سهم نفت از مجموع تقاضای جهانی انرژی برای نخستین‌بار به کمتر از ۳۰درصد رسید؛
نشانه‌های اولیه انقلاب انرژی
علت اصلی این روند به کاهش تقاضای نفت در بخش حمل‌ونقل جاده‌ای نسبت داده‌شده، درحالی‌که رشد مصرف نفت به‌عنوان خوراک صنایع پتروشیمی در مقطع زمانی موردبحث سیر صعودی داشته‌است. این موضوع نشان‌دهنده تغییر شکل در ماهیت مصرفی نفت‌خام از یک منبع انرژی به سمت ماده‌اولیه تولید کالا است. از سوی دیگر گزارش‌ها حاکی از آن است که پس از افزایش تقاضای بنزین در سال۲۰۲۳ به دلیل بهبود شرایط پس از همهگیری کووید-۱۹، در سال۲۰۲۴ رشد تقاضای این سوخت استراتژیک در دنیا بهطور قابل‌توجهی کاهش یافته‌است. تغییر در این دو پارامتر حکایت از شروع یک تغییر تاریخی در نوع انرژی مورد‌استفاده انسان دارد. به گزارش «دنیای‌اقتصاد»، آمار‌های مربوط به بازار جهانی انرژی در سال۲۰۲۴ نشان‌دهنده ظهور علائم اولیه یک تغییر بنیادین در حوزه انرژی است. اقتصاد مدرن با مبدا انقلاب صنعتی که جانمایه خود را از طریق یک تحول در استفاده از انرژی‌های فسیلی به‌دست آورد، حالا بعد از قرن‌ها در آستانه یک تحول بنیادین در جوهره و سوخت اصلی خود قرار گرفته‌است؛ تغییر از انرژی فسیلی به انرژی‌های تجدیدپذیر.
سال‌هاست که این حرکت به اشکال مختلف و تدریجی آغاز شده بود ولی اکنون در حال نشان‌دادن خود در داده‌های کلان جهانی است. ردپای این تحول عظیم ابتدا در آمار‌های آژانس بین‌المللی انرژی(IEA) و تصویر جامع این نهاد بین‌المللی از روندهای بخش انرژی سال۲۰۲۴ نشان‌داده شد. آخرین داده‌ها حکایت از این دارد که رشد تقاضای جهانی نفت در سال۲۰۲۴ بهطور قابل‌توجهی کاهش‌یافته و در یک اتفاق کم‌‌‌‌‌‌سابقه، سهم نفت از مجموع تقاضای جهانی انرژی برای نخستین‌بار به کمتر از ۳۰درصد رسیده؛ آن‌هم پنجاه سال‌پس از آنکه در اوج خود به ۴۶درصد رسیده بود، درحالی‌که تقاضا برای نفت در سال۲۰۲۴ به میزان یک‌درصد افزایش‌یافته(در مقایسه با افزایش ۲درصدی در سال۲۰۲۳) با این حال، روند مصرف بخش‌های مصرفی نشان از تغییری محسوس در حوزه سوخت دارد. تقاضای نفت از حمل‌ونقل جاده‌ای جهانی اندکی کاهش داشته که ناشی از کاهش در چین( منفی۱.۸درصد) و اقتصادهای پیشرفته(منفی۰.۳درصد) بوده، هرچند که تقاضای نفت در صنایع هوانوردی و پتروشیمی افزایش یافته‌است.آژانس بین‌المللی انرژی در گزارش خود متذکر شده که «این امر نشان‌دهنده پایان بازگشت تحرک پس از همه گیری، رشد صنعتی کندتر و افزایش تاثیر وسایل نقلیه الکتریکی بوده‌است.»
