلخی برای بنیان‌گذار فیس‌بوک بود.
زاکربرگ مغموم
روز دوشنبه را می‌توان بدترین روز برای زاکربرگ دانست؛ چراکه در عرض چند ساعت، به دلیل افت سهام فیس‌بوک، بیش از ۶میلیارد دلار از ارزش ثروت او کاسته شد. رقبای واتس‌اپ هم حداقل برای ۶ساعت مجالی برای حمله به این شبکه یافتند و میلیون‌ها طعنه نثار فیس‌بوک و بنیان‌گذارش شد. همچنین برآوردها از بیش از ۱۰۰میلیون دلار ضرر مستقیم به مجموعه کسب‌وکار زاکربرگ حکایت دارد. این قطعی، دومین ضربه بزرگ به فیس‌بوک در روزهای اخیر پس از افشاگری اخیر علیه این شرکت بود که شخص زاکربرگ را به کسب سود بیشتر از انتشار اطلاعات نادرست متهم می‌کند و اینکه نفرت‌پراکنی در این شبکه را اولویت داده است.
با سرازیر شدن کاربران به اپلیکیشن‌هایی مانند توییتر و تیک‌تاک، ارزش سهام فیس‌بوک در جریان فروش گسترده سهام فناوری طی روز دوشنبه، ۹/ ۴درصد ریزش کرد که بزرگ‌ترین ریزش روزانه از نوامبر گذشته بود. پس از اینکه فعالیت سرویس‌های فیس‌بوک از سرگرفته شد، سهام این شرکت در ساعات پس از معاملات رسمی نیم‌درصد افزایش یافت.
مایک شروپفر، مدیر فناوری فیس‌بوک، در توییتی نوشت: خطاب به همه کسب‌وکارهای کوچک، خانواده و افرادی که به سرویس‌های ما وابسته هستند، متاسفم. وی افزود: ممکن است گاهی زمان ببرد تا به ۱۰۰درصد پایداری شبکه برسیم.
جوناتان زیترین، مدیر مرکز اینترنت و جامعه برکمن کلین سنتر هاروارد در توییتی نوشت: فیس‌بوک کلیدهایش را در ماشین گذاشته و در را قفل کرده است.
توییتر روز دوشنبه با استفاده بالاتر از حد معمولی روبه‌رو شد که باعث شد بعضی از کاربران برای دسترسی به پست‌ها و ارسال پیام‌های مستقیم مشکلاتی پیدا کنند.
طبق برآورد شرکت استاندارد مدیا ایندکس، فیس‌بوک که بزرگ‌ترین فروشنده تبلیغات آنلاین پس از گوگل است، در طول این قطعی هر ساعت حدود ۴۵۴ هزار دلار درآمد تبلیغاتی آمریکا را از دست داد. با این حال در قطعی‌های گذشته شرکت‌های اینترنتی شاهد تاثیر بلندمدت اندکی روی رشد درآمدشان بوده‌اند.
شب جشن رقبا
سرویس پیام‌رسان خصوصی«سیگنال» در مدت قطعی طولانی سرویس‌های فیس‌بوک از جمله واتس‌اپ، با خیل عظیم کاربرانی روبه‌رو شد که به عضویت این سرویس درآمدند.
به گزارش «ایسنا»، سیگنال در توییتر اعلام کرد میلیون‌ها کاربر جدید روز دوشنبه به این سرویس پیام‌رسان پیوستند. فیس‌بوک با قطعی ۶ساعته‌ای روبه‌رو شد که مانع دسترسی به واتس‌اپ، شبکه اجتماعی فیس‌بوک و سرویس اشتراک‌گذاری اینستاگرام شد و بیش از ۲میلیارد و ۷۰۰میلیون کاربر در جهان از دسترسی به این سرویس‌ها محروم شدند. رفع این وضعیت وقت زیادی از کارمندان فیس‌بوک گرفت و باعث شد مدیر فناوری این شرکت عذرخواهی عمومی کند.
