حمایت از زنجیره تامین
مدت زمان ماندگاری شیوع ویروس کرونا بیش از پیش‌بینی‌های اولیه بوده و درحالی‌که انتظار می‌رفت دارای روند V شکل باشد، روند U شکل به خود گرفته و همچنان در قسمت نزولی خود قرار دارد. با این وجود به منظور تسکین آثار انسانی و اقتصادی بیماری کووید-۱۹، سیاست‌گذاران کشورها مجبور به وضع محدودیت‌های بی‌سابقه‌ای شدند. از طرف دیگر با استفاده از سیاست‌های پولی قابل‌توجه مانند بسته‌های حمایتی چشمگیر و پرداخت‌های جبرانی، سعی در کاهش آثار سوءاقتصادی این بیماری دارند. پیش‌بینی می‌شود که این بحران تا حدود زیادی ساختارهای اقتصادی را تغییر داده و منجر به دخالت‌های گسترده دولت‌ها در اقتصاد شود، چراکه شیوع این بیماری تا حدود زیادی اصالت تجارت آزاد را با چالش جدی مواجه کرده و ناکارایی آن را در مواقع بروز بحران به رخ کشیده است. شیوع ویروس کرونا که ناچارا با تعطیلی‌های گسترده در بهار ۱۳۹۹ همراه شد، آسیب‌های قابل‌توجهی به اقتصاد کشور وارد کرد، اقتصادی که تا پیش از آن نیز در نتیجه تحریم‌های غربی بسیار شکننده و آسیب‌پذیرتر شده بود. همین امر رشد اقتصادی در سه ماهه اول ۱۳۹۹ را به منفی ۳۵/ ۳ درصد رساند. در صورتی که انتظار می‌رفت اقتصاد ایران بتواند روند احیای خود را در سال‌جاری آغاز کند. از این رو اقتصاد تحریم زده ایران و به تبع آن بخش کشاورزی نیز از عواقب این بیماری در امان نماند، اما در مقایسه با بخش‌های صنعت و خدمات آسیب‌های به مراتب کمتری را تجربه کرده و خواهد کرد. هر چند بخش کشاورزی در مقابل حوادث طبیعی آسیب‌پذیر است، اما در مقابل حوادث بشرساز مقاومت قابل‌توجهی نشان می‌دهد. حجم اقتصاد این بخش در یک دهه اخیر حدود ۴۰ درصد بیشتر شده، در صورتی که در همین دوره حجم کل اقتصاد ۵/ ۲ درصد کمتر شده است. بنابراین کشاورزی ایران به مراتب آسیب‌های کمتری از تحریم و کرونا دیده و به تاب‌آوری اقتصاد کشور نیز مساعدت کرده است. در سه ماه ابتدایی سال ۱۳۹۹ و براساس گزارش مرکز آمار ایران تنها بخشی که رشد مثبتی را تجربه کرده، بخش کشاورزی است. این رشد مثبت در شرایطی حاصل شده که علاوه بر تحریم‌های تقریبا همیشگی، ویروس کرونا نیز گسترش داشته است.
