خروج شرکت ها از جهنم
ابتدای ماه گذشته میلادی شرکت جنرال موتورز اعلام کرد قصد دارد به تدریج تولید خودروهای بنزین‌سوز را متوقف کند. طوری که سال ۲۰۳۵ صرفا خودروهای برقی بسازد. صنعت نفت به آرامی درحال حرکت به سوی آینده‌ای است که در آن انرژی پاک‌تر سهم بسیار بالایی در سبد انرژی مصرفی جهان خواهد داشت. شرکت‌های بریتیش پترولیوم، رویال داچ شل، توتال و دیگر شرکت‌های اروپایی درحال سرمایه‌گذاری‌های چشمگیر در حوزه منابع تجدیدپذیر انرژی نظیر انرژی باد و انرژی خورشید هستند و هم‌زمان از میزان سرمایه‌گذاری آنها در حوزه نفت کاسته می‌شود. اما بعید است این سرمایه‌گذاری‌ها خیلی زود به سود منجر شود. احتمالا یک تا دو دهه طول خواهد کشید تا شرکت‌های یاد شده از این سرمایه‌گذاری‌ها به سود برسند.
شرکت‌های بزرگ نفتی آمریکا بسیار کندتر به سوی تولید انرژی‌های پاک حرکت کرده‌اند، اما آنها درحال تحمل فشار قابل ملاحظه از سوی سرمایه‌گذاران برای تغییر الگوهای تجاری خود هستند. چند هفته پیش شرکت اکسون اعلام کرد درحال سرمایه‌گذاری ۳میلیارد دلاری در کسب‌وکاری جدید به نام «راه‌حل‌های انرژی پاک‌تر» است. سال گذشته این شرکت ۴/ ۲۲ میلیارد دلار زیان دید، درحالی‌که سال ۲۰۱۹ سود ۱۴ میلیارد دلاری از فعالیت‌های خود کسب کرده بود. شرکت بریتیش پترولیوم نیز اعلام کرد سال گذشته ۷/ ۵ میلیارد دلار زیان دیده است. این نخستین زیان شرکت بریتیش پترولیوم طی یک دهه اخیر است. سال ۲۰۱۹ این شرکت ۱۰ میلیارد دلار سود کسب کرده بود. حالا این شرکت در حال اخراج ۱۰ هزار نیروی کار از ۷۰ هزار نیروی کار خود و فروش ۲۵ میلیارد دلار از دارایی‌هایی است که دیگر به آنها نیاز ندارد. شرکت کونوکو فیلیپس بزرگ‌ترین تولیدکننده مستقل نفت در آمریکا سال پیش ۷/ ۲ میلیارد دلار زیان دید و زیان شرکت شورون در سال گذشته ۵/ ۵ میلیارد دلار بود. این شرکت سال ۲۰۱۹ سود ۳ میلیارد دلاری کسب کرده بود. به‌رغم تحولاتی که سال گذشته در صنعت نفت جهان رخ داد، مدیران شرکت‌های نفتی هنگام صحبت درباره آینده تلاش می‌کنند لحن امیدوارانه داشته باشند. آنها معتقدند سال جاری میلادی هم‌زمان با مهار شدن همه‌گیری کرونا و رشد فعالیت‌های اقتصادی در جهان، کسب‌وکارشان بار دیگر رونق پیدا می‌کند. دارن وودز، مدیرعامل شرکت اکسون، ابتدای ماه گذشته گفت: «فرصت‌های بیشتری در آینده وجود دارد. من از وضعیت کنونی شرکت راضی هستم. در سه ماهه کنونی ما نسبت به آنچه پیش‌بینی کرده بودیم جلوتر هستیم.» سال گذشته سرمایه‌گذاران دیدگاه چندان مثبتی درباره وضعیت شرکت اکسون نداشتند و تحلیلگران معتقد بودند این شرکت سود نقدی کمتری پرداخت خواهد کرد تا نقدینگی بیشتری در اختیارش بماند. قیمت سهام شرکت اکسون سال گذشته به‌شدت کاهش یافت و ماه نوامبر به پایین‌ترین میزان در ۲۰ سال گذشته رسید. البته قیمت سهام این شرکت در چند هفته اخیر رشد کرده، زیرا قیمت نفت افزایش یافته است.
