دو قصه پر غصه
طبق آمارهای سازمان جهانی مهاجرت، ایران میزبان حدود ۲ میلیون و ۷۲۶ هزار نفر مهاجر از سایر کشورها است. ۱/ ۱ درصد از کل جمعیت مهاجر دنیا در کشور ایران ساکن هستند. از منظر درصد از کل مهاجران جهان نیز، ایران بیست و یکمین کشور جهان است. کشور ایران مانند بسیاری از کشورهای دیگر دنیا بیش از اینکه فرستنده مهاجر در جهان باشد، پذیرنده مهاجر است. در سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ اطلاعات آماری اتباع غیر ایرانی که توسط سازمان ملی آمار ایران جمع‌آوری و منتشر شد، این آمارها با آمارهای سازمان ملل متفاوت است؛ یکی از دلایل آن احتمالا این است که در این سرشماری اتباع ثبت‌شده مورد سرشماری واقع‌شده‌اند و آمارهای سازمان ملل شامل تعداد تخمینی اتباع ثبت‌نشده هم هست. براساس آمار درگاه ملی آمار ایران در سال ۱۳۹۵ جمعیت کل ایران ۷۹میلیون و ۹۶۲هزار و ۲۷۰ نفر بود. از این تعداد ۷۸میلیون و ۱۶۶هزارو۸۲۲ نفر(۷۹/ ۹۷ درصد) تابعیت ایرانی داشتند، یک‌میلیون و ۶۵۴هزار و ۳۸۸ نفر تابعیت غیر ایرانی داشتند (۰۷/ ۲ درصد) و ۱۰۵هزارو ۶۰ نفر (۱۳۱/ ۰ درصد) تابعیت خود را اظهار نکرده بودند. همچنین آمارهای منتشرشده از سوی درگاه ملی آمار ایران در سال ۹۵، حائز نکته مهمی در مورد هرم سنی مهاجران حاضر در ایران است. مطابق برآوردها بیش از نیمی از اتباع غیر ایرانی حاضر در ایران در سن کار قرار دارند. این نکته برای استفاده دقیق‌تر نیروی کار مهاجر برای ایران بسیار حائز اهمیت است. مجموع این آمارها نشان‌دهنده آن است که بیش از ۹۷ درصد از جمعیت اتباع غیر ایرانی حاضر در ایران یا مولد اقتصادی هستند یا در آینده‌ای نه چندان دور به سن کار می‌رسند.
کرونا و ایجاد دسترسی به خدمات الکترونیک بانکی برای مهاجران
اما در شرایط بحران ویروس کرونا، یکی از محروم‌ترین اقشار جامعه ایران که از هیچ یک از یارانه‌های دولتی برخوردار نیستند، همین مهاجران داخل ایران هستند. این افراد با توجه به اینکه عمدتا مشاغل خدماتی و روزمزد داشتند، به سرعت بیکار شده‌اند و منابع درآمدی جایگزین نیز ندارند. با توجه به این مساله، فقر شدیدی در بین این افراد در حال فراگیر شدن است، که عدم رسیدگی به آن، می‌تواند حتی منجر به شیوع بیماری شود و تبعات جبران‌ناپذیری در پی داشته باشد.
