وزیر ارتباطات از مذاکره با یک شرکت اماراتی برای ارائه این خدمات خبر داد
اینترنت ماهواره‌ای یا رویای اینترنت باکیفیت؟
این در حالی است که برخی کارشناسان معتقدند پذیرش چنین سرویسی به جای سرویس‌های اینترنت ماهواره‌ای دیگر، مانند استارلینک، صرفا به دلیل پذیرش قوانین و مقررات حاکم بوده و همین مساله گمانه‌زنی‌هایی مبنی بر ارائه چنین سرویس اینترنتی همراه با فیلترینگ را قوت می‌بخشد. همچنین این کارشناسان معتقدند که این سرویس از لحاظ اقتصادی نیز برای مردم به‌صرفه نیست و خرید اشتراک را برای آنها سخت خواهد کرد.
محدودیت‌های سرویس ماهواره‌ای اماراتی
در حالی که موضوع اتصال به اینترنت ماهواره‌ای در ایران از سوی وزارت ارتباطات مسکوت مانده بود، به تازگی ستار هاشمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، از مذاکره بین سازمان تنظیم مقررات با شرکت یاه‌کلیک برای عقد قرارداد اینترنت ماهواره‌ای خبر داد؛ موضوعی که پیش از این نیز زمزمه‌هایی در خصوص آن وجود داشت و در آذر ماه ۱۴۰۲ بعضی از رسانه‌ها گزارش داده بودند که کارگروهی از ایران در محل سرکنسولگری ایران واقع در دوبی با مقامات شرکت یاه‌کلیک دیدار کرده و با این شرکت به توافق رسیده‌اند.
اگرچه در نگاه نخست به نظر می‌رسد که چنین موضوعی کاربران ایرانی را به استفاده از اینترنت ماهواره‌ای یک قدم نزدیک می‌کند، با اما و اگرهای بسیاری از سوی کارشناسان و متخصصان این حوزه همراه بوده است. این کارشناسان معتقدند دلیل استقبال از سرویس یاه‌کلیک در ایران صرفا به دلیل پذیرش قوانین مربوط به کشور است و از لحاظ کیفیتی ضعف‌های بسیاری نسبت به دیگر سرویس‌ها مانند استارلینک دارد.
سعید سوزنگر، کارشناس شبکه در خصوص نقاط ضعف یاه‌کلیک به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «یاه‌کلیک به دلیل پذیرش سیاست‌های داخلی جمهوری اسلامی ایران در زمینه ارائه خدمات به کاربران و مشترکان مجوز فعالیت یافته است؛ اگر نه از لحاظ فناوری، هزینه و سرعت با سرویس‌های به‌روز دنیا قابل قیاس نیست. به نظر می‌رسد که اگر قرار باشد اقدام ویژه‌ای در ایران صورت بگیرد، سرویس‌هایی نظیر استارلینک، اینمارست و سایر سرویس‌های بین‌المللی چندملیتی با کیفیت می‌توانند گزینه بهتری باشند. اما یاه‌کلیک از لحاظ اقتصادی و فناوری با سرویس‌های مذکور قابل مقایسه نیست و تنها مزیت آن پذیرش قطعی سیاست‌های فیلترینگ کشور است. در نتیجه ارائه یک سرویس ماهواره‌ای با فناوری قدیمی، سرعت پایین، حجم محدود و قیمت چند برابر در حالی که دسترسی به اینترنت آزاد نیز وجود نخواهد داشت، ارزش چندانی ندارد.»
سوزنگر همچنین درباره زمینه‌های استفاده از یاه‌کلیک توضیح می‌دهد: «این سرویس بیشتر برای سازمان‌هایی که در مناطق دورافتاده و فاقد دسترسی مناسب به ارتباطات، مشغول حفر چاه‌های نفتی هستند، می‌تواند مفید باشد. شاید این سازمان‌ها بتوانند از این فرصت ایجاد شده توسط دولت و پذیرش الزامات کشور توسط یاه‌کلیک بهره‌برداری کنند؛ زیرا در حال حاضر سرویس‌های ماهواره‌ای در ایران بسیار محدود هستند.»
