درجه اثرگذاری توافق‌نامه‌های تجاری ایران بر کسب‌و‌کار بررسی شد
۶ تمرین برای تجارت آزاد
بنابراین ایران برای دستیابی به تجارت آزاد، ۶ تمرین پیش‌رو دارد. البته آنچه از سوی حمید زادبوم اعلام شده نشان می‌دهد که مذاکره با اوراسیا و پاکستان در اولویت قرار گرفته است. اما نکته جالب توجه در این لیست توافق‌نامه تجارت ترجیحی ایران- سوریه است و ظاهرا تجربه انعقاد این توافق‌نامه با سوریه چندان شیرین نیست چراکه مادامی که درگیری‌های آن ادامه دارد، یک شریک تجاری پایدار نیست. بنابراین توافق‌نامه تجارت آزاد بعید است که فرصت‌های جذاب تجاری را برای سال‌های طولانی فراهم کند. در گزارش پیش‌رو، ضمن بررسی تاثیر انعقاد توافق‌نامه‌های تجارت آزاد ایران با کشورها و گروه‌های اقتصادی، آمار تجارت ایران در سال ۹۹ با هر یک از آنها بررسی شده است. منبع این آمارها نیز سازمان توسعه تجارت و اطلاعات گزارشی از مرکز پژوهش‌های اتاق ایران است.
پاکستان
ادامه مذاکره برای انعقاد توافق‌نامه تجارت آزاد با پاکستان، خبری است که از سوی رئیس سازمان توسعه تجارت اعلام و تاکید شد که این موضوع از برنامه‌های اصلی سازمان مذکور است.
در دسامبر ۲۰۱۶ پاکستان و ایران مذاکرات توافق‌نامه تجارت آزاد را برای تکمیل روند مذاکره و دستیابی به هدف افزایش تجارت دو‌جانبه برای بهبود وضعیت مردم هر دو کشور آغاز کردند و یک توافق‌نامه کامل تجارت آزاد نهایی شده بود و انتظار می‌رفت تا پایان سال ۲۰۱۸ لازم‌الاجرا شود. با این حال گزارش‌های رسانه‌ای حاکی از آن است که این امر با اعمال مجدد تحریم‌های ایران توسط ایالات‌متحده دشوار شد. این موضوع بر فهرست کالاهایی که دو کشور می‌توانستند بدون تعرفه پیش از تحریم‌ها تجارت کنند، اثر گذاشته است.
البته مذاکرات در حال انجام است، گرچه گفته می‌شود مذاکرات در مرحله نهایی خود قرار دارد، وزارت بازرگانی پاکستان قبل از تصویب توافق‌نامه به‌دنبال تجزیه و تحلیل جامع از روابط تجاری ایران و پاکستان است. ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که این سطح از روابط اثر متوسطی بر کسب‌و‌کار داشته است.
در سال گذشته صادرات ایران به پاکستان ۲ میلیون و ۵۴۸ هزار تن به ارزش بیش از یک میلیارد دلار ثبت شده است. پاکستان هفتمین مقصد صادراتی ایران در سال ۹۹ محسوب می‌شود که ارزش صادرات به این کشور با ۳ درصد افت و به لحاظ وزنی با ۴ درصد کاهش، نسبت به سال ۹۸ روبه‌رو شده است.
اما پاکستان در لیست ۲۰ کشور عمده طرف معامله ایران قرار نگرفته است. رقم واردات کالا از پاکستان ناچیز است. سال گذشته ۱۷۵ هزار تن به ارزش ۱۷۷ میلیون دلار کالا از این کشور وارد بازار ایران شده که از نظر وزنی ۵۲ درصد و از نظر ارزشی ۵۶ درصد کاهش داشته است.