این افزایش یک‌درصدی تقاضا-کمتر از نرخ رشد قبل از همهگیری - با اولین پیش‌بینی آژانس بین‌المللی انرژی برای سال۲۰۲۴ که در ژوئن ۲۰۲۳ تعیین‌شده بود، مطابقت داشت که اشاره می‌کرد روندهای اقتصاد کلان با کاهش اثرات همهگیری کووید دوباره خود را نشان می‌دهند. پس از پایان قرنطینه‌های کووید-۱۹ در بسیاری از کشورها، رشد تقاضای نفت در بخش حمل‌ونقل جاده‌ای در سال‌های اخیر بهطور قابل‌توجهی کاهش‌یافته و از سال۲۰۲۲، تنها ۵درصد از رشد تقاضای جهانی نفت از نظر انرژی را به خود اختصاص داده‌است. این کاهش رشد تقاضا در سال۲۰۲۴ بیشتر در چین مشهود بوده‌است. در سال۲۰۲۳، مصرف نفت این کشور پس از برداشته‌شدن قرنطینه‌ها ۹درصد افزایش‌یافته، اما در سال۲۰۲۴، این رقم به یک‌درصد رسیده‌است؛ بسیار کمتر از میانگین نرخ رشد سالانه قبل از همهگیری کووید-۱۹. بیشتر این رشد در سه‌ماهه اول ۲۰۲۴ به دلیل تاثیر باقی‌مانده قرنطینه‌ها در سه‌ماهه اول ۲۰۲۳ ثبت شده‌است. این کاهش ناشی از ترکیبی از عوامل، از جمله استقرار بسیار سریع وسایل نقلیه الکتریکی، رشد کامیون‌های گازسوز طبیعی، گسترش عظیم راه‌آهن سریع‌السیر و رکود مداوم در بخش املاک بوده‌است. در سال۲۰۲۳، تقاضای نفت نیز با کاهش عمده بها نسبت به سال‌پیش از آن افزایش داشت قیمت شاخص برنت در مقایسه با سال۲۰۲۲ به میزان ۱۸درصد کاهش‌یافت(قیمت فرآورده‌ها افت بیشتری داشت).
در سال۲۰۲۴، میانگین قیمت‌ها نسبت به سال‌قبل‌تر تنها اندکی کاهش‌یافت و به نبود افزایش خاموش‌تر تقاضا کمک کرد، در نتیجه درحالی‌که مصرف جهانی نفت در سال۲۰۲۴ به میزان ۱.۳درصد از سطح سال۲۰۱۹ بهبود یافت، این تقریبا بهطور کامل به دلیل افزایش تقاضا برای مواد اولیه پتروشیمی بود که در پنج سال‌گذشته بیش از ۱۲درصد افزایش‌یافت. این رشد به‌شدت در چین متمرکز بوده‌است. کاربردهای غیر‌مواد اولیه نفت همچنان تحت‌سلطه کاربردهای حمل‌ونقل در جاده‌ها، هوانوردی و کشتیرانی است. در سال۲۰۲۴، این استفاده‌ها تقریبا برابر با سطح سال۲۰۱۹ بود؛به‌رغم رشد کل تولید ناخالص داخلی جهانی حدود ۱۴درصد در این دوره پنج‌ساله. این امر تاثیر عواملی مانند وسایل نقلیه الکتریکی و راه‌آهن سریع‌السیر، بهبود کارآیی و کار از راه دور را برجسته‌تر می‌کند.
روند تقاضای منطقه‌ای و بخشی نفت
تقاضای نفت در اقتصادهای پیشرفته در سال۲۰۲۴ تا حد زیادی ثابت بود و در مقایسه با کاهش ۰.۷درصدی ثبت‌شده در سال۲۰۲۳، ۰.۱درصد کاهش‌یافت، با این‌وجود تقاضا ۵.۴درصد کمتر از سطح سال۲۰۱۹ باقی‌ماند. این کاهش در فرآورده‌های نفتی برای حمل‌ونقل جاده‌ای متمرکز شد.استانداردهای سختگیرانه‌تر بهرهوری خودرو، افزایش سهم خودروهای برقی و کار از راه دور از دلایل این اتفاق بوده است. تقاضای نفت ایالات‌متحده در سال۲۰۲۴ پس از افزایش در سال۲۰۲۳ ثابت و ۴درصد کمتر از سال۲۰۱۹ بوده است. دورکاری تاثیر زیادی بر مصرف بنزین ایالات‌متحده داشته، به‌ویژه با توجه به اهمیت رانندگی برای مسافران آمریکایی.
در مقابل، افزایش تقاضای مواد اولیه برای تولید پلیمر متمرکز بر صادرات با افزایش شدید عرضه مایع گاز طبیعی داخلی(NGL) پشتیبانی شده‌است. استفاده از پتروشیمی تقریبا ۱۸درصد بیشتر است. استفاده از سوخت حمل‌ونقل در اتحادیه اروپا و ژاپن توسط عوامل مشابهی محدود شده‌است، درحالی‌که تقاضا در سال۲۰۲۴ ثابت بود، شرایط دشوار صنعتی کمک کرد، مصرف نفت اتحادیه اروپا به ۷.۰درصد کمتر از سال۲۰۱۹ برسد. ژاپن نیز شاهد کاهش ۴درصدی تقاضا در سال۲۰۲۴ بود. هرچند که تقاضای نفت‌خام این کشور در مقایسه با سطوح قبل از همهگیری ۱۱.۸درصد کاهش داشته‌است.
