زمان حمایت دولت از صادرکنندگان فولاد فرا نرسیده است؟
جایگاه محصولات ایرانی در بازار جهانی فولاد، کم‌‌‌رنگ شده است. به دلیل اعمال تحریم‌‌‌های شدید علیه کشور، تعداد مشتریان جهانی نیز رو به کاهش است که به نظر می‌رسد تصمیمات دولتی دلیل این اتفاق بوده است. ابتدا لازم است به مشکلات عدیده مدیریتی دولت در سال‌های اخیر اشاره کرد. ابلاغ بخشنامه‌‌‌های خلق‌‌‌الساعه و تصمیمات غیر‌کارشناسی بدون مشورت با بخش خصوصی و متخصصان این حوزه، باعث ایجاد نااطمینانی و ناامن شدن فضای صادرات برای تجار این حوزه شده است. ابلاغیههای صادرشده در این بخش گاهی علاوه بر حقوق صادرکننده، ابلاغیههای قبلی را نقض می‌کنند. طبیعتا سرمایه‌گذاری در صادرات زنجیره فولاد در این فضا امری پرخطر محسوب می‌شود. از طرف دیگر، عدم‌ثبات در وضع قوانین و بخشنامه‌‌‌های حوزه فولاد علاوه بر کاستن از تعداد صادرکنندگان، باعث می‌شود تا مشتریان خارجی را نیز در رقابت با کشورهای دیگر از دست بدهیم. اروپا با وضع تحریم علیه روسیه، بازار صادراتی این کشور را کوچک‌تر کرد.
در این حالت بسیاری از مشتریان محصولات ایران و روسیه همپوشانی داشتند. معمولا در این مواقع، صادرکننده‌‌‌ای موفق می‌شود که محصول بهتری عرضه کند یا بتواند محصول برابر را ارزان‌‌‌تر بفروشد. دولت روسیه با حمایت از صادرکنندگان کشور خود توانست در این بازار از صنایع خود حمایت کند. قطعا اگر در آن برهه، دولت ایران از صادرکنندگان کشور حمایت می‌‌‌کرد، به‌راحتی می‌‌‌توانستیم مشتریان خود را حفظ کنیم؛ اما اوضاع به گونه‌ای دیگر بود. بخش دیگر تقصیرها را می‌‌‌توان بر گردن بخش خصوصی و صادرکنندگان انداخت. کوتاهی بخش خصوصی در حوزه بازاریابی است. در بازار جهانی هر محصولی، بازاریابی و معرفی محصول یکی از مهم‌ترین مراحل به شمار می‌‌‌آید. فولاد کشور همسایه یعنی ترکیه به یکی از معروف‌‌‌ترین و محبوب‌ترین محصولات زنجیره تبدیل شده؛ در حالی که چنین اتفاقی برای محصولات ایرانی رخ نداده است. اما این امر نشان‌دهنده کیفیت پایین محصولات ایرانی نیست. فولادهای طویل در ایران از بالاترین استانداردها تبعیت می‌کنند و توانایی رقابت با محصولات کشورهای مختلف را دارند. پس محصولات صادراتی ایران با بالاترین کیفیت به دلیل بازاریابی ضعیف و عدم‌هزینه برای تبلیغات و معرفی، توان رقابت با برترین تولیدکنندگان فولاد جهان در بازار را ندارند.
مدیرعامل شرکت آهن و فولاد غدیر ایرانیان و عضو هیات‌مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد، در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» در خصوص پتانسیل ایران برای صادرات در بازار جهانی، گفت: در زنجیره فولاد ما از سنگآهن تا محصولات نهایی پتانسیل صادرات را داریم؛ چون طبق برنامه قبلی، ظرفیت تولید ۵۵میلیون تن فولاد وجود داشت. همواره بین متخصصان فنی و مالی، بحث‌‌‌های فنی و اقتصادی مطرح بود که آیا توان دستیابی به این هدف وجود دارد یا زیرساخت‌‌‌ها و همچنین مناسبات تولید فراهم است یا نه. به همین دلیل برنامه جامع فولادی طی سالیان متمادی، مورد مطالعه و تجدید نظر قرار گرفته است. با توجه به محدودیت‌هایی که در تامین سنگآهن و تولید کنسانتره وجود داشت، بخش زیادی از سرمایه‌گذاری‌‌‌ها به سمت تولید کنسانتره سوق پیدا کرد.