سوریه
توافق‌نامه تجارت آزاد ایران و سوریه نیز از دیگر توافق‌نامه‌هایی است که اگرچه روی کاغذ به امضا رسیده ولی بررسی‌ها نشان می‌دهد این کشور نه تنها در لیست ۲۰ کشور بازارهای عمده صادراتی و مبادی عمده وارداتی حضور ندارد، بلکه به عنوان کشورهای هدف تجاری نیز از آن نامی برده نمی‌شود. از این رو تاثیر این توافق‌نامه برای کسبوکارها پایین ارزیابی می‌شود. تحلیل‌ها نشان می‌دهد در حال حاضر و مادامی که درگیری‌های داخلی سوریه ادامه دارد، این کشور نمی‌تواند شریک پایدار تجاری ایران باشد. بنابراین توافق‌نامه تجارت آزاد بعید است که فرصت‌های جذاب تجاری را برای سال‌های طولانی، حتی در صورت پایان جنگ، فراهم کند. اثر این فرآیند بر کسب‌و‌کار پایین ارزیابی شده است.
شورای همکاری خلیج فارس
ایران در حال مذاکره با شورای همکاری خلیج فارس برای امضای توافق‌نامه تجارت آزاد است. تحلیل انجام شده از سوی مرکز پژوهش‌های اتاق ایران عنوان می‌کند که این موافقت‌نامه می‌تواند تاثیر بالایی در وضعیت کسبوکارها بگذارد چراکه ایران برای واردات به کشورهای شورای همکاری خلیج فارس وابسته است. در حال حاضر تجارت ایران از طریق بندرهای امارات متحده عربی جریان دارد و با لغو تحریم‌ها تجارت با آنها به اوج خود می‌رسد.
آمارهای سازمان توسعه تجارت حاکی از آن است که صادرات ایران به شورای همکاری خلیج فارس در سال ۹۹ معادل ۲۱ میلیون و ۸۳۸ هزار تن به ارزش ۵ میلیارد و ۴۳۰ میلیون دلار بوده است. در بین گروه‌های اقتصادی، تنها گروه اقتصادی که صادرات ایران به آن هم از نظر وزنی و هم از نظر ارزشی رشد داشته است، شورای همکاری خلیج فارس است. صادرات ایران در سال ۹۹ نسبت به سال ۹۸ از نظر وزنی رشد ۱۴درصدی و از نظر ارزشی رشد ۲ درصدی داشته است.
واردات از شورای همکاری خلیج فارس نیز با افزایش ۶۲ درصدی وزن کالاهای وارد شده به ایران در سال ۹۹ نسبت به سال ۹۸ به ۶ میلیون و ۴۲۲ هزار تن رسیده و ارزش آن نیز با افزایش ۱۴ درصدی رقمی معادل ۱۰ میلیارد و ۲۰۶ میلیون دلار را تجربه کرده است.
اندونزی
این کشور هشتمین مقصد کالاهای ایرانی محسوب می‌شود و ایران برای موافقت‌نامه تجارت آزاد با این کشور وارد مذاکره شده است. اندونزی یک اقتصاد بزرگ است و چنانچه این مذاکرات به نتیجه مطلوب برسد می‌تواند بازاری مهم برای صادرات نفت ایران فراهم کند. اثر این سطح از همکاری بر کسبوکارها متوسط ارزیابی شده است.
سال گذشته یک میلیون و ۶۱۹ هزار تن کالا به ارزش ۶۷۴ میلیون دلار به این کشور صادر شده بود که البته از نظر وزنی افت ۳۱ درصدی و از نظر ارزشی کاهش ۳۸ درصدی را نسبت به سال ۹۸ تجربه کرده است.
اما با توجه به اینکه این کشور در لیست ۲۰ کشور عمده طرف معامله ایران قرار ندارد، بدیهی است که واردات ایران از اندونزی رقمی ناچیز است.
