چرا آژانس بین‌المللی انرژی بعد از نیم‌قرن، رویکرد خود را نسبت به تحولات انرژی تغییر داد؟
تغییر موضع جنجالی IEA
به‌رغم انتقادها از آژانس، برخی از فاتح بیرول، مدیر آژانس بین‌المللی انرژی به دلیل رهبری این حرکت «سبز محور» تمجید کرده‌اند. تغییر رویه بیرول با تغییر استراتژی دولت ایالات‌متحده برای سازگاری با تغییرات آب و هوا در دوره ریاستجمهوری بایدن همزمان شد و به‌طور بالقوه بر موضع آژانس بین‌المللی انرژی تاثیر گذاشت، با این حال ابهامات، به‌ویژه در مورد تقاضای سوخت‌های فسیلی و سرمایه‌گذاری، به‌ویژه با توجه به رویدادهای ژئوپلیتیکی مانند حمله روسیه به اوکراین، همچنان وجود دارد و پویایی پیچیده سیاست‌های انرژی جهانی، چالش‌های انتقال به منابع انرژی پاک‌‌‌‌‌‌تر و در عین‌حال نگرانی‌های اقتصادی و زیست‌محیطی ادامه‌دار خواهد بود. وزیران انرژی، مدیران نفتی و سرمایه‌گذاران در پروژه‌های انرژی سبز، طی چند روز گذشته گردهم آمدند تا پنجاهمین سالگرد تاسیس آژانس بین‌المللی انرژی را جشن بگیرند و نقش جدید آن را به‌عنوان پرچمدار هدایت جهان به‌سوی آینده‌ای سبز و گذار از دوره سوخت‌های فسیلی ارزیابی کنند. سازمان دیده‌بان انرژی جهان صنعتی، اخیرا تمرکز خود را از امنیت عرضه نفت و گاز به حمایت از انرژی‌های تجدیدپذیر و اقدامات آب‌و‌هوایی تغییر جهت داده‌است و برای برخی، این امر نقش سازمان را به‌عنوان یک مرجع انرژی بی‌طرف، تضعیف کرده‌است.
همسو‌بودن سیاست اقلیمی آژانس و آمریکا
نکته مهم، همسو‌بودن سیاست آب‌و‌هوایی آژانس و ایالات‌متحده (بزرگ‌ترین حامی مالی آژانس) است و این امر باعث‌شده تولیدکنندگان ارشد نفت اوپک‌پلاس، مدیران شرکت‌های نفتی بین‌المللی و برخی از تحلیلگران، توصیه‌های اخیر آژانس و تفسیر آن از داده‌های بازار نفت را که از ۳۱ کشور عضو جمع‌آوری می‌کند، زیر سوال ببرند. این مساله با گزارش بحث‌‌‌‌‌‌برانگیز آژانس در سال۲۰۲۱ آغاز شد که در آن اعلام کرد اگر جهان در تحقق اهداف آب‌و‌هوایی جدی است، نباید در پروژه‌های جدید نفت، گاز و زغال‌سنگ سرمایه‌گذاری شود. جان کری؛ فرستاده ویژه ریاستجمهوری آمریکا در امور آب و هوا در جشن ۵۰سالگی آژانس گفت: «به لطف کار فوق‌العاده‌ای که فاتح انجام می‌دهد، آژانس بین‌المللی انرژی اکنون می‌تواند بهترین قاضی در مورد فعالیت‌های انرژی در سطح جهان باشد.»
از زمان انتصاب خود در سال۲۰۱۵، بیرول - که زمانی در سازمان کشورهای صادرکننده نفت کار می‌کرد - به‌طور آزمایشی اصلاحاتی را انجام داده که در آن سناریوهای آژانس بین‌المللی انرژی اکنون پیش‌بینی می‌کند تقاضای نفت، گاز و زغال‌سنگ تا سال۲۰۳۰ به اوج خود برسد.
در سال۲۰۱۷، بیرول از مدیران نفت شیل ایالات‌متحده خواست تا برای استخراج ۶۷۰میلیارد بشکه نفت جدید تا سال۲۰۴۰ حداکثر سرمایه‌گذاری را انجام دهند، با این حال بیرول در سال۲۰۲۱ دنیای انرژی را شوکه کرد و گفت: اگر دولت‌ها در مورد بحران آب و هوا جدی باشند، از هم‌اکنون - از امسال - هیچ سرمایه‌گذاری جدیدی نباید در نفت، گاز و زغال‌سنگ انجام شود. تغییرنگرش بیرول با تغییر سیاست دولت ایالات‌متحده نسبت به طرح‌های آب‌و‌هوایی جو بایدن رئیس‌جمهور آمریکا همزمان شد، بدین معنا که اگر ترامپ در انتخابات ریاستجمهوری آمریکا در سال‌جاری برنده شود، بیرول و آژانس بین‌المللی انرژی ممکن است با فشار حامی ارشد خود برای تغییر رویه مواجه شوند. ترامپ متعهد شده که در صورت پیروزی در انتخابات نوامبر، بودجه‌سازمان‌های بین‌المللی را کاهش داده و تولید سوخت‌های فسیلی را افزایش دهد، اقدامی که آژانس به‌عنوان یک خطر بالقوه تلقی می‌کند. بیرول علنا هرگونه تصور مبنی‌بر اینکه رویکرد آژانس بین‌المللی انرژی در صورت تغییر دولت ایالات‌متحده تغییر خواهد کرد را رد کرد.
