جایزه فردی یا گروهی؟
نکته نخست آنکه آمریکا بیشترین دریافت‌کنندگان جایزه نوبل را دارد و البته این جایگاه حاصل مهاجرت دانشمندان به این کشور است. در واقع بخش بزرگی از دریافت‌کنندگان جایزه نوبل در آمریکا، در کودکی یا جوانی به این کشور مهاجرت کرده‌اند. برای مثال بیش از ۳۰ درصد دریافت‌کنندگان آمریکایی جایزه نوبل در رشته شیمی، خارج از این کشور به دنیا آمده‌اند. امسال نیز استاد دانشگاه کلمبیا که آلمانی‌تبار است، در رشته شیمی جایزه نوبل را دریافت کرده است. همچنین استاد فیزیک دانشگاه ام آی تی که امسال به همراه یک دانشمند دیگر جایزه نوبل را در رشته فیزیک دریافت کرد، در آلمان متولد شده است.
۳۵ درصد دریافت‌کنندگان آمریکایی جایزه نوبل در رشته فیزیک، خارج از این کشور به دنیا آمده‌اند. شواهد نشان می‌دهد سبک زندگی دانشمندان در شانس آنها برای دریافت جایزه نوبل تاثیر دارد. بدین معنا که دانشمندان اهل سفر به دیگر کشورها بیش از دیگر دانشمندان در فهرست دریافت‌کنندگان احتمالی جایزه نوبل قرار می‌گیرند. نکته دیگری که جالب توجه است این که به‌طور متوسط سن دانشمندانی که نامزد دریافت جایزه نوبل می‌شوند بیشتر از گذشته است. در سال جاری میلادی تمامی دریافت‌کنندگان جایزه نوبل در رشته پزشکی، فیزیک و شیمی به جز یک نفر، بالاتر از ۷۰ سال سن دارند. متوسط سن دریافت‌کنندگان جایزه نوبل در رشته اقتصاد ۶۷ سال، در رشته فیزیک ۵۶ سال، در رشته شیمی ۵۸ سال و در پزشکی ۵۸ سال است اما اگر روند کنونی ادامه یابد یعنی سن دریافت‌کنندگان هر سال بالا رود در آینده متوسط سن بالاتر از ارقام یاد شده خواهد بود.
به باور برخی کارشناسان، طی یک سده گذشته رشته‌های آکادمیک تغییرات بزرگی داشته‌اند. صد سال پیش تنها هزار فیزیکدان در جهان وجود داشت، اما اکنون صدها هزار فیزیکدان مشغول تحقیق و پژوهش هستند. در نتیجه انتخاب فرد شایسته برای دریافت جایزه دشوارتر شده است. در دوران حاضر، تعداد نویسندگان و اقتصاددان‌ها هم بسیار بیشتر از چند دهه قبل است. نکته دیگری که از بررسی تاریخ اعطای جوایز نوبل مشخص می‌شود این که زنان سهم بسیار کمی از این جوایز داشته‌اند. از ۸۸۱ نفری که بین سال‌های ۱۹۰۱ تا ۲۰۱۶ جایزه نوبل گرفته‌اند تنها ۴۸ نفر زن هستند. در برخی رشته ها، طی چند دهه اخیر هیچ زنی جایزه نگرفته است. آخرین زنی که در رشته فیزیک جایزه نوبل گرفت ماریا گوپرت بود که در سال ۱۹۶۴به این جایزه دست یافت. البته شواهد نشان می‌دهد هیات انتخاب‌کننده نفرات شایسته دریافت جایزه، هرگز به دلیل زن بودن یک دانشمند، از انتخاب او اجتناب نکرده‌اند. هر چه زمان می‌گذرد تعداد افرادی که به نمایندگی از یک گروه از دانشمندان جایزه نوبل را دریافت می‌کنند، بیشتر می‌شود. به‌ویژه در رشته فیزیک این روند کاملا مشهود است. برای مثال در سال جاری جایزه نوبل در رشته فیزیک به‌طور مشترک به سه دانشمند تعلق گرفت. آشکارسازی امواج گرانشی که از سوی آلبرت انیشتین پیش‌بینی شده بود، سبب شده این جایزه به آنها داده شود.
اگر چه این سه نفر در آشکارسازی امواج یاد شده نقشی بزرگ داشتند، اما خود آنها می‌گویند جایزه باید به موسسه‌ای داده شود که شامل صدها دانشمند است. تحقیقی که در آن آشکارسازی امواج گرانشی اعلام شد دارای ۱۰۱۱ نویسنده است. بدین ترتیب با اعطای جایزه نوبل به سه نفر عملا تنها از زحمات ۳/ ۰ درصد کل محققان این پروژه تقدیر شده است. در دوران حاضر اکتشاف‌ها عموما حاصل همکاری جمعی بزرگ از دانشمندان است و کمتر پیش می‌آید که یک نفر یا تعداد معدودی دانشمند بتوانند به دستاوردی که شایسته دریافت جایزه نوبل باشد، دست یابند. این امید وجود دارد که در آینده، کمیته جایزه نوبل راهی برای اعطای جایزه نوبل به تمامی دست اندرکاران یک پیشرفت علمی بیابد، نه فقط به تعداد کمی از دانشمندانی که آغازگر تحقیق و پژوهش بوده‌اند.با توجه به آنچه بیان شد، ضروری است تغییراتی در سیستم انتخاب افراد برای دریافت جایزه نوبل ایجاد شود. البته نباید تصور کرد می‌توان به روشی بدون نقص دست یافت. واقعیت این است،که هر سال صدها دانشمند در رشته‌های مورد نظر دریافت جایزه نوبل، برای بررسی و انتخاب مورد توجه قرار می‌گیرند. هر یک از این افراد عملا نماینده صدها دانشمند دیگری هستند که با زحمات خود دستیابی به هدف و نتیجه تحقیقات را ممکن کرده‌اند.
گروهی که در هر رشته، یک یا چند نفر را برای دریافت جایزه انتخاب می‌کنند چاره‌ای ندارند جز آنکه بر مبنای میزان تلاش هر یک از نامزدها و تاثیری که نتیجه تحقیق بر زندگی انسان‌ها دارد، تصمیم بگیرند. نکته مهم دیگر این که گاه اهمیت چند موضوع تقریبا برابر است؛ بدین معنا که چند گروه از نامزدها روی موضوعاتی کار کرده‌اند که تاثیری تقریبا برابر بر کیفیت زندگی انسان‌ها دارد. در این حالت نیز کمیته تصمیم گیرنده درباره دریافت‌کننده جایزه با وضعیتی دشوار روبه روست. برای مثال در سال جاری، تعدادی از اقتصاددان‌ها در فهرست قرار داشتند. حضور پاول رومر از دانشگاه نیویورک و روبرت بارو از دانشگاه هاروارد نشان می‌داد علاقه‌مندی به رشد اقتصادی بار دیگر افزایش یافته است. از سوی دیگر رابرت هال از دانشگاه استنفورد، عوامل بنیادی موثر بر بهره وری را بررسی کرده است. چند نمونه دیگر از تحقیقات مهم نیز در فهرست قرار داشت و همگی بر زندگی انسان‌ها موثر هستند. روند تصمیم‌گیری و انتخاب کسی که قرار است جایزه را دریافت کند نقایصی دارد اما این بدان معنا نیست که نقاط منفی جایزه نوبل از نقاط مثبت آن بیشتر است.
ارسال نظر