اختلاف سازمان غذا و دارو و پلتفرم‌ها به کجا رسید؟
مانع جدید برای توزیع اینترنتی دارو
این در حالی است که فعالان این حوزه معتقدند ایجاد چنین سامانه‌ای خلاف وعده‌های داده شده به آنها مبنی بر اصلاح ضوابط پیشین است و در نهایت باز هم فعالیت آنها را با موانع بسیاری مواجه می‌کند.
خلف وعده سازمان غذا و دارو
در حالی که ماجرای اختلاف سازمان غذا و دارو و بخش خصوصی بر سر توزیع آنلاین دارو تا همین ماه گذشته ادامه پیدا کرده بود، فعالان این حوزه در یکم بهمن ماه از تشکیل جلسه‌ای خبر دادند که روند آن نشان از نرمش نسبی این سازمان داشت. نیما فاضلی، رئیس کمیسیون سلامت دیجیتال انجمن تجارت الکترونیک تهران در آن زمان در خصوص این جلسه به «دنیای اقتصاد» گفته بود: «در اوایل بهمن‌ماه جلسه‌ای با سازمان غذا و دارو داشتیم که نشان می‌داد رویکرد این سازمان نسبت به قبل کاملا عوض شده است. همچنین فردی هم که اکنون این پروژه را از سوی سازمان غذا و دارو در دست گرفته است، دیدگاه مثبت‌تری به این موضوع دارد. سازمان غذا و دارو در این جلسه قبول داشت که پیش از این مشکلاتی وجود داشته است؛ از جمله برخی مواردی که در آیین‌نامه ذکر شده بود.»
پس از آن نیز در راستای همین دیدار بخش خصوصی با سازمان غذا و دارو، وزارت ارتباطات هم به عنوان متولی دیگر این امر جلسه‌ای حول محور توزیع آنلاین دارو برگزار کرد. این جلسات در نهایت به آنجا ختم شد که سازمان غذا و دارو اعلام کرد قصد دارد برای اصلاح ضوابط پیشین که مورد انتقاد قرار گرفته بود، گامی بردارد و در نهایت نیز در ۱۱ اسفند پیش‌نویس اولیه ضوابط از سوی این سازمان ارائه شود؛ گفته‌هایی که در نهایت به نظر می‌رسید به حقیقت پیوسته است و با گذشت کمتر از یک هفته مهدی پیرصالحی، رئیس سازمان غذا و دارو، از تدوین ضوابط جدید فروش اینترنتی دارو در سال آینده خبر داد.
او در این باره اعلام کرد: «بر اساس اصلاحات انجام شده در آیین‌نامه فروش اینترنتی دارو هدف اصلی این تغییرات حفظ حریم خصوصی بیماران، تسهیل فرآیند ارائه خدمات دارویی و ایجاد توازن میان حفظ اطلاعات شخصی و تسهیل ارائه خدمات توسط بخش خصوصی است. این طرح با مشارکت همه ذی‌نفعان بازنگری شده است و اجرای سراسری آن از سال آینده علاوه بر تسهیل دسترسی بیماران به دارو شفافیت بیشتر در زنجیره تامین دارو را نیز موجب خواهد شد.»
پیرصالحی همچنین تاکید کرد که خرید، فروش و انبار دارو توسط سکوهای اینترنتی، غیرمجاز و غیرقانونی است و گفت: «پس از ثبت کد رهگیری نسخه توسط بیمار در سامانه سکوهای مورد تایید سازمان غذا و دارو، نسخه از طریق سکوی مربوطه حمل و به نشانی متقاضی که در سامانه ثبت شده است تحویل داده می‌شود. عرضه داروهای خاص، سهمیه‌ای، تحت کنترل و دارای شرایط خاص حمل توسط سکوهای اینترنتی انجام نمی‌شود و مجوز فعالیت سکوهای اینترنتی متقاضی فعالیت در حوزه حمل دارو در یک کارگروه مشترک توسط سازمان غذا و دارو و وزارت ارتباطات صادر می‌شود.»