یک سرویس گران با فناوری قدیمی
کارشناسان در این راستا مطرح می‌کنند که با وجود فعال بودن سرویس‌هایی مانند استارلینک استفاده از سرویس‌های مشابه دیگر عملا ارائه خدماتی با کیفیت پایین‌تر محسوب می‌شود. سعید سوزنگر، کارشناس شبکه، در زمینه مقایسه یاه‌کلیک و استارلینک به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «از منظر فناوری، یاه‌کلیک در مقایسه با استارلینک از فناوری بسیار قدیمی‌تری بهره می‌برد. به عنوان مثال سرعت سرویس‌های یاه‌کلیک در حدود ۱۶ مگابیت بر ثانیه است، در حالی که نسخه پایه استارلینک سرعتی بالغ بر ۲۰۰ مگابیت بر ثانیه ارائه می‌دهد که این دو از هر نظر غیرقابل مقایسه هستند. همچنین از نظر قیمت نیز واقعیت آن است که هزینه استفاده از یاه‌کلیک بسیار بالاست. در حالی که می‌توان سرویس استارلینک با سرعت ۲۰۰ مگابیت بر ثانیه را در بازه ۵۰ تا ۱۰۰ دلار تهیه کرد، برای سرویس ۱۶مگابیتی و محدود یاه‌کلیک هزینه‌ای بین ۱۸۰تا۲۰۰ دلار باید پرداخت شود.»
در این بین برخی دیگر از کارشناسان تفاوت‌هایی را بین سرویس یاه‌کلیک و استارلینک مطرح می‌کنند که از ماهیت این دو اینترنت ماهواره‌ای نشات می‌گیرد. آنها معتقدند یاه‌کلیک از دسته ماهواره‌های VSAT محسوب می‌شود؛ به بیان ساده‌تر VSAT یک سیستم ارتباط ماهواره‌ای است که از یک دیش آنتن کوچک (معمولا کمتر از ۳ متر قطر) در محل کاربر و یک هاب مرکزی بزرگ‌تر برای مدیریت شبکه استفاده می‌کند. آرین اقبال، کارشناس شبکه، در این خصوص به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «انتظار می‌رود که یاه‌کلیک سرویسی مشابه استارلینک ارائه دهد، به این صورت که کاربر با نصب یک ترمینال کوچک در محل سکونت خود به ماهواره‌ای متصل شود؛ اما این‌طور نیست. یاه‌کلیک از ماهواره‌های VSAT محسوب می‌شود. ماهواره‌های VSAT از دیرباز وجود داشته‌اند؛ بنابراین استفاده از آنها اتفاق جدیدی محسوب نمی‌شود و صرفا جایگزینی یک اپراتور خارجی به جای اپراتور داخلی در ارائه این سرویس است؛ در نتیجه اگر این سرویس وارد کشور شود و ما آن را خریداری کنیم سیگنال به ماهواره یاه‌ست ارسال می‌شود و سپس به دبی می‌رسد.»
او همچنین درباره اعمال فیلترینگ در سرویس یاه‌ست توضیح می‌دهد: «با توجه به متن خبر، قرارداد مبنی بر پذیرش قوانین سرزمینی، احتمالا فیلترینگ در دبی برای استفاده در ایران اعمال می‌شود و سپس اینترنت به کاربران ایرانی می‌رسد. البته این موضوع خود جای سوال دارد که آیا فیلترینگ در دبی اعمال می‌شود یا خیر و آیا ترافیک دوباره از ایران خارج می‌شود. همچنین مدل‌های دیگری نیز ممکن است وجود داشته باشد؛ مانند مدل MTN که از طریق یکی از اپراتورها در ایران خدمات ارائه کرد. احتمال دارد یاه‌ست نیز با تاسیس شرکتی در ایران و با سرمایه‌گذاری خارجی به عنوان یک اپراتور دیگر در کشور فعالیت کند.
به نظر من این مدل با توجه به رویکرد دولت منطقی‌تر به نظر می‌رسد؛ زیرا اعمال فیلترینگ در خارج از مرزها و دسترسی به تجهیزات مربوطه دور از ذهن است. به نظر می‌رسد که مدل محتمل تاسیس شرکتی توسط یاه‌ست با سرمایه‌گذاری خارجی در ایران و ارائه اینترنت ماهواره‌ای خواهد بود.» البته آرین اقبال در این بین معتقد است که این دست سرویس‌ها معمولا به دلیل نوع استفاده از آنها گران هستند و برای کاربران نهایی توجیه اقتصادی ندارند. این نوع از ارائه خدمات برای سازمان‌ها و کسب‌وکارهای بزرگ با نیاز جدی مناسب‌تر است.
