هزینه‌های مستقیم به مفهوم هزینه‌هایی است که در جریان اصلی پروژه حذف می‌شود؛ حال آنکه هزینه‌های غیرمستقیم به مبالغی مانند هزینه انبارداری، بیمه، مالیات و... گفته می‌شود که مستقیما به هدف پروژه اختصاص داده نمی‌شود؛ لیکن برای اجرای پروژه به آن نیاز است. اما اجرای پروژه در محدوده بسته نیست و با زندگی جاری مردم در ارتباط خواهد بود. بنابراین تعریفی با عنوان هزینه‌های اجتماعی مطرح می‌شود. قطع مسیر حرکت افراد که می‌تواند منجر به تغییر مسیر یا ترافیک شود بر زندگی عادی مردم تاثیر بسزایی خواهد گذشت. بر این اساس افراد برای عبور از مسیرهای جایگزین باید وقت بیشتری بگذارند، سوخت بیشتری بسوزانند و انرژی بیشتری مصرف کنند. وقت افراد بسته به نوع شغلشان ارزش متفاوت دارد. برای مثال یک مدیر می‌تواند در چند دقیقه ارزش مادی قابل توجهی برای خود و سازمانش ایجاد کند یا یک راننده تاکسی می‌تواند با جمع تاخیر پیش آمده ناشی از ترافیک، در روز، چند سرویس بیشتر انجام دهد. از سوی دیگر زمانی که فعالیت عمرانی درون شهر انجام می‌شود، ممکن است مسیر تردد افراد را از مقابل مراکز خرید و مغازه‌های شهر تغییر دهد. این امر منجر به کاهش میزان فروش خواهد شد. همچنین وقتی فردی در ترافیک قرار می‌گیرد یا مجبور به تغییر مسیر است مسلما سوخت بیشتری می‌سوزاند و مجبور به پرداخت هزینه بیشتر برای تردد خواهد بود.

نمونه‌های ذکر شده، مثال‌هایی از هزینه‌های اجتماعی است. هزینه‌های اجتماعی هزینه‌های است که افراد جامعه به دلیل وجود یک پروژه، از جیب خود پرداخت می‌کنند. هزینه‌هایی که ناشی از اتلاف وقت، صرف بیشتر بنزین، استهلاک اتومبیل، از دست دادن فرصت کسب، افزایش فشار عصبی ناشی از شلوغی و آلودگی گرد و خاک در محیط منزل و مثال‌های دیگر است. این هزینه‌ها هرگز در برآورد پروژه محاسبه نمی‌شوند؛ زیرا متولیان پروژه مجبور به پرداخت آن نیستند و منبع تامین آن از زندگی روزمره مردم کوچه و بازار خواهد بود. هزینه‌های اجتماعی رابطه مستقیمی با زمان اجرای پروژه داشته و هرچه طول زمان بیشتر شود، مقدار آن نیز افزایش پیدا می‌کند. نمونه بسیار ساده آن اثرات حفاری مترو است که در برخی نقاط بسیار پر تردد و مهم تجاری اجرا می‌شود. پروژه‌ای که بعضا بیش از چند سال مانع از کسب آزاد مغازه‌داران، حمل و نقل سریع سرویس‌های عمومی و تاخیر در مسیر حرکت مسافران شده است.

در دنیای امروز ارزش‌آفرینی و تولید سرمایه شتاب فراوانی گرفته است. برنامه‌ریزی برای کاهش هزینه‌های اجتماعی می‌تواند در این شتاب نقش بسزایی داشته باشد. برآورد چنین هزینه‌ای در اجرای پروژه‌های شهری امری ضروری می‌نماید که باید در تعریف پروژه گنجانده شده باشد و استفاده از تکنیک‌های هرچند گران می‌تواند هزینه‌های اجتماعی را به مقدار زیادی کاهش دهد. به نظر می‌آید وجود دستورالعمل‌ها و قوانین مناسب برای لحاظ کردن هزینه‌های اجتماعی در محیط‌های شهری می‌تواند گامی مهم برای افزایش سرعت توسعه شهری و حفظ کرامت شهروندان باشد. مسلما پروژه‌های شهری که با هدف رفاه عمومی اجرا می‌شود نباید منجر به صرف هزینه گزاف از سوی مردم شود.

اخبار مرتبط