ضرر فیس‌بوک به نفع سایر شبکه‌های اجتماعی شد. شبکه توییتر آنلاین ماند و جک دورسی، مدیرعامل این شبکه در توییتی از سیگنال به عنوان گزینه مناسب جایگزین واتس‌اپ حمایت کرد. ادوارد اسنودن هم از هوادارانش خواست از واتس‌اپ به سیگنال مهاجرت کنند. سخنگوی کلاب‌هاوس اعلام کرد که در هزاران اتاق این شبکه اجتماعی صوتی درباره این قطعی صحبت شد.
بر اساس گزارش بلومبرگ، تمرکز سیگنال روی حریم خصوصی – که در سیاست خود اعلام کرده است هیچ اطلاعاتی از کاربران جمع‌آوری نمی‌کند و از این رو مجبور نیست اطلاعات شخصی قابل شناسایی کاربران را فاش کند– این سرویس را ابزار ارتباطی محبوبی ساخته است. تلگرام که رقیب دیگر واتس‌اپ است، معمولا در هر بار قطعی این سرویس پیام‌رسان، میلیون‌ها کاربر جدید را جذب کرده است. با این حال تلگرام هم در همین ساعات دچار کندی شد. اکانت توییتر تلگرام در باره این کندی نوشت: بعد از ازکارافتادن واتس‌اپ تعداد زیادی از کاربران به سمت تلگرام آمده‌اند. این خیلی خوب است که همه به این سمت (تلگرام) بیایند، اما ورود یکباره همه کمی زیاد است. توییتر هم که با چند توییت، شادی خود را از این اتفاق نشان داد، کمی بعد به دلیل هجوم کاربران دچار اختلالات و کندی شد.
با این حال با وجود اینکه واتس‌اپ دارای امکانات زیادی نیست، اما اندازه رقبا هنوز با واتس‌اپ بسیار فاصله دارد. بر اساس آخرین گزارش‌ها واتس‌اپ حدود ۲میلیارد کاربر دارد (خود فیس‌بوک دارای ۵/ ۲میلیارد کاربر است) که برای بسیاری از آنها این بستر تنها مسیر اصلی ارتباطی‌شان با خانواده، دوستان یا کار است.
نفس راحت کاربران ایرانی
در ساعات قطع اینستاگرام و واتس‌اپ بسیاری از کاربران ایرانی به خیال بروز یک مشکل فنی یا احتمالا فیلترینگ ناشی از اجرای طرح صیانت با نگرانی به این موضوع واکنش نشان دادند. کمی بعد که مشخص شد منشا این اختلال، جهانی است، نفس راحتی کشیدند. با این حال، اینترنت ایران طی روزهای اخیر حال و روز مناسبی نداشته است. وزیر ارتباطات، ساعاتی قبل از اختلال فیس‌بوک از دستور برای پیگیری مشکل کیفیت اینترنت خبر داده بود که بسیاری از کاربران را به انتقاد از کیفیت شبکه واداشته است. اما برخی رسانه‌ها و تحلیلگران معتقدند که کمبود پهنای باند خارجی و نداشتن اجازه از سوی شورای عالی فضای مجازی برای خرید پهنای باند چالش اصلی این روزهاست.
کاربران ایرانی که عموما دل خوشی از واتس‌اپ فیلترنشده ندارند، در ساعات قطع این پیام‌رسان مرتبا از مزیت‌های تلگرام فیلترشده می‌نوشتند. البته فقط کاربران ایرانی نبودند که تلگرام را در شرایط نبود فیس‌بوک ستایش می‌کردند؛ در دنیا هم در ساعاتی نام تلگرام در بخش ترندهای توییترقرار گرفت. از سوی دیگر، برخی از کاربران ایرانی از طرح صیانت و نتایج مشابه آن برای از کار افتادن شبکه‌های اجتماعی خارجی ابراز نگرانی کردند. برخی از پیام‌رسان‌های بومی هم فرصت را برای عرض‌اندام در چنین فضایی آماده دیدند. از جمله پیام‌رسان بومی «بله» در توییتر نوشت: «وقتی همه جا نه می‌شه ما بله‌ایم!» ساعتی بعد بر اثر واکنش منفی کاربران، این پیام‌رسان توییت خود را حذف کرد.