اســـتفاده از خدمات بانکی، نظیر کارت‌های الکترونیک بانکی از بدیهی‌ترین الزامات زندگی شـــهری اســـت. اما متاسفانه بخش عمده‌ای از مهاجران در ایران، از داشـــتن کارت بانکـــی و خدمـــات اینترنتی محروم هســـتند. با شیوع ویروس کرونا و احتمال انتقال ویروس از طریق اسکناس، این مساله اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است. از سوی دیگر این افراد از کلیه امکانات و زیرساخت‌های خرید الکترونیک محروم هستند و این مساله زیست آنها را با چالش‌های جدی‌ای مواجه کرده است. در آبان‌ماه سال گذشته، آیین‌نامه مربوطه تغییر کرد. اما پس از گذشت ۶ ماه، همچنان بانک‌ها در انتظار دریافت دستورالعمل‌های اجرایی از سوی شورای‌عالی مبارزه با پول‌شویی هستند. این راهکار، بدون هیچ هزینه‌ای و در اسرع وقت قابل پیاده‌سازی است، که می‌تواند زیست حداقل ۵/ ۱ میلیون نفر از اتباع خارجی را تسهیل کند و به قطع زنجیره کرونا کمک شایانی کند. همچنین گردش مالی بـــالای مهاجران و نیـــروی کار خارجی در ایـــران و همچنین الزام اشـــراف و نظارت امنیتی بـــر مبدأ و مقصد تراکنش‌ها و معامـــلات مالی مهاجران در ایران برای کاهش ریســـک پول‌شویی از فرصت‌ها و مزیت‌های اقتصادی و امنیتی مناســـب بـــرای حاکمیت اســـت که تا کنون مورد غفلت واقع شـــده اســـت. برخی از پیام‌هایی که اتباع خارجی درخصوص عدم استفاده از کارت الکترونیک بانکی داشته‌اند، عبارتند از:
روایت۱: نان را از من بگیر خنده‌ات را نه
چند روز پیش در صف نان سنگک ایستاده بودم. پیرمردی افغانستانی دو عدد نان خواست و یک ده هزار تومانی به نانوا داد. نانوا به درستی از پذیرفتن پول امتناع کرد و خواست تا کارت بکشد. او کارت نداشت. به این سو و آن سو نگاه کرد. نان را گذاشت تا دست خالی برود. مردی گفت نان را بردار برو من حساب می‌کنم. گفت پولش؟ گفت بعدا می‌گیرم. گفت شما را نمی‌شناسم. گفت من شما را می‌شناسم. پیرمرد نان را گرفت و گفت خدا ارحم‌الراحمین است و رفت.
روایت۲: محرومیت از کارت بانکی
این روزها بسیاری از ایرانی‌ها به خصوص در شهر تهران به خریدهای اینترنتی روی آورده‌اند. این روزها، کارت‌های بانکی بسیاری از ایرانی‌ها بدون مراجعه آنها به بانک تمدید می‌شود. اما برای ما مهاجران برعکس است. یا کارت‌های بانکی‌مان را بی‌خبر باطل می‌کنند یا اگر کارت بانکی‌مان منقضی شود، دیگر تمدید نمی‌کنند؛ حتی اگر برویم بانک. قبلا همسایه‌ها و دوستان ایرانی به ما کارت بانکی خودشان را می‌دادند تا کارمان راه بیفتد. اما از وقتی که رمز یک‌بار مصرف راه افتاده، دیگر عملا نمی‌توانیم از آن کارت‌ها هم استفاده زیادی بکنیم. برای هر خریدی مجبوریم از خانه خارج شویم. حتی اگر نخواهیم در شهر رفت و آمد کنیم هم مجبوریم. الان چند سال است که ما از یک کارت بانکی ساده هم در ایران محروم شده‌ایم و این روزهای کرونایی، این محرومیت را بیشتر حس می‌کنیم. اگر ما هم از کارت بانکی بتوانیم برای خرید اینترنتی استفاده کنیم، گناه می‌شود؟ این چه قانونی است آخر؟!
به هر ترتیب محرومیت اتباع خارجی از داشتن خدمات بانکی موجب شده است تا این افراد حقوق و دستمزد خود را به‌صورت نقدی از کارفرمای خود دریافت یا به حساب یک ایرانی یا مهاجر افغانستانی معتبر و دارای حساب بانکی واریز کنند. این موضوع سه مساله را در پی داشته است. اولا اینکه اطلاعات تراکنشهای مالی، شبکه‌های مالی اتباع خارجی، مبدا و مقصد جریانات مالی و سایر اطلاعات اقتصادی و پولی اتباع خارجی در ایران ثبت نمی‌شود. ثانیا بانک‌ها نیز از داشتن گردش مالی بالا محروم می‌شوند و ثالثا منجر به سخت‌تر شدن زندگی مهاجران حاضر در ایران می‌شود. موضوعی که کمی از رفتار اسلامی و انسانی به دور است و عواقب اجتماعی مناسبی را برای حاکمیت در برندارد. از این رو پیشنهاد می‌شود با در نظر گرفتن محدودیت‌های تراکنشی و مالی خدمات الکترونیک بانکی به این جامعه حدودا ۳ میلیون نفری ارائه شود.
