چگونه کاهش انتظارات تورمی در آرژانتین زمینه اصلاحات ارزی را فراهم کرد؟
شناورسازی ارز با انتظارات
همزمان با کاهش کنترلهای ارزی در آرژانتین، بسیاری از کارشناسان معتقد بودند که افزایش انتظارات تورمی به‌سرعت به افت ارزش پزو و همچنین افزایش تورم منجر خواهد شد. با این حال با گذشت زمان کوتاهی از اتخاذ این تصمیم می‌توان گفت که اعتماد مردم به تصمیمات اقتصادی خاویر میلی، رئیسجمهور لیبرتارین این کشور موجب شده است تا انتظارت تورمی بسیار کمتر از پیشبینیها افزایش یابد و پزو نیز پس از شوک اولیه، بخشی از ارزش خود را بازیافته است. در هفته گذشته پس از نهایی شدن یک توافق 20میلیارد دلاری میان دولت آرژانتین و صندوق بین‌المللی پول، کنترلهای ارزی که باعث نگرانی سرمایه‌گذاران در کشور بود کاهش یافت و بانکمرکزی یک بازه هزار تا هزار و 400پزویی را برای دلار رسمی در این کشور تعیین کرد.
با این حال قیمت هر دلار در حال حاضر معادل هزار و 138پزو است و تا سقف تعیین‌شده فاصله قابلتوجهی دارد. خاویر میلی نیز پس از تصمیم ناگهانی خود در این باره اعلام کرد: «من همیشه قول داده بودم که اگر دلار زیادی در اختیار داشته باشم، کنترل‌‌‌ها را برمی‌‌‌دارم. چرا این کار را نکنم اگر معنایش آزادی آرژانتینی‌‌‌هاست؟» این مساله به‌خوبی نشان می‌دهد که اعتماد شهروندان به دولت و همچنین کاهش انتظارات چگونه میتواند به فضای اقتصاد یک کشور ثبات ببخشد و زمینه لازم را برای انجام اصلاحات اقتصادی فراهم کند. تامین منابع موردنیاز از طریق صندوق بین‌المللی موجب شده است تا مردم از وجود منابع موردنیاز برای حمایت از نرخ مورد نظر دولت اطمینان داشته باشند.
در سال‌های گذشته نرخ ارز در ایران نیز در واکنش به ریسکهای سیاسی و نابسامانی اقتصاد کلان نوسانات زیادی را تجربه کرده است. تجربه آرژانتین به‌خوبی نشان می‌دهد که با دور شدن ریسکهای سیاسی و بازگشت اقتدار و شفافیت به بانکمرکزی کشور، امکان ایجاد بازار آزاد و شفاف ارز و همچنین هدف‌‌‌گذاری تورمی به جای استفاده از لنگر ارزی وجود خواهد داشت.
مقاومت پزو در مقابل تصمیم ناگهانی
خاویر میلی، رئیسجمهور لیبرتارین آرژانتین، در هفته اخیر دست به یک تغییر استراتژیک پرمخاطره در سیاست ارزی زد. نگاهی به تحولات اقتصادی آرژانتین در یک‌سال اخیر نشان می‌دهد که کنترلهای ارزی یکی از ستون‌‌‌های اصلی نبرد میلی با تورم بوده؛ اما این سیاست نگرانی‌های زیادی را در میان سرمایه‌گذاران به وجود آورده بود. میلی تا حدی برای مهار تورم مزمن به کنترلهای شدید ارزی دیرینه آرژانتین تکیه کرده بود.
بانکمرکزی با وجود آنکه ارزش واقعی پزو را به‌‌‌طور چشم‌گیری تقویت کرده، برای این کار ذخایر ارزی محدود خود را صرف کرده است. بیشتر تحلیلگران انتظار داشتند که میلی این استراتژی را تا زمان انتخابات میاندورهای سرنوشت‌‌‌ساز در ماه اکتبر ادامه دهد؛ چرا که کاهش تورم یکی از ارکان اصلی کارزار انتخاباتی اوست.
