ایده تشکیل «اتحادیه مصرف‌کنندگان نفتی» بررسی می‌شود
قیمت نفت در اختیار مصرف‌کنندگان؟
یک ایده
«آوی سالزمن» یکی از ناظران و تحلیلگران بازار در مجله «بارونز» به «شکل‌‌‌‌‌‌‌‌گیری کارتل خریداران نفتی» اشاره کرده‌است. او با تکیه اتحاد کشورهای غربی برای تعیین سقف قیمتی بر نفت روسیه و کاهش قیمت نفت در روزهای پایانی ۲۰۲۲ به این گزاره پرداخته‌‌‌‌‌‌‌‌است. سالزمن در بارونز نوشته‌‌‌‌‌‌‌‌است: «نفت و جنگ رابطه دیرینه‌‌‌‌‌‌‌‌ای دارند. ذخایر نفت و گاز روسیه مزیتی تاکتیکی برای ولادیمیر پوتین برای حمله به اوکراین بود. حمله‌‌‌‌‌‌‌‌ای که درست زمانی‌که تولیدکنندگان نفت درگیر افزایش تقاضا و قیمت‌ها افزایشی بودند رخ‌داد. جایگاه روسیه به‌عنوان سومین تولیدکننده نفت درکنار عربستان‌سعودی و ایالات‌متحده آمریکا به روسیه این توانایی را داد تا عملا روی شکست اوکراین شرط‌‌‌‌‌‌‌‌بندی کند.»
او با یادآوری روزهای ابتدایی حمله نظامی روسیه ادامه داد: «درهفته‌های ابتدایی، محاسبات پوتین درست از آب درآمد و از طریق صنایع نفت و گاز روسی و صعود قیمت‌ها خزانه را پر کرد، اما این شوک ثباتی نداشت زیرا مصرف‌کنندگان انرژی در مقابل پوتین متحد شدند. با آزادسازی ۱۸۰میلیون بشکه‌‌‌‌‌‌‌‌ای نفت از ذخایر استراتژیک آمریکا و همچنین به بازی گرفتن بازیگران کلیدی مثل حمل‌ونقل دریایی، کشورهای واردکننده و مصرف‌کننده از این شوک رها شدند.» تحریم‌هایی که گروه هفت و اتحادیه اروپا از طریق مسیرهای واردات دریایی روی نفت روسیه اعمال کردند علاوه‌بر کاهش روزانه ۵/ ۱میلیون بشکه‌‌‌‌‌‌‌‌ای عرضه نفت روسیه، این کشور را مجبور کرد که بین ۵تا۷درصد کاهش تولید در ۲۰۲۳ را در دستور کار قرار دهد.
مسکو پیش از این اعلام کرده‌‌‌‌‌‌‌‌بود حتی «اگر مجبور به کاهش تولید باشد از برنامه سقف قیمتی ۶۰دلاری برای نفت روسیه پیروی نخواهد کرد.» هرچند نفت روسیه در آن روزها با تخفیف‌هایی که خورده بود همین حدود معامله میشد. همین عامل باعث‌شده کشورهایی مثل چین و هند به‌عنوان بزرگ‌ترین مشتری‌‌‌‌‌‌‌‌های نفتی با برنامه سقف قیمتی غرب همراهی نکنند و به خرید نفت از روسیه ادامه دهند. این دو کشور بارها اعلام کردند که مناسبات اقتصادی خود با روسیه را براساس «منافع دوطرف» تعریف خواهند کرد.
نقص‌‌‌‌‌‌‌‌های ایده
اگر واردکنندگان بزرگ نفت علیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان متحد شوند، بازار چه سرنوشتی پیدا می‌کند؟ این ایده را اولین‌بار ماریو دراگی نخست‌‌‌‌‌‌‌‌وزیر ایتالیا مطرح کرد، سپس جنت یلن وزیر خزانه‌‌‌‌‌‌‌‌داری ایالات‌متحده آمریکا روی آن کار کرد. البته بسیاری از تحلیلگران به توفیق آن مشکوک بودند زیرا باتوجه به شرایط تقاضای بازار جهانی نفت، این تولیدکنندگان هستند که مسیر پیکان قیمتی روی نمودار را تعیین می‌کنند. همین تحلیلگران معتقدند این سیاست خریداران نفت را در موقعیت خطرناکی قرار می‌دهد. هرچند برخی اصرار دارند که تشکیل کارتل خریداران نفت کارآمد است زیرا کاهش قیمت نفت در ۲۰۲۲ آنگونه که پیش‌بینی میشد کشورهای سمت تقاضا را تحت‌فشار قرار نداد.
ایرینا اسلاو، کارشناس انرژی در اویل‌‌‌‌‌‌‌‌پرایس با به چالش کشیدن گزاره‌‌‌‌‌‌‌‌هایی که سالزمن مطرح کرده به نقد ایده او می‌‌‌‌‌‌‌‌پردازد. اسلاو در اویل‌‌‌‌‌‌‌‌پرایس نوشت: «سالزمن معتقد است تزریق ۱۸۰میلیون بشکه نفت از محل ذخایر استراتژیک ایالات‌متحده آمریکا اقدام موفقیت‌آمیزی بود مخصوصا زمانی‌که با برداشت دیگر کشورهای که اکثر اروپایی بودند، همراه شد.»