در بر همان پاشنه می‌چرخد
هر چند در نگاه اول اظهارات رئیس سازمان غذا و دارو می‌توانست برای بخش خصوصی نویدبخش باشد، اما باعث شد آنها پی ببرند که نگرانی آنها طی جلسات برگزار شده چندان هم دور از واقعیت نبوده است. آنها با وجود رویکرد مثبت در آخرین دیدارها با سازمان غذا و دارو نگران راه‌اندازی سامانه‌ای بودند که از آن سخن به میان آورده شده بود؛ سامانه‌ای که آنها اعتقاد داشتند هنوز سازوکار مشخصی ندارد و همین ابهام نیز به دل‌نگرانی آنها دامن می‌زد. بخش خصوصی معتقد است با وجود اینکه انتظار می‌رفت سازمان غذا و دارو در ۱۱ اسفند ماه ضوابط جدیدی به پلتفرم‌ها ارائه دهد، نکاتی را مد نظر قرار داده است که باز هم احتمال می‌رود به ضرر آنها تمام شود.
نیما فاضلی، رئیس کمیسیون سلامت دیجیتال انجمن تجارت الکترونیک تهران، در خصوص جزئیات ارائه شده از سوی سازمان غذا و دارو به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «قرار بود تا ۱۱ اسفند ضوابطی به ما ابلاغ شود که این اتفاق نیفتاد و گردش کاری برای ما فرستاده شد. بر این اساس، به نظر می‌رسد سازمان می‌خواهد روند کار طبق گردش کار اعلام شده باشد تا پلتفرم‌ها بتوانند در قالب آن به فعالیت خود ادامه دهند. البته ما چند مشکل اساسی با این روند داریم. نخست آنکه قرار نبود گردش کاری در میان باشد و ما در انتظار ضوابط جدید بودیم. از سوی دیگر، چه در این گردش کار و چه در ضوابط، برخی اشتباهات پیشین همچنان پابرجاست. همچنین حرف از یک سامانه واسط هم به میان آورده شده است. بخش خصوصی معتقد است این سامانه واسط نباید وجود داشته باشد؛ وجود این سامانه از دید ما مصداق کامل ورود به حوزه کسب‌و‌کار است. گفته می‌شود برای بحث‌های امنیتی و محافظت از داده‌های کاربران این تصمیم گرفته شده، در حالی که بخش خصوصی بارها توضیح داده است که اگر دقیق‌تر به نوع کار پلتفرم‌ها نگاه کنند چنین نگرانی موضوعیت ندارد.»
فاضلی عدم شناخت کافی از روند عملکرد کسب‌و‌کارها در این حوزه را عامل اصلی این چالش‌ها می‌داند و در این باره توضیح می‌دهد: «یکی از نتایج قابل برداشت از بررسی گردش کار پیشنهادی سازمان غذا و دارو این است که نقش پلتفرم‌ها و سکوها در سطح یک ژنراتور پایین آورده شده است؛ به این معنا که ما صرفا باید کاربران خود را به سمت سامانه‌ای که توسط سازمان غذا و دارو طراحی شده است، سوق دهیم و از آنجا به بعد تجربه کاربری را به بستری دیگر واگذار کنیم. این در حالی است که تجربه نشان داده که وجوه تمایز سکوها در این مدل رعایت نمی‌شود و در نتیجه کاربر از مزایای این تمایز بهره‌مند نخواهد شد. همچنین تجربه کاربری در سامانه‌های دولتی عموما تجربه خوبی نیست و این موضوع نیز می‌تواند به نارضایتی کاربران منجر شود.»
همچنین فعالان این حوزه معتقدند در صورتی که بررسی بیشتری در این باره صورت بگیرد، مشخص می‌شود که لزومی به راه‌اندازی سامانه‌ای واسط برای توزیع آنلاین دارو وجود ندارد و در صورت ارائه ضوابط صحیح پلتفرم‌ها می‌توانند به درستی این فرآیند را پیش ببرند.
