بنابراین ارتقای رقابت‌پذیری صنعتی در کشور مطابق با اسناد بالادستی نظیر بندهای ۴، ۹ و ۱۴ اقتصاد مقاومتی، ماده ۳۷ قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر و ارتقای نظام مالی کشور تنها از کانال توسعه و تکمیل زنجیره ارزش صنایع و نیز هم‌پیوندی با زنجیره‌های ارزش منطقه‌ای و جهانی میسر می‌شود. بنابراین لازمه ورود وزارت صنعت، معدن و تجارت به‌عنوان متولی سیاست‌گذاری و نظارت بر فرآیندهای تولید،‌ در این حوزه توجه به ابعاد مختلف زنجیره ارزش است. با توجه به تعریف زنجیره ارزش که عبارت است از سلسله اقدامات ارزش‌آفرین در بازه تبدیل یک مفهوم و ایده به محصول (اعم از طراحی، انتقال دانش و اطلاعات، استاندارد و فناوری، تولید، بازاریابی، فروش و حتی بازیافت)، می‌توان نتیجه گرفت تکمیل و توسعه زنجیره ارزش در چارچوب توسعه فضای محصولی و تکمیل فرآیندهای متصل به تولید معنا می‌یابد. به بیان دقیق‌تر، در بعد محصولی تنوع بخشی در سبد محصولی مورد توجه است که این امر از دو طریق دنبال می‌شود: الف- تنوع‌بخشی عمودی؛ و ب- تنوع‌بخشی افقی. در تنوع‌بخشی عمودی هدف بهبود درجات کیفی محصول بوده، حال آنکه در تنوع بخشی افقی هدف گسترش سبد محصولات و تولید انواع محصولات مختلف از یک یا چند نهاده مشترک است (گسترش فضای محصولی).

در بعد فرآیندی نیز مهم‌ترین هدف زنجیره ارزش بسط خدمات متصل به تولید در سه مرحله پیش از تولید (با تاکید برR&D، طراحی و برندسازی)، حین تولید (با تاکید بر بسط عمودی در زنجیره تامین و توزیع) و پس از تولید (با تاکید بر بازاریابی و فروش) است. مطابق اسناد بالادستی، توسعه و تکمیل زنجیره ارزش نیازمند مشارکت دولت و بخش‌خصوصی است. مداخلات دولت بسته به توسعه مدنظر در هر بعد از زنجیره، همچنین بازه اثرگذاری آن متفاوت است. اهم اقدامات دولت در هر حلقه از زنجیره ارزش در بازه کوتاه‌مدت، میان‌مدت یا بلندمدت به شرح زیر است:

۱- توسعه فضای محصولی

کوتاه‌مدت: سرمایه‌گذاری مستقیم و تصدی‌گری موقت دولت در تولید محصولات جدید با ارزش‌افزوده و ریسک بالای سرمایه‌گذاری

کوتاه‌مدت و میان‌مدت: اعطای مشوق‌های مالی و مالیاتی هدفمند، زمانمند و مشروط به بنگاه‌های تولیدکننده کالاهای متنوع با ارزش افزوده بالا

کوتاه‌مدت و میان‌مدت: ارتقای کیفی محصولات مطابق نیاز بازارهای داخلی و خارجی از طریق شناسایی، تدوین، پیاده‌سازی و نظارت بر اجرای استانداردهای منطقه‌ای و بین‌المللی کالا

۲- تکمیل فرآیندهای متصل به ساخت در زنجیره ارزش

در بسیاری از کشورهای درحال توسعه، عمده تمرکز صنایع بر بخش ساخت قرار دارد و به‌این روی مداخله فعال دولت در راستای تقویت سایر فرآیندهای مکمل می‌تواند موثر باشد. البته باید توجه داشت به یک‌باره نمی‌توان تمامی حلقه‌های متصل به تولید را مورد حمایت قرار داد و باید به‌صورت مرحله‌ای و برحسب درجه امکان‌پذیری، تقدم و تاخر، اقدامات مداخله‌ای دولت تعیین شود:

مرحله یک: تقویت فرآیندهای ناظر بر خدمات مشتریان (نزدیک‌ترین مرحله به بازار فروش) و تقویت چارچوب‌های استیفای حقوق مصرف‌کنندگان (خدمات پس از تولید) از طریق بازبینی در چارچوب‌های تنظیمی ناظر بر بنگاه‌های صنعتی در امور خدمات پس از فروش و مدیریت روابط با مشتری (CRM) در دوره کوتاه‌مدت و تقویت انجمن‌های مصرف‌کننده در دوره میان مدت. از سوی دیگر، حمایت از شکل‌گیری الگوهای خودانتظامی در صنایع (چارچوب‌های اعتبارسنجی و رتبه‌بندی) در دوره بلندمدت.

مرحله دو: کاهش هزینه‌های مبادلاتی در فرآیندهای ناظر بر مرحله ساخت (از مرحله تدارک نهاده تا توزیع) از طریق تجهیز صنایع به سامانه‌های پیمانکاری فرعی (SPX‌ها) میان بنگاه‌های صنعتی و متقاضیان صنعتی (ارتباطات بین رشته‌ای) در دوره کوتاه‌مدت؛ ارائه مشوق‌های سرمایه‌گذاری برای تکمیل زنجیره تامین در قالب قراردادهای PPP و استفاده از ظرفیت سرمایه‌گذاری خارجی در دوره میان مدت و بلندمدت؛ بازبینی در چارچوب‌های تنظیمی ناظر بر اتحادهای استراتژیک (میان شرکت‌های تولیدی و توزیعی) در دوره میان مدت و بلندمدت.

مرحله سه: کاهش هزینه‌های بهره‌برداری از زیرساخت‌های پشتیبان (از مرحله تدارک نهاده تا لجستیک و حمل‌ونقل) از طریق بازاریابی دولت در بازارهای صادراتی در دوره کوتاه مدت؛ تجهیز و بهبود زیرساخت‌ها جهت تسهیل دسترسی و کاهش هزینه بهره‌برداری از آنها در دوره میان‌مدت و بلندمدت.

مرحله چهارم: حمایت از زیرساخت‌های انتقال دانش و ارتقای تحقیق و توسعه از طریق افزایش سهم نیروی انسانی آموزش دیده و متخصص در دوره کوتاه‌مدت؛ بسترسازی و تسهیل شرایط هم‌پیوندی بنگاه‌ها با زنجیره‌های ارزش جهانی و منطقه‌ای در راستای جذب دانش و فناوری موردنیاز برای تنوع بخشی به محصولات تولیدی در دوره میان‌مدت و بلندمدت؛ استفاده از ظرفیت شرکت‌های بین‌المللی فعال در بازار (دارندگان فناوری یا صاحبان سهام) در حوزه انتقال دانش فنی و فناوری و بازاریابی بین‌المللی در دوره میان مدت و بلندمدت.

مرحله پنجم: حمایت از برندسازی بنگاه‌های صنعتی در بازارهای داخلی و خارجی از طریق حمایت از توسعه شرکت‌های بازرگانی تخصصی و تقویت سایر ساختارهای جمعی در بازارهای صادراتی و تاسیس دفاتر تجاری در بازارهای مقصد در دوره کوتاه‌مدت و میان‌مدت.

اخبار مرتبط