نویسنده اویل‌‌‌‌‌‌‌‌پرایس با احتیاط با این گزاره موافقت می‌کند و می‌‌‌‌‌‌‌‌نویسد: «همپوشانی کاهش قیمت نفت و عرضه ذخایر استراتژیک آمریکا در سال‌گذشته باعث شد تصور موفقیت این اقدام به ذهن برخی متبادر شود.» این ناظر بازار با تکیه بر این نکته که «باوجود فشارهایی که بر صنعت نفت و گاز آمریکا برای افزایش تولید آوردند اما این اتفاق رخ نداد و تمامی بار عرضه بر دوش ذخایر استراتژیک بود، بنابراین این سوال که آیا آزادسازی ۱۸۰میلیون بشکه از ذخایر استراتژیک آمریکا اقدام صحیحی بوده یا نه، بی‌‌‌‌‌‌‌‌پاسخ می‌ماند.» او معتقد است اتحادیه اروپا و گروه هفت برنامه تعیین سقف قیمتی برای نفت روسیه با هدف مجازات روسیه برای حمله به اوکراین را در همین راستا تعریف کردند. گروه هفت قصد دارد همزمان با کاهش درآمد روسیه، جریان نفت روسی در بازار جهانی را حفظ کند و همین امر می‌تواند دلیل روشنی باشد که این ایده قابل‌اجرا نیست.
به عقیده اسلاو، عربستان‌سعودی و کشورهای اوپک در پی الگویی تازه برای تولید هستند: «بعید بهنظر می‌رسد که خریداران بتوانند نسبت به تولیدکنندگان برتری پیدا کنند، آن هم زمانی‌که فروشنده‌‌‌‌‌‌‌‌ها در حال سازماندهی برای تغییر الگوی تولید هستند که بتوانند همواره بهای نفت را کنترل کنند؛ زیرا یکی از گزینه‌‌‌‌‌‌‌‌های اروپا برای جایگزینی نفت روسیه، خاورمیانه است که روسیه در اوپک‌‌‌‌‌‌‌‌پلاس با آنها در یک جبهه است.»
او شرایط سخت دولت‌های اروپایی در ابتدای زمستان را یادآوری کرد و نوشت: «اقدام دیگر اتحادیه اروپا، پرداخت یارانه سوخت به رانندگان بود که از موج افزایش قیمت حامل‌‌‌‌‌‌‌‌های سوخت در امان باشند، یارانه‌‌‌‌‌‌‌‌ای که از محل مالیات درآمدهای بادآورده شرکت‌های نفت و گاز تامین شد. براساس گفته‌‌‌‌‌‌‌‌های سالزمن، مداخله کشورهای مصرف‌کننده در مناسبات بازار این ایده که می‌توان جایگزینی برای اوپک وجود داشته‌‌‌‌‌‌‌‌باشد را تقویت کرد، اما اسلاو این گزاره را با یادآوری تورم دهه ۷۰ ایالات‌متحده به چالش می‌کشد: «راه‌‌‌‌‌‌‌‌حل جایگزینی اوپک که افزایش عرضه از تولیدکنندگان غربی است، همیشه وجود داشته‌‌‌‌‌‌‌‌است. موضوع کارآمدی آن است. مثال نقض آن بحران اقتصادی است که در پی تحریم نفت عرب‌‌‌‌‌‌‌‌ها ۱۹۷۰ آمریکا را درنوردید.»
به عقیده این کارشناس انرژی دو گزینه در مقابل غرب وجود دارد: «همان‌طور که کاخ‌سفید نشان داد؛ «درخواست از اوپک» در کنار «درخواست از تولیدکنندگان محلی» یکی از گزینه‌‌‌‌‌‌‌‌ها بوده‌‌‌‌‌‌‌‌است اما هیچکدام کارآمد نبوده‌‌‌‌‌‌‌‌است و دلایل روشنی برای عدمموفقیت این دوراهی وجود دارد: چین و هند.»
به گفته اسلاو بزرگ‌ترین واردکنندگان نفت و بزرگ‌ترین مشتری‌‌‌‌‌‌‌‌های اوپک‌‌‌‌‌‌‌‌پلاس به‌‌‌‌‌‌‌‌راحتی می‌توانند با بر‌‌‌‌‌‌‌‌عهده نگرفتن نقش خود در «کارتل خریداران» عملا مناسبات را تغییر دهند. سوال مهم‌تر این است که چرا باید چنین اقدامی کنند وقتی آنها نفت روسیه را با تخفیف می‌‌‌‌‌‌‌‌خرند؟ همزمان عربستان‌سعودی با تعریف تخفیف‌هایی در آسیا سعی دارد سهم عظیم خود در بازار این قاره را حفظ کند مخصوصا زمانی‌که چشم‌‌‌‌‌‌‌‌انداز تقاضا با وجود نوسان شیوع کرونا در چین واضح نیست. زمانی‌که وزیر خزانه‌‌‌‌‌‌‌‌داری آمریکا برای جلب حمایت کشورهایی مثل کره‌‌‌‌‌‌‌‌جنوبی و ژاپن برای پیوستن به برنامه «تعیین سقف قیمتی برای نفت روسیه» راهی آسیا شد و با کمیته‌‌‌‌‌‌‌‌های مربوطه دیدار کرد؛ هدف اصلی چین و روسیه بودند. آن ماموریت شکست خورد و در پی آن به دلیل ساده‌‌‌‌‌‌‌‌ای طرح «کارتل خریداران نفتی» هم شکست خورد. همه‌چیز به این بستگی دارد که چه کسی بیشتر نیاز دارد. در شرایط حال‌حاضر، بهنظر می‌رسد خریداران آمریکایی و مخصوصا اروپایی به خرید نفت اوپک بیشتر از نیاز اوپک به‌فروش نفت به آنها نیاز دارند.»