با این حال میلی ناگهان تصمیمی در راستای کاهش کنترلهای ارزی گرفت. او پس از اینکه موفق شد برای تقویت ذخایر بانکمرکزی وام 20میلیارد دلاری از صندوق بین‌المللی پول دریافت کند، کنترلهای ارزی را به طور قابلتوجهی کاهش داد و پزو را تا حدی شناور کرد. او پس از اعلام این اقدام ناگهانی خود گفت: «من همیشه قول داده بودم که اگر دلار زیادی در اختیار داشته باشم، کنترل‌‌‌ها را برمی‌‌‌دارم. چرا این کار را نکنم اگر معنایش آزادی آرژانتینی‌‌‌هاست؟ اصلا چه ربطی به سال انتخاباتی دارد؟»
البته بخشی از این تصمیم به‌‌‌خاطر تهی بودن خزانه بانکمرکزی اتخاذ شد. فروش پزو در هفته‌‌‌های اخیر بانکمرکزی را مجبور کرده بود تا دلار بیشتری از ذخایر خود برای دفاع از ارز صرف کند و این خطر افزایش می‌‌‌یافت که کار به کاهش رسمی و بی‌‌‌ثبات‌‌‌کننده ارزش پزو بینجامد.
پس از کاهش کنترلهای ارزی، ارزش پزو در مقابل دلار حدود 10درصد کاهش یافت و پس از این تا حدودی تقویت شد. تا پیش از اعلام این خبر قیمت هر دلار معادل هزار و 75پزو بود و پس از اعلام آن به حدود هزار و 200پزو نیز رسید. با این حال روز گذشته قیمت هر دلار معادل هزار و 137پزو بود. میزان کاهش ارزش پزو پس از کاهش کنترلهای ارزی بسیار کمتر از انتظار اقتصاددانان بود. در حال حاضر سقف بانک مرکزی برای قیمت رسمی هزار و 400پزو تعیین شده و قرار است بانک مرکزی برای کنترل نوسانات، فقط در نزدیکی سقف مداخله کرده و افزایش نرخ بهره از خروج سرمایه جلوگیری کند. این در حالی است که پزو همچنان قوی‌‌‌تر از سقف پیش‌بینی‌شده توسط سیاستگذاران است.
اهمیت اعتماد و کاهش انتظارات
موفقیت‌آمیز بودن اصلاحات اقتصادی میلی از دسامبر 2023 تاکنون موجب شده است تا انتظارات تورمی به صورت قابلتوجهی کاهش یابد و مردم به تصمیات اقتصادی رئیسجمهور کشور خود اعتماد داشته باشند. با وجود چالش‌‌‌های سیاسی که میلی در انتخابات میاندورهای دارد، این دو مساله یعنی اعتماد عمومی و کاهش انتظارات کمک شایانی به تداوم اصلاحات اقتصادی توسط دولت کرده است.
خاویر میلی، همزمان با آغاز به کار خود به عنوان رئیسجمهور آرژانتین دست به اصلاحات اقتصادی گسترده‌‌‌ای زد. برای مثال او در نخستین روز کاری خود نیمی از وزارتخانه‌‌‌های آرژانتین را تعطیل و بسیاری از یارانه‌‌‌ها را با هدف کاهش مخارج دولت و مهار تورم قطع کرد. این اقدامات موجب شد تا تورم ماهانه دسامبر با جهش قابل‌توجه به 25.5درصد برسد. با این حال تداوم اصلاحات اقتصادی میلی موجب شد تا تورم ماهانه روند نزولی به خود بگیرد و در نخستین ماه سال 2025 به 2.2درصد برسد.
همچنین در نتیجه اقدامات میلی کسری بودجه مزمن این کشور پس از سال‌ها از بین رفت. این مساله یعنی محسوس بودن نتایج اصلاحات دولت موجب شد تا مردم به اقدامات میلی اعتماد پیدا کنند و انتظارات تورمی کاهش یابد. حالا به نظر می‌رسد که اعتماد مردم به سیاست‌‌‌های اقتصادی میلی و مهم‌تر از آن کاهش انتظارات تورمی زمینه‌‌‌های لازم را برای تداوم اصلاحات اقتصادی در جهت رسیدن به ثبات پایدار اقتصاد این کشور فراهم کرده است.
