پس از یک سال از آغاز پاندمی، تراکنش‌ها رکوردشکنی کرد
گذر تقاضا از رکود کرونا
ردیابی آمار تراکنش بهمن
تعداد تراکنش‌های شاپرک در اقتصاد نشان‌دهنده تقاضای موجود در اقتصاد است. مشاهده روند افزایشی تعداد تراکنش‌های انجام شده در بهمن‌ماه سال جاری نسبت به بهمن سال گذشته، خبر از افزایش تقاضای جامعه برای خرید دارد. در بهمن‌ماه امسال بیش از ۲ میلیارد و ۹۳۸ میلیون تراکنش با ارزش بیش از ۵۰۰ هزار میلیارد تومان در شبکه الکترونیک پرداخت کارت پردازش شده که نسبت به دی ماه رشد ۵ درصدی در تعداد و ۵/ ۱۱ درصدی در ارزش ریالی داشته است. این در حالی است که تعداد و رقم تراکنش‌های یاد شده در دی ماه نیز در مقایسه با ماه قبل از آن، یعنی آذرماه، به ترتیب ۹/ ۳ و ۸/ ۸ درصد افزایش یافته بود. همچنین تعداد و رقم تراکنش‌های بهمن‌ماه امسال در مقایسه با بهمن گذشته نیز رشد بسیار قابل توجهی را نشان می‌دهد. پارسال در بهمن‌ماه ۲ میلیارد و ۳۱۲ میلیون تراکنش با ارزش ۳۲۴ هزار میلیارد تومان در شبکه شاپرکی انجام شده بود. با این حساب امسال تعداد تراکنش‌ها ۲۷درصد و ارزش اسمی آنها ۵۷ درصد رشد داشته است. بررسی مبلغ تراکنش‌ها هم گویای روند و مسیرهای جابه‌جایی مبالغ در اقتصاد هستند. البته رشد رقم تراکنش‌ها عمدتا مربوط به افزایش قیمت اجناس در بازار است. در اقتصاد ایران به دلیل وجود تورم بالا و مزمن، جدا از بررسی مبلغ تراکنش‌ها به‌صورت اسمی، مبلغ تراکنش‌ها به‌صورت حقیقی بررسی می‌شود. بررسی آمارهای بهمن‌ماه نشان می‌دهد هم تعداد و هم ارزش حقیقی تراکنش‌ها نسبت به قبل از کرونا، افزایش یافته است. گزارش شاپرک نشان می‌دهد که ارزش حقیقی تراکنش‌ها در مقایسه با بهمن پارسال ۹/ ۵ درصد افزایش پیدا کرده است. با محاسبه ارزش حقیقی تراکنش‌ها می‌توان اثر تورم را از ارزش ریالی تراکنش‌ها خارج کرد و بنابر این با استفاده از ارقام حقیقی به دست آمده می‌توان میزان استقبال عمومی از پرداخت الکترونیکی را تفسیر کرد. بر این اساس ۱/ ۴۸ درصد از افزایش ارزش تراکنش‌ها را می‌توان به پای تورم حساب کرد و ۹/ ۵ درصد را هم به افزایش استقبال از خدمات کارتی.
کاهش استفاده از اسکناس
شاخص نسبت ارزش تراکنش‌های شاپرک نسبت به نقدینگی نشان می‌دهد که صنعت پرداخت الکترونیک تا چه میزان در اقتصاد ملی و تسهیل مبادلات نقش آفرین بوده است. برای بررسی نسبت ارزش تراکنش‌های شاپرک به نقدینگی، درصدی از نقدینگی که به‌صورت الکترونیکی پرداخت شده، محاسبه می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد روند نسبت ارزش تراکنش‌های شاپرک به نقدینگی از ابتدای سال ۱۳۹۵ تا آذر ماه ۱۳۹۹ دارای برآیند صعودی بوده و از ۷۰/ ۷ درصد در فروردین ماه ۱۳۹۵ به ۳۹/ ۱۳ درصد در آذر ۱۳۹۹ افزایش یافته است. این در حالی است که درصد اسکناس و مسکوک به نقدینگی در طول این مدت روندی در مجموع کاهشی داشته و از ۱۸/ ۳ درصد به ۰۵/ ۲ درصد رسیده است. به عبارت دیگر، گسترش نفوذ ابزارهای پذیرش، یکی از دلایل کاهش ۱۲/ ۱ درصدی نسبت اسکناس و مسکوک به نقدینگی در این مدت بوده‌است که انتظار می‌رود این روند کاهشی همچنان تداوم داشته باشد. اما با توجه به شروع روند کاهشی میزان نقدینگی به‌نظر می‌رسد سرعت کاهش سهم اسکناس و مسکوکات از نقدینگی، نسبت به گذشته کاهش یابد. کاهش این نسبت در آذر ۱۳۹۹ نسبت به فروردین ماه ۱۳۹۵ یکی از عوامل اصلی افزایش ضریب فزاینده و سالم‌سازی ترکیب نقدینگی (کاهش سهم پول پرقدرت از ترکیب نقدینگی و افزایش سهم ضریب فزاینده) در بازه زمانی اخیر بوده و باعث شده برای تامین نقدینگی، پول پرقدرت کمتری به اقتصاد کشور تزریق شود و بخشی از نیاز به پول فیزیکی برای پرداخت بهای کالاها و خدمات مورد تقاضا، با گسترش زیرساخت‌های لازم توسط شبکه پرداخت الکترونیک کارت جبران شود. این درصورتی است که در ماه‌های گذشته شاهد افزایش سهم اسکناس و مسکوک در دست اشخاص از نقدینگی بودیم که این بیانگر تزریق پول پر قدرت به بازار است.