در جست‌وجوی راهی برای عبور از فیلترینگ
احتمال اعمال فیلترینگ روی سرویس‌های اینترنت ماهواره‌ای در حالی مطرح می‌شود که مردم عملا برای دسترسی به اینترنت آزاد و استفاده از اینترنت بدون اختلال به سمت اینترنت‌های ماهواره‌ای مانند استارلینک کشیده می‌شوند. این در حالی است که این‌گونه سرویس‌ها معمولا در کشورهای پیشرفته در راه‌های صعب‌العبور که امکان استفاده از فیبر نوری در آنها وجود ندارد، مورد استفاده قرار می‌گیرند. آرین اقبال، کارشناس شبکه، در این خصوص به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «به‌طور کلی با ظهور استارلینک و وان‌وب مهم‌ترین موضوعی که مطرح شد، امکان دسترسی کاربران نهایی در هر مکان به اینترنت با کیفیت بود.
کیفیت بالای اینترنت، بیشتر دغدغه مردم اروپا و آمریکا بوده، در حالی که دغدغه اصلی مردم ایران عدم فیلترینگ بوده است. جذابیت استارلینک برای مردم ما جدا از کیفیت، به خاطر بحث فیلترینگ و اختلالات اینترنتی است. اگر آمار تخمینی انجمن تجارت الکترونیک مبنی بر وجود ۲۰ تا ۳۰هزار ترمینال استارلینک در ایران صحیح باشد، نشان‌دهنده تقاضای بالا برای این نوع خدمات است. اظهارات وزیر اسبق ارتباطات، عیسی زارع‌پور، مبنی بر صدور مجوز به شرکت‌های ماهواره‌ای به شرط پذیرش قوانین سرزمینی با انگیزه اصلی مردم که دسترسی به اینترنت بدون فیلتر و پایدار است، همخوانی نداشت.»
او همچنین درباره شرط مفید واقع شدن اینترنت ماهواره‌ای در ایران توضیح می‌دهد: «با فرض نادیده گرفتن بحث فیلترینگ و تمرکز بر افزایش دسترسی‌پذیری، اگر یک سرویس با کیفیت ارائه شود که با هزینه معقول، مثلا ماهی یک میلیون تومان، قابل دریافت و استفاده باشد، می‌تواند مفید واقع شود؛ به ویژه در مناطقی که دسترسی به سایر خدمات اینترنتی محدود است. در دولت پیشین تصور ما این بود که وزیر ارتباطات و تیم ایشان به دنبال همکاری با چین در زمینه پروژه مگاکانستلیشن این کشور هستند. متاسفانه شفافیت در خصوص پیشرفت این پروژه بسیار پایین است و اطلاعات دقیقی در دسترس نیست. اما اکنون پروژه یاه‌کلیک در سطح دیگری قرار دارد و برای کاربران نهایی عملا کاربردی ندارد. این سرویس احتمالا برای شرکت‌ها مفید خواهد بود.»
بر اساس گزارش منتشرشده از سوی مجله فوربس، در آذر ماه سال گذشته تعداد کاربران استارلینک در ایران حدود ۲۰ هزار نفر تخمین زده شد. همچنین گزارش اخیر انجمن تجارت الکترونیک نشان از رشد ۵۰ درصدی کاربران این سرویس در ایران در کمتر از دو ماه دارد. این در حالی است که استارلینک به‌طور رسمی در ایران فعال نیست و کاربران ایرانی مجبورند از روش‌هایی مانند استفاده از آدرس‌های جعلی در کشورهای دیگر برای ثبت‌نام و فعال‌سازی سرویس استفاده کنند. کارشناسان معتقدند که اگر مسوولان شرایط را برای دسترسی به اینترنت آزاد و باکیفیت در کشور فراهم نکنند، تعداد کاربران استارلینک در ایران همچنان روندی صعودی را طی خواهد کرد.