قیمت نفت رشد قابل ملاحظه‌ای داشته و برخی نهادهای تحلیلگر معتقدند این رشد به دلیل افزایش مصرف ادامه پیدا خواهد کرد. اگر قیمت‌ها در محدوده‌های کنونی باقی بماند، وضعیت شرکت‌های نفتی خوب خواهد شد و سود نقدی مورد انتظار سرمایه‌گذاران پرداخت می‌شود. رئیس موسسه تحقیقات استراتژیک انرژی و اقتصاد می‌گوید: «صنعت نفت سال پیش وارد جهنم شد و حالا از آن بیرون آمده است. اکثر شرکت‌های نفتی توانستند از بدترین شرایط جان سالم به در ببرند. وضعیت آنها به تقاضا برای نفت و قیمت‌ها وابسته است.» برخی بانک‌های بزرگ از جمله بانک گلدمن‌ساکس پیش‌بینی خود از قیمت نفت در سال جاری میلادی را بالا برده‌اند، اما درباره تحقق این پیش‌بینی‌ها قطعیتی وجود ندارد و حتی اگر قیمت‌ها رشد قابل ملاحظه‌ای داشته و به ۱۰۰ دلار در هر بشکه برسد، باز هم نسبت به یک دهه پیش که قیمت هر بشکه نفت برنت ۱۴۰ دلار بود، بسیار پایین‌تر است.
بازار نفت در سال‌های اخیر شوک‌های مختلف را تحمل کرده است. در دوره رکود که دسامبر سال ۲۰۰۷ آغاز شد، بار دیگر در سال ۲۰۱۵ هنگامی که اوپک به میزان بالا نفت وارد بازار کرد تا به تولیدکنندگان نفت در آمریکا لطمه وارد کند و نیز سال گذشته هنگامی‌که همه‌گیری کرونا سبب تعطیل شدن اقتصاد جهان شد به صنعت نفت و شرکت‌های فعال در این صنعت شوک وارد شد. شرکت‌های یاد شده در واکنش به این شوک‌ها و بدتر شدن وضعیت بازار به اخراج نیروی کار اقدام کرده‌اند و از سود نقدی سرمایه‌گذاران کاسته‌اند. از سوی دیگر، در سال‌های اخیر ده‌ها شرکت بزرگ و کوچک نفتی دچار ورشکستگی شده‌اند. حتی حالا که به نظر می‌رسد، شرایط درحال بهتر شدن است به علل گوناگون ابهام‌های عمیق درباره آینده وجود دارد.
به دلیل شناسایی گونه‌های جدید ویروس کرونا مشخص نیست در آمریکا، اروپا و دیگر اقتصادهای بزرگ چه وقت همه‌گیری تحت کنترل قرار خواهد گرفت. از سوی دیگر در بسیاری از کشورها روند واکسیناسیون به اندازه‌ای سریع نیست که بتوان مطمئن بود در سال جاری میلادی تعداد کافی از مردم واکسینه خواهند شد، طوری که بر مصرف نفت افزوده شود. برخی نهادهای تحلیلگر معتقدند سال آینده نیز میزان واکسیناسیون در جهان به اندازه‌ای نخواهد بود که ایمنی جمعی به‌وجود آید. نکته مهم بعدی این است که حرکت اقتصادهای بزرگ به سوی کاستن از انتشار گازهای گلخانه‌ای قطعا از مصرف نفت خواهد کاست. مدیر شرکت بریتیش پترولیوم برنامه‌هایی برای سرمایه‌گذاری عظیم در حوزه احداث مزارع فراساحلی تولید برق از انرژی باد و تولید هیدروژن دارد. هدف این است که شرکت یاد شده برای دنیایی که در آن نفت و گاز کمتری مصرف می‌شود آماده شود.
اما او اعلام کرده سود این سرمایه‌گذاری‌ها احتمالا تا دهه بعد نصیب شرکت نخواهد شد و این شرکت در سال‌های آینده همچنان به سود حاصل از عملیات‌های کنونی خود یعنی فعالیت‌ها در بخش نفت و گاز وابسته است. او در یک مصاحبه که ابتدای ماه گذشته انجام شد، گفت از برنامه‌های جو بایدن در حوزه مبارزه با تغییرات آب‌وهوایی استقبال می‌کند. بایدن با صدور فرمان‌های اجرایی قصد دارد استانداردهای مصرف سوخت را بالا ببرد و برای فعالیت‌های جدید استخراج نفت و گاز در زمین‌های فدرال، محدودیت ایجاد کند. این باور وجود دارد که صنعت نفت دچار مشکل است و در آینده با شوک‌های جدید مواجه خواهد شد. آقای وودز، مدیرعامل اکسون می‌گوید: «ما نمی‌دانیم جهت حرکت قیمت‌ها در آینده چیست. ما تلاش می‌کنیم با اعمال تغییرات لازم در برنامه‌های خود توانایی عبور از شوک‌های آینده را داشته باشیم.»