ترکیه
ایران و ترکیه نیز در حال مذاکره برای انعقاد موافقت‌نامه تجارت آزاد هستند. ترکیه یکی از مهم‌ترین شرکای تجاری ایران هم در واردات و هم در صادرات محسوب می‌شود. چنانچه این موافقت‌نامه امضا شود، اثرگذاری بالایی در وضعیت کسب‌و‌کارهای ایرانی خواهد داشت. ترکیه بازار عظیمی برای هیدروکربن‌های ایران فراهم می‌کند. یک توافق تجاری موفق بین دو کشور فرصت‌های قابل توجهی را برای بهره‌مندی کسبوکارها رقم می‌زند.
بر اساس آمارهای سازمان توسعه تجارت، ترکیه در سال گذشته چهارمین مقصد صادراتی ایران بود که ۶ میلیون و ۳۸۲ هزار تن کالا به ارزش ۲ میلیارد و ۵۲۶ میلیون دلار از ایران به این کشور همسایه صادر شد. حال آنکه صادرات کالا به ترکیه از نظر وزنی با افت ۵۶ درصدی و از نظر ارزشی با کاهش ۴۲ درصدی نسبت به سال ۹۸ روبه‌رو شده است.
در عین حال، ترکیه سومین مبدا واردات ایران در سال ۹۹ محسوب می‌شود که واردات کالا از این کشور در سال گذشته نسبت به سال ۹۸ از نظر وزنی و ارزشی به ترتیب افت ۱۴ درصدی و ۱۱ درصدی را تجربه کرده است. ارزش واردات از ترکیه به ازای ۴ میلیون و ۸۶۲ هزارتن کالا معادل ۴ میلیارد و ۳۹۷ میلیون دلار ثبت شده است.
اوراسیا
موافقت‌نامه تجارت آزاد با اوراسیا این روزها در دست بررسی است. اتحادیه تجاری اوراسیا یک سازمان منطقه‌ای، اجتماعی، اقتصادی و امنیتی متشکل از کشورهای آسیای مرکزی یعنی ارمنستان، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان و روسیه است و امکان جابه‌جایی آزاد کالا، خدمات، سرمایه و نیروی کار را فراهم می‌کند. معاهده اتحادیه اقتصادی اوراسیا در سال ۲۰۱۴ توسط رهبران بلاروس، قزاقستان و روسیه به امضا رسید و از سال ۲۰۱۵ به اجرا درآمد. این گروه معرف یک گروه بالقوه جذاب از شرکای تجاری برای میان‌مدت تا بلند‌مدت است. توافق‌نامه تجارت آزاد برای ایران امکان دسترسی به بازاری واحد متشکل از ۱۸۳ میلیون نفر با مجموع تولید ناخالص داخلی معادل ۰/ ۴ تریلیون دلار آمریکا را فراهم می‌کند. گزارش‌ها حاکی از آن است که تجارت بین ایران و اتحادیه اوراسیا پس از اجرای توافق‌نامه تجارت ترجیحی بین دو اقتصاد در سال ۲۰۱۹ در مدت ۵ ماه به ۵/ ۱ میلیارد دلار رسیده است.
البته شرایط کرونایی سال گذشته بر تجارت ایران و اوراسیا نیز تاثیرگذار بود. به گونه‌ای که در سال ۹۹ ارزش صادرات ایران به اوراسیا با کاهش ۵/ ۳ درصدی نسبت به سال ۹۸ به یک میلیارد و ۴۳ میلیون دلار رسید و وزن کالاهای صادراتی نیز با افت ۱۵ درصدی رقمی معادل ۲ میلیون و ۶۷۱ هزار تن را ثبت کرد.
واردات از این اتحادیه نیز با کاهش وزنی ۵ درصدی و افت ارزشی ۱۶درصدی همراه بود به گونه‌ای که در سال ۹۹ ارزش واردات از اتحادیه اوراسیا به یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون دلار رسید و وزن کالاهای وارداتی نیز ۳ میلیون و ۴۵ هزار تن ثبت شد.