در سال۲۰۲۳، چین شاهد افزایش رشد تقاضا به رکورد ۱.۴میلیون بشکه در روز بود، زیرا پس از یک سال‌قرنطینه، با افزایش تحرک و آزاد‌شدن تقاضای سرکوب‌شده، به‌ویژه برای سفرهای هوایی، بیرون آمد. این اتفاق همزمان با موج گسترده‌ای از نیاز کارخانه‌های پتروشیمی به مواد اولیه بود که در حال افزایش بودند، بنابراین مصرف مواد اولیه پتروشیمی ۹۰۰هزار بشکه در روز افزایش‌یافت، درحالی‌که تقاضا برای سوخت جت/نفت سفید ۳۲۰هزار بشکه در روز بالا رفت. در سال۲۰۲۴، این رویه تغییر کرد و رشد غیر‌مواد اولیه (بیشتر به‌عنوان سوخت) متوقف شد. در سایر بازارهای نوظهور و اقتصادهای درحال‌توسعه در آسیا، تقاضای سوخت همچنان در حال افزایش است. هند( مثبت۳.۴درصد) بزرگ‌ترین منبع رشد تقاضای جهانی نفت در سال۲۰۲۴ بود، درحالی‌که تقاضا در آسیای جنوب‌شرقی (مثبت۲.۶درصد) نیز بهطور قابل‌توجهی افزایش‌یافت.
اقتصاد پویای هند زیربنای پیشرفت‌های سال‌های اخیر بوده‌است، با شهرنشینی و افزایش مالکیت خودرو تقاضای نفت را در سال۲۰۲۴ به میزان ۱۲درصد بالاتر از سال۲۰۲۴ افزایش داد. در سراسر آفریقا و آمریکای‌لاتین، افزایش تقاضا در سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ بسیار ناهموارتر بود. دوره‌ای از قیمت نسبتا بالای نفت و دلار قوی ایالات‌متحده، چالش‌هایی را برای واردکنندگان ایجاد و چندین اقتصاد نوظهور و درحال‌توسعه شاهد اختلالات حاد در استفاده از سوخت بودند. این امر اغلب با مشکلات اقتصادی گسترده‌تر -مانند آرژانتین و سریلانکا- و خروج یا کاهش طرح‌های یارانه دولتی مانند مصر، نیجریه و پاکستان مرتبط است، در نتیجه تقاضا در آفریقا در سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ کاهش‌یافت، درحالی‌که افزایش در آمریکای‌لاتین عمدتا به دلیل رشد در برزیل بود.
آغاز پایان سوخت‌های فسیلی؟
در بازه زمانی سال۲۰۲۳ تا آوریل۲۰۲۵، بازار جهانی بنزین شاهد تغییرات چشمگیری بوده‌است، پس از افزایش تقاضا در سال۲۰۲۳ به دلیل بهبود شرایط پس از همهگیری کووید-۱۹، در سال۲۰۲۴ رشد تقاضا بهطور قابل‌توجهی کاهش‌یافت. رشد تقاضای جهانی بنزین در سال۲۰۲۴ به ۳۴۰هزار بشکه در روز رسید‌که کم‌ترین میزان رشد از سال۲۰۲۰ تاکنون است. این کاهش عمدتا به افزایش استفاده از خودروهای برقی در چین و ایالات‌متحده نسبت داده می‌شود. در سال۲۰۲۵، انتظار می‌رود که تقاضای جهانی بنزین به اوج خود برسد و سپس روند نزولی را آغاز کند. بر اساس گزارش S&P Global Commodity Insights، این تغییر ناشی از افزایش پذیرش خودروهای برقی و بهبود بهرهوری سوخت در خودروهای بنزینی است. در چین که یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان بنزین در جهان است، تقاضا برای بنزین در سال۲۰۲۵ حدود ۴میلیون بشکه (تقریبا ۶۵۰میلیون لیتر) در روز پیش‌بینی شده‌است؛ این در حالی است که سهم خودروهای برقی در فروش خودروهای جدید در چین به بیش از ۵۰درصد رسیده‌است.
در مقابل، کشورهایی مانند هند و اندونزی با رشد اقتصادی بالا و نفوذ پایین خودروهای برقی، همچنان شاهد افزایش تقاضا برای بنزین هستند. به‌عنوان‌‌‌‌‌‌مثال، مصرف بنزین در هند در سال‌مالی منتهی به مارس۲۰۲۵ به رکورد ۳۹میلیون تن (حدود ۹۰۸هزار بشکه در روز) خواهد رسید که نسبت به سال‌قبل ۵درصد افزایش دارد. بهطور کلی، با توجه به روندهای فعلی، انتظار می‌رود که تقاضای جهانی بنزین در سال‌های آینده کاهش یابد که این امر تاثیرات قابل‌توجهی بر بازارهای نفت و سیاست‌های انرژی جهانی خواهدداشت.