شیوع بیماری کووید-19، آسیب‌های قابل‌توجهی به صنعت غذا در سراسر جهان وارد کرده است. دولت‌ها نیز سیاست‌های پولی را به منظور حمایت از زنجیره تامین محصولات کشاورزی در دستور کار خود قرار داده‌اند. اگرچه افت قیمت‌های جهانی بعضا قابل‌توجه است، اما با کاهش محدودیت‌های قرنطینه‌ای، شوک ناشی از بیماری میرا شده و ضمن کاهش نوسانات قیمتی، موجب برقراری تعادل نسبی شده است. آثار کرونا در بخش قیمت محصولات کشاورزی و تجارت آن با اثراتی همراه بوده است. همین امر تقاضا برای غذا را نیز در کشور دستخوش تغییراتی کرد، برای مثال برآوردها نشان می‌دهد که میزان زیان تولید گوشت قرمز در سه ماهه اسفند 98 تا اردیبهشت 99 بیش از 4408 میلیارد تومان و زیان تولید گوشت مرغ 1510 میلیارد تومان بوده است. از این رو این دو صنعت در مجموع حدود 6 هزار میلیارد تومان زیان دیده‌اند. بنابراین دخالت جدی دولت به منظور جبران خسارت این دوبخش کاملا ضروری است. یکی از راهکارهای مقابله با خسارت‌های این‌چنینی، توسعه صنعت بیمه کشاورزی به منظور پوشش وقایع فراگیر بهداشتی است. میانگین و واریانس تغییرات ماهانه قیمت کالاهای اساسی در فاصله ماه‌های دی 98 تا خرداد 99 نشان می‌دهد که شوک کرونا بر قیمت کالاهای اساسی تا حدود زیادی میرا شده و بازار توانسته خود را با شرایط جدید وفق دهد. تغییرات قیمتی که در تابستان سال 99 اتفاق افتاده بیشتر ناشی از سایر متغیرهای اقتصادی بوده و اثرگذاری ویروس در اقتصادکشاورزی ایران کمتر شده است. بنابراین، اگرچه شیوع ویروس کرونا باعث ایجاد نوسان در قیمت کالاهای اساسی کشور شد، اما با کاهش محدودیت‌های قرنطینه‌ای و با رسیدن به تعادل جدید، شوک ناشی از بیماری تا حدود زیادی میرا شده و بازار به ثبات نسبی رسیده است. اگر چه سایر عوامل نوسان‌ساز مانند سیاست‌های ارزی کماکان اثرات خود را بر بازار به جا می‌گذارند.
تراز تجاری در بهمن سال گذشته به رقم کم سابقه منفی 3/ 2 میلیون تن رسید و در اسفند 98 و فروردین 99 به ترتیب به مقادیر منفی 2/ 1 و 4/ 1 میلیون تن رسید. این کاهش قابل‌توجه در نتیجه محدودیت‌های تجاری در مرزها بود که کشورها در نتیجه نگرانی از تامین غذا اعمال کرده بودند. متوسط ضریب خوداتکایی کشور در 9 قلم کالای اساسی شامل گندم، جو، برنج، ذرت، دانه‌های روغنی، گوشت مرغ، گوشت قرمز، کنجاله سویا و قند و شکر کمتر از 60 درصد است. در بعضی از این کالاها مانند ذرت و کنجاله سویا وابستگی به واردات بسیار شدید است. از این‌رو هر گونه اختلال در جریان تجارت موادغذایی می‌تواند امنیت غذایی را در کشور با چالش‌های جدی مواجه کند. در همین راستا و در نتیجه بروز محدودیت‌های تجاری ناشی از شیوع ویروس کرونا، میزان واردات کالاهای اساسی کشاورزی به کشور در اسفند سال 98 به میزان 35 درصد کاهش یافت. از این‌رو برقراری مسیرهای سبز به منظور اطمینان‌بخشی به جریان تجارت در چنین مواقعی می‌تواند آثار منفی بحران‌های بهداشتی را خنثی نماید.
آنچه تجربه جهانی نشان می‌دهد این است که کشورهایی که سطح خوداتکایی غذایی بالاتری داشته‌اند، آسیب‌های کمتری از محدودیت‌های تجاری دیده‌اند. همچنین، بحران بهداشتی کرونا تقسیم‌بندی جدیدی را در حوزه مواد غذایی کشورها شکل داده است. تجربه اخیر نشان داد که برخی از کالاهای کشاورزی مانند گندم و برنج با مازاد تقاضا مواجه شده و در نتیجه قیمت آنها افزایش یافت. از طرف دیگر، برخی از کالاها مانند محصولات پروتئینی به شدت با کاهش تقاضا مواجه شده و قیمت آنها سقوط قابل‌توجهی داشته است. برای مثال قیمت برنج در ماه‌های فوریه و مارس سال 2020 میلادی بیش از 23 درصد رشد داشته در صورتی که قیمت گوشت مرغ به میزان 33 درصد کاهش یافت و در اواخر ماه می2020 به کمتر از یک دلار به ازای هر کیلوگرم رسید. از این رو ایجاد این دسته‌بندی جدید می‌تواند مدیریت غذایی در شرایط بحران بهداشتی را بهبود ببخشد. این دسته‌بندی راهبردی می‌تواند شامل «ضروری در شرایط بحران» و «آسیب‌پذیر در شرایط بحران» باشد.