با این حال همچنان بسیاری از کارشناسان معتقدند که با وجود در پیش بودن انتخابات میاندورهای میلی کار سختی پیش‌رو دارد. پرسشی که وجود دارد آن است که اگر تورم در واکنش به کاهش کنترلهای ارزی افزایش یابد، آیا دولت میتواند حس بهبود اوضاع را در جامعه حفظ کند یا فضای تردید غالب در جامعه بازیابی می‌شود؟ می‌توان گفت در ماه‌‌‌های آینده، عوامل فصلی به کمک میلی خواهند آمد. برداشت سویا در بازه آوریل تا ژوئن همیشه باعث ورود دلار به کشور برای تقویت ذخایر ارزی می‌شود.
میلی با هشدار درباره اینکه کاهش مالیات بر صادرات به‌‌‌زودی منقضی می‌شود، صادرکنندگان را تشویق کرده که محصولات خود را سریع‌‌‌تر بفروشند. سرمایه‌گذاران مالی نیز احتمالا برای بهره‌‌‌برداری از نرخ بهره بالای آرژانتین، دلار وارد کشور می‌کنند تا معاملات سودآور پزویی انجام دهند. نیکولاس دوجوونه، اقتصاددان و وزیر اقتصاد پیشین آرژانتین، درباره ریسکهای انتخابات آینده گفت: «تا زمانی که یک دولت بازارمحور دوباره در آرژانتین انتخاب نشود، این کشور نمی‌‌‌تواند در برابر شوک‌‌‌های سیاسی مقاومت کند.» او افزود: «من از کاهش کنترل‌‌‌ها توسط رئیسجمهور استقبال می‌‌‌کنم. چالش این است که نتایجی ارائه شود که واقعا زندگی مردم را بهتر کند تا آنها نخواهند مسیر را تغییر دهند.»
لزوم سیاستگذاری ارزی
نگاهی به تحولات اقتصادی ایران در سال‌های گذشته نشان می‌دهد که ریسکهای سیاسی مانند تحریم‌‌‌های اقتصادی موجب شده است تا نوسانات نرخ ارز قابلتوجهی به وجود بیاید. در چنین شرایطی که نااطمینانی‌‌‌های سیاسی موجب افزایش انتظارات تورمی می‌شود، نوع سیاستگذاری ارزی نهادهای داخلی نیز نتوانست نقش بازدارنده را در برابر نوسانات شدید نرخ ارز ایفا کند. برای مثال یکی از پرتکرارترین سناریو‌‌‌های دولت‌‌‌ها در ایران برای جلوگیری از جهش نرخ ارزی، تعیین نرخ و سعی در تثبیت آن بوده است. این در حالی است که با گذشت زمان کوتاهی این سیاست اثر خود را از دست داده و خود به منشأیی برای افزایش هزینه‌‌‌های دولت و تشدید تورم بدل می‌شد.
این مساله به مرور باعث شد که این نوع سیاستگذاری حتی برای کوتاه‌مدت نیز اثر قابلتوجهی بر انتظارات تورم نگذارد. در شرایط فعلی که انتظارات تورمی تحت‌تاثیر مذاکرات سیاسی قرار گرفته و بازار ارز کشور با نوسانات قابل‌توجه مواجه است، جای خالی سیاستگذاری ارزی برای جلوگیری از نوسانات احساس می‌شود.
تجربه آرژانتین نشان می‌دهد که اگر سیاستگذاری‌های ارزی با پشتوانه قابل اعتمادی اتخاذ شوند، انتظارات تورمی به صورت قابلتوجهی افزایش نخواهد یافت. در حال حاضر سیاست ارزی در ایران گرفتار آشفتگی ساختاری، فقدان بازار واقعی ارز و مداخلات دستوری است.
بانکمرکزی نیز فاقد استقلال موردنیاز بوده و درگیر وظایف اجرایی و توزیع ارز شده است. علاوه بر این قوانین کیفری و نگاه دولتی بازار ارز را از منطق اقتصادی دور کرده است. برای اصلاح چنین شرایطی همزمان با کاهش ریسکهای سیاسی، بازگشت اقتدار بانک مرکزی، ایجاد بازار ارز آزاد و شفاف موجب می‌شود که رژیم ارزی شناور به صورت تدریجی پذیرفته شده و هدف‌‌‌گذاری تورمی جایگزین لنگر نرخ ارز شود.