کارت خوان‌ها، پیشتاز شاپرک
خریدهای کارتی عموما در سه شکل انجام می‌شود. خرید از فروشگاه با استفاده از دستگاه کارتخوان، خرید با ابزار اینترنتی و خرید با ابزار موبایلی. در بهمن‌ماه تعداد ابزارهای شاپرکی نسبت به دی ماه رشد ۲۹/ ۰ درصدی را تجربه کرده‌اند که به نظر می‌رسد سبب این تغییر، کاهش ۴/ ۰ درصدی تعداد ابزار کارتخوان فروشگاهی است. در بهمن‌ماه ۱۳۹۹، بیش از ۴۲۵ میلیون تراکنش با مبالغی کمتر از ۵ هزار تومان در کارتخوان‌های فروشگاهی ثبت شده است. همچنین تعداد تراکنش‌های با مبلغ بین ۵ تا ۲۵ هزار تومان در کارتخوان‌های فروشگاهی نیز بیش از ۹۴۱ میلیون تراکنش بوده و بیش از یک میلیارد و ۱۲۹ میلیون تراکنش نیز برای خریدهای بالای ۲۵ هزار تومان ثبت شده است. به‌طور کلی ۱۶/ ۹۱ درصد از خریدهای فروشگاهی برای خریدهای کمتر از ۵۰۰ هزار تومان انجام شده است.تعداد ابزارهای شاپرک در بهمن‌ماه نزدیک به ۵۷۶ هزار و ۱۲ ابزار بوده که از این تعداد ۹۵/ ۷۵ درصد سهم بازار ابزار کارتخوان فروشگاهی، ۵۶/ ۱۲ درصد سهم ابزار پذیرش اینترنتی و ۴۹/ ۱۱ درصد نیز سهم ابزار پذیرش موبایلی بوده است. بیشترین سهم از مجموع تراکنش‌های بهمن‌ماه ۱۳۹۹ با ۷۲/ ۸۹ درصد متعلق به ابزار کارتخوان فروشگاهی و به لحاظ سرویس نیز بیشترین سهم در اختیار خدمت خرید کالا و خدمات با ۹۰/ ۸۶ درصد مجموع تراکنش‌ها است. متوسط تعداد تراکنش هر ابزار پذیرش اینترنتی ۱۲۲، هر ابزار پذیرش موبایلی ۷۶ و متوسط تعداد تراکنش هر ابزار کارتخوان فروشگاهی ۲۷۶ تراکنش ثبت شده است.ابزارهای پذیرش اینترنتی در بهمن ۱۳۹۹نسبت به دی ماه رشد ۶۴/ ۴ درصدی را تجربه کرده‌اند و تعداد ابزار پذیرش موبایلی نیز در مدت مشابه با افزایش ۳۲/ ۰ درصدی همراه بوده است. همچنین آمارهای منتشر شده نشان می‌دهد، کارتخوان فروشگاهی با سهم ۷۲/ ۸۹ درصدی، بیشترین تعداد تراکنش را در بین سایر ابزارهای پذیرش داشته است و ابزار پذیرش موبایلی و ابزار پذیرش اینترنتی به ترتیب در جایگاه‌های بعدی قرار گرفته‌اند. بر این اساس بیشترین سهم بازار تراکنش‌های شاپرکی در اختیار ابزار کارتخوان فروشگاهی است. این در حالی است که می‌توان عواملی مانند وجود محدودیت انجام تراکنش بر روی ابزار پذیرش موبایلی، تعداد بالای ابزار کارتخوان فروشگاهی، فراگیر بودن این ابزار، عدم نیاز این ابزار به تجهیزات مکمل دیگر نظیر کامپیوتر یا گوشی موبایل و عواملی از این دست را از جمله عوامل تاثیرگذار بر تعداد تراکنش‌های ابزار پذیرش کارتخوان فروشگاهی دانست.
بیشترین استقبال از شاپرک در سه استان
بیشترین سرانه تعداد ابزار کارتخوان فروشگاهی بهمن‌ماه ۱۳۹۹ به ترتیب در اختیار استان‌های یزد، بوشهر و مازندران است. همچنین بیشترین سرانه تراکنش ابزار کارتخوان فروشگاهی نیز با ۵۱/ ۶۳ تراکنش به ازای هر فرد بالای ۱۸ سال متعلق به استان هرمزگان ثبت شده است. شاخص دهکی بهمن‌ماه ۱۳۹۹در قیاس با دی، رشد ۷۴/ ۲ درصدی داشته است و در قیاس نقطه به نقطه نیز رشد منفی۹۵/ ۳ درصدی در شاخص دهکی را نشان می‌دهد.
این میزان رشد شاخص دهکی بهمن‌ماه ۱۳۹۹ نسبت به دی ماه به سبب افزایش ۲۸/ ۶ درصدی متوسط مبلغ هر تراکنش در دهک دهم در مقابل رشد ۴۵/ ۳ درصدی متوسط مبلغ هر تراکنش دهک اول، شده است. بیشترین فراوانی تراکنشی (۵۴/ ۱۶ درصد) در دامنه مبلغی هر سه ابزار پذیرش متعلق به بازه مبلغی ۵ هزار تومان تا ۱۵ هزار تومان ثبت شده است.
همچنین براساس گزارش شاپرک به‌طور متوسط حداقل ۴۰درصد تراکنش‌های زیر ۵ هزار تومان در ابزار کارتخوان فروشگاهی و ۱۰درصد تراکنش‌های ابزار پذیرش موبایلی مربوط به خرید کارت شارژ تلفن همراه اعتباری بوده است. همچنین برآوردها نشان می‌دهد بخشی دیگر از این حجم تراکنش‌ها عمدتا برای خرید نان، ماسک، آب معدنی و... انجام شده است.
