صندوق‌های ناتراز

بر مبنای گزارش منتشر شده از سوی پژوهشکده پولی و بانکی، در حال حاضر «صندوق بازنشستگی کشوری» و «تامین اجتماعی» در مجموع حدود ۴۷ میلیون نفر را به‌صورت عضو اصلی یا تبعی تحت پوشش قرار داده‌اند. اما طی سال‌های اخیر تحولاتی رخ داده که توانایی این دو صندوق بازنشستگی را در پشتیبانی از جمعیت تحت پوشش کاهش داده ‌است. تحولات جمعیتی، کاهش نسبت پرداخت‌کنندگان حق بیمه به دریافت‌کنندگان مستمری و مکانیزم ناکارآی در جریان طی سال‌های اخیر باعث سبقت گرفتن مخارج صندوق‌های بازنشستگی از منابع این صندوق‌ها شده‌است. بررسی‌ها نشان می‌دهد در حالی که نسبت پشتیبانی (تعداد پرداخت‌کنندگان حق بیمه به ازای هر فرد بازنشسته) برای سلامت یک صندوق بازنشستگی باید در محدوده ۳ تا ۷ واحد قرار داشته باشد، این نسبت برای بسیاری از صندوق‌های بازنشستگی در ایران در محدوده یک واحد نوسان می‌کند. البته در این بین وضعیت صندوق تامین اجتماعی (با ضریب پشتیبانی ۵/ ۴) به مراتب بهتر از صندوق بازنشستگی کشوری (با ضریب بازنشستگی ۹/ ۰ واحد) است. این نسبت‌های ناپایدار‌کننده در حالی در تداوم هستند که هارمونی سنی جمعیت و افزایش امید به زندگی بازنشستگان حکایت از فرسایش احتمالی این نسبت در آینده دارد. وضعیتی که می‌تواند تنگنای نقدینگی در صندوق‌های بازنشستگی را تشدید کند.بر مبنای برآوردهای صورت گرفته در این پژوهش در حال حاضر شکاف منابع و مصارف صندوق‌های بازنشستگی بیشتر از بودجه عمرانی سالانه کشور است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که نسبت هزینه‌ها به درآمد جاری صندوق‌های بازنشستگی در یک روند نزولی کاهش یافته‌ است به نحوی که در سال ۱۳۹۲ به نقطه سر به سر و در سال جاری این نسبت به حدود ۲۶ درصد رسیده‌است. به عبارت دیگر در حال حاضر حدود سه چهارم هزینه‌های صندوق‌های بازنشستگی به‌طور کامل از محل بودجه عمومی تامین می‌شود.

بن‌بست سناریوی تزلزل

وابستگی شدید صندوق‌های بازنشستگی به بودجه عمومی، تامین معیشت بازنشستگان را به‌عنوان یک چالش بزرگ معرفی می‌کند. به عقیده کارشناسان تداوم رویه موجود در کوتاه‌مدت می‌تواند سوءوضعیت صندوق‌های بازنشستگی را در کسری بودجه دولت منعکس کند. به واسطه درهم‌تنیدگی صندوق‌های بازنشستگی با بخش مالی، چشم‌انداز رکودی در اقتصاد و تغییرات هارمونی جمعیتی مشکل ناترازی درآمدها و هزینه‌های صندوق‌های بازنشستگی در آینده نیز تداوم خواهد داشت. بزرگ‌شدن دو صندوق بازنشستگی کشوری و تامین اجتماعی که مصداق «خیلی بزرگ برای ورشکسته‌شدن» هستند نیز باعث غیرقابل جانشین شدن این دوصندوق و در نتیجه تداوم فشار مالی از جانب این صندوق‌ها بر بودجه عمومی خواهد شد. البته این اثر در کسری بودجه به‌عنوان اثر کوتاه مدت سوءوضعیت صندوق‌های بازنشستگی معرفی شده‌است، به عقیده کارشناسان پژوهشکده پولی و بانکی تداوم وضعیت فعلی می‌تواند در میان مدت برای ثبات مالی کشور نیز خطر آفرین باشد. در هم‌تنیدگی بالای این صندوق‌ها با سایر اجزای نظام مالی و مالکیت این صندوق‌ها بر بسیاری از شرکت‌های مالی، بانک‌ها، شرکت‌های بیمه و کارگزاری‌ها احتمال سرایت بی‌ثباتی از این صندوق‌ها به کل نظام مالی کشور را به‌عنوان یک امکان محتمل جلوه می‌کند. بنابراین می‌توان گفت سرریز مشکلات صندوق‌های بازنشستگی در کوتاه مدت بر بودجه و در میان مدت بر ثبات بخش مالی مشهود خواهد بود.

گزارش منتشر شده پس از بررسی تهدیدهای بالقوه و بالفعل تداوم وضعیت فعلی صندوق‌های بازنشستگی، به معرفی راهکار توقف این روندها پرداخته است. به عقیده نگارندگان این پژوهش تقویت چارچوب نظارتی در دو سطح خرد و کلان، عملی‌ترین راهکار ممکن برای جلوگیری از تحقق سناریوی بی‌ثباتی مالی با منشا صندوق‌های بازنشستگی است. بر مبنای راه‌حل پیشنهادی در سطح خرد یک ناظر اختصاصی یا نیمه‌-یکپارچه بر رویه‌های مختلف صندوق‌های بازنشستگی، از صدور مجوز گرفته تا شفافیت مالی و اجرای بخشنامه‌های مصوب نظارت خواهد کرد. در سطح کلان نیز مقام ناظر به صندوق‌های بازنشستگی به‌عنوان عضوی از نظام مالی کشور نگاه می‌کند و قوانین و الزامات نقش‌آفرینی صندوق‌های بازنشستگی در بخش مالی کشور را با ملاحظه افزایش ثبات در بخش مالی رصد خواهد کرد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که متاسفانه در حال حاضر هیچ یک از این سطوح نظارتی در کشور اعمال نمی‌شود، به همین واسطه گزارش منتشر شده توصیه می‌کند که سیاست‌گذاران در گام نخست شورای نظارت خرد بر صندوق‌های بازنشستگی و در گام بعدی شورای احتیاطی نظارت کلان بر حیات صندوق‌های بازنشستگی را تاسیس کنند.

 

اخبار مرتبط