مهدی خدادادی، دبیر کمیسیون سلامت دیجیتال سازمان نصر تهران، در خصوص معایب راه‌اندازی چنین سامانه‌ای به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «سازمان غذا و دارو مقرر کرده است سامانه مرجعی راه‌اندازی شود تا مسیر کاری کاربر برای سفارش و دریافت دارو تسهیل شود و از سوی دیگر بتواند معیارهای مورد نظر خود را در این مسیر پیاده کند. به عبارت دیگر، هدف این سامانه تسهیل فرآیند سفارش و تحویل دارو برای کاربران و در عین حال تضمین انطباق این فرآیند با ضوابط و معیارهای سازمان غذا و دارو است. موضوع مورد بحث ما این است که ایجاد سامانه جدید توسط مجموعه سوم برای ایجاد ارتباط کاربر و پلتفرم مطلوب ما نیست. مطلوب ما این است که مطابق دستورالعمل و قوانین، ضوابط توسط سازمان غذا و دارو ارائه شود و بر اساس همان ضوابط هم پلتفرم‌ها فعالیت خود را انجام دهند.»
خدادادی معتقد است که اگر سازمان غذا و دارو مساله‌ای دارد باید آن را در قالب ضوابط پیاده‌سازی کند و نیازی به ایجاد سامانه مرجع جدید برای پیشبرد ارتباط بین کاربر و پلتفرم نیست.
لزوم بررسی درست فعالیت پلتفرم‌ها
انتقادهای بخش خصوصی نسبت به رویه و سازوکار تعیین شده از سوی سازمان غذا و دارو تنها مربوط به راه‌اندازی این سامانه نیست و آنها مدت‌ها است برای تغییر بعضی ضوابط تلاش می‌کنند. صاحبان پلتفرم‌ها در زمان ارائه نخستین آیین‌نامه از سوی غذا و دارو معتقد بودند که ضوابط درج شده در آن به‌جای مهیا کردن زمینه برای فعالیت پلتفرم‌ها با دخالت در فعالیت آنها، موانع بیشتری را بر سر راهشان قرار می‌دهد.
همچنین در این بین بندهایی نیز خارج از دستورالعمل تصویب شده و تدوین تبصره‌های سخت فعالیت در این فضا را عملا غیر‌ممکن می‌کرد. در این بین اصلی‌ترین نقطه اختلاف سکوهای آنلاین با این آیین‌نامه مربوط به شرایط فعالیت پلتفرم‌های حمل‌ونقل آنلاین بود؛ مهم‌ترین موردی که پلتفرم‌ها می‌خواستند آن را به سازمان غذا و دارو اثبات کنند این بود که آنها تنها عهده‌دار فرآیند ارسال و تحویل دارو هستند و در فروش دارو و فرآیند نسخه‌پیچی دخالتی ندارند. به گفته فعالان این حوزه، اکنون نیز پس از گذشت چند ماه و اعتراض مداوم آنها وعده سازمان غذا و دارو نه‌تنها به اصلاح ضوابط منجر نشده بلکه مانعی جدید نیز بر سر راه آنها قرار داده است.
البته با وجود همه این مسائل، همچنان فعالان این حوزه به تغییر رویکرد و تیم جدید در سازمان غذا و دارو امیدوارند. نیما فاضلی، رئیس کمیسیون سلامت دیجیتال انجمن تجارت الکترونیک تهران، در این خصوص به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «اکنون تیمی در سازمان غذا و دارو تشکیل شده است که هدف آن ساختن این فضا است، با این وجود خواهشی که همواره از این تیم داشته‌ایم و در جلسات متعدد نیز بر آن تاکید کرده‌ایم این است که زمان بیشتری را به جلسات کارشناسی اختصاص دهند و به صحبت‌های ما با دقت گوش کنند. ما مطمئنیم که با بحث و تبادل نظر بیشتر می‌توانیم به درک مشترکی از مسائل برسیم و با کمک یکدیگر اتفاقات خوبی را رقم بزنیم که همه مفید باشد.»
فعالان این حوزه معتقدند موانعی که رگولاتوری از ابتدای سال ۱۴۰۳ برای فعالیت آنها در زمینه توزیع اینترنتی دارو ایجاد کرده است، عملا فعالیت بخش خصوصی را با مشکل مواجه کرده و برخی از آنها را نیز به مرز ورشکستگی کشانده است. آنها اکنون تنها راه نجات کسب و کار خود را در مذاکره بیشتر با سازمان غذا و دارو می‌بینند؛ مشکلاتی که تنها با ارائه ضوابط جدید از سوی دولت هموار خواهد شد.