انتقال انرژی به سمت منابع پاک
رئیس آژانس بین‌المللی انرژی گفت: پیشرفت فناوری بسیار قوی است و من معتقدم که انتقال انرژی به سمت منابع پاک، فارغ از نام رئیس‌جمهور بعدی، به‌سرعت پیش خواهد رفت. تعداد کمی از دولت‌های عضو آژانس بین‌المللی انرژی با این دیدگاه موافق هستند که تقاضای سوخت فسیلی به‌زودی به اوج خود خواهد رسید لذا سیاست‌هایی را برای کاهش سرمایه‌گذاری در پروژه‌های جدید وضع کرده‌اند. تهاجم روسیه به اوکراین در سال۲۰۲۲ یک عقبگرد برای انتقال انرژی و اهداف آب‌و‌هوایی بود. بسیاری از دولت‌های غربی برای افزایش تولید و کاهش وابستگی به روسیه بر سرمایه‌گذاری بیشتر در سوخت‌های فسیلی تاکید دارند. آژانس بین‌المللی انرژی در سال۱۹۷۴ پس از تحریم نفتی کشورهای عربی که باعث افزایش قیمت جهانی انرژی شد، به‌وجود آمد. این سازمان که همواه تمرکز خود را بر انباشت ذخایر نفت برای جلوگیری از شرایط اضطراری آینده متمرکز کرده‌بود، اکنون استفاده از سوخت‌های فسیلی و گازهای گلخانه‌‌‌‌‌‌ای منتشرشده از آنها را بحران جدید انرژی در جهان می‌‌‌‌‌‌داند. اعضای آژانس بین‌المللی انرژی تیم‌های خاص خود را برای تجزیه و تحلیل داده‌های مرتبط با انرژی دارند، با این حال اغلب به توصیه‌های ارائه‌شده توسط آژانس برای شکل‌دادن به سیاست‌های انرژی خود تکیه می‌کنند. نگرانی مطرح‌شده در اینجا این است که به‌نظر می‌رسد تمایز مبهمی بین تجزیه و تحلیل داده‌های عینی و ترویج سیاست‌های انرژی تجدیدپذیر توسط آژانس وجود دارد.
پیش‌بینی‌های بسیار خوش‌بینانه
جان ای. پیزی، رئیس Stratas Advisors LLC گفت: «پیش‌بینی‌های آژانس بین‌المللی انرژی در حال‌حاضر با توجه به‌سرعت انتقال از هیدروکربن‌ها بسیار خوش‌بینانه به‌نظر می‌رسد.» پیش‌بینی آژانس مبنی‌بر اینکه تقاضای جهانی با رشد سریع ناوگان خودروهای الکتریکی به اوج خود نزدیک می‌شود، با نظر برخی از شرکت‌های بزرگ نفتی، تحلیلگران و سازمان اوپک همسو نیست. هیثم الغیس؛ دبیرکل اوپک هفته گذشته پیش‌بینی آژانس را مورد انتقاد قرار داد: «نفت و گاز همچنان ارکان اصلی انرژی هستند و در سال‌های آینده به رشد خود ادامه خواهند داد.» اوپک استفاده از داده‌های آژانس بین‌المللی انرژی در ارزیابی‌های خود از بازارهای نفت در سال۲۰۲۲ رامتوقف کرد. پاتریک پویان، مدیرعامل شرکت TotalEnergies نیز گفت: «ما باید از بحث در مورد اوج تقاضا برای نفت خارج‌شده و سرمایه‌گذاری کنیم.» برندا شافر، کارشناس ارشد مرکز انرژی جهانی شورای آتلانتیک، گفت: حمایت از توقف سرمایه‌گذاری در پروژه‌های جدید سوخت‌های فسیلی ممکن است عواقب ناخواسته‌ای داشته‌باشد. به‌طور خاص، این سیاست می‌تواند منجر به افزایش استفاده از سوخت‌های کثیف‌تر در کشورهای درحال‌توسعه شود؛ «اگر دسترسی به سوخت‌های فسیلی محدود باشد، مردم به استفاده از منابع انرژی جایگزین و مضرتر برای محیط‌زیست مانند چوب برای گرم‌کردن و پخت و پز متوسل می‌شوند.»