اسدالله فرشاد در ادامه افزود: در عین حال، مطالعات اکتشافی برای افزایش ذخایر به‌منظور آگاه‌شدن از پتانسیل معدنی، مغفول ماند و سرمایه‌گذاری کلان در این بخش انجام نشد. به‌منظور رفع این مشکل باید در خصوص سطح فناوری، بازنگری عمیق انجام دهیم و در پی افزایش توان فنی باشیم.
کاهش دغدغهها
مدیرعامل شرکت آهن و فولاد غدیر ایرانیان در پاسخ به این سوال که آیا دغدغه تامین مواد اولیه باعث تضعیف توان صادرات می‌شود، گفت: به‌منظور تامین سنگآهن در ۲۰ سال آینده، دغدغه‌‌‌های فراوانی وجود داشت که اکنون به‌جرات می‌‌‌توان گفت، شاهد کاهش این دغدغهها هستیم. امروزه برخلاف روند گذشته که به معادن متوسط و بزرگ‌مقیاس توجه می‌‌‌شد، توجه سرمایه‌گذاران معدنی به معادن کوچک‌مقیاس معطوف شده است. از طرف دیگر بخش خصوصی به‌‌‌دنبال دستیابی به فناوری‌‌‌های نوین اکتشافات برای کشف معادن بیشتر و افزایش ذخایر سنگآهن است. این دو دلیل را می‌‌‌توان از علل مهم کاهش دغدغه تامین سنگآهن کارخانه‌‌‌های فولادی دانست. همچنین عملیات اکتشافی در ایران با توفیقاتی همراه بوده که امید به آینده را در صنعت فولاد ایران زنده نگه داشته است.
وی در ادامه به مازاد تولید ۵۰درصدی محصولات زنجیره اشاره کرد و با تاکید بر صادرات مازاد تولید، گفت: در باب تولید و مصرف محصولات زنجیره باید به این موضوع اشاره کرد که تقریبا ۵۰درصد تولید را در داخل مصرف می‌‌‌کنیم و می‌‌‌توانیم برای ۵۰درصد دیگر برنامه‌‌‌های صادراتی تعریف کنیم. سرمایه‌گذاری‌‌‌های انجام‌شده در این بخش صرفا برای تامین نیاز داخل نیست و باید برنامه‌‌‌های صادراتی را پیگیری و اجرا کنیم. باید برای این میزان از مازاد تولید در جهان بازاریابی حرفه‌‌‌ای و حتی بازارسازی کنیم. فرشاد ادامه داد: صنعت فولاد ایران برای بالفعل کردن پتانسیل‌‌‌های موجود، هم از لحاظ کیفی و هم از نظر قیمتی باید جایگاه خود را در بازار جهانی ایجاد، تقویت و حفظ کند تا مشتریان دائمی خود را پیدا کند. نباید صرفا به دنبال مشتریان مقطعی (spot) باشیم.
مدیرعامل شرکت آهن و فولاد غدیر ایرانیان افزود: البته برای موفقیت مستمر در بازارهای جهانی باید مشکلات ابتدایی صادرات محصولات زنجیره فولاد رفع شود. به‌عنوان مثال، در پی وقوع جنگ اوکراین و روسیه، بخشنامه‌‌‌ای به صورت خلق‌‌‌الساعه مبنی بر وضع عوارض صادرات ابلاغ شد که طبیعتا پتانسیل رقابت را از صادرکنندگان ایرانی خلع کرد. اگر حمایت‌‌‌های دولت از صادرکنندگان ایرانی افزایش یابد، قطعا شاهد رشد صادرات خواهیم بود و بالعکس، اگر دولت مسیر صادرات را صعب‌‌‌العبور کند، توان صادراتی تضعیف خواهد شد. وی در ادامه به این موضوع اشاره کرد که به‌رغم تمام مشکلات، همچنان مزیت صادراتی محصولا زنجیره فولاد ایرانی بسیار زیاد است و گفت: ما همچنان مزیت‌‌‌های بسیاری برای صادرات داریم. به دلیل اینکه معمولا هزینه‌‌‌های تولید، مستقل از افزایش نرخ ارز بوده است.
فرشاد با تاکید بر اینکه از طرف دیگر، افزایش نرخ ارز باعث ایجاد مزیت نسبی برای صادرکنندگان شده است. برخلاف بقیه اقشار جامعه که افزایش نرخ ارز تهدید تلقی می‌شود و می‌‌‌تواند تمام ابعاد زندگی یک‌شخص یا خانواده را به خطر بیندازد، تولیدکنندگان و صادرکنندگان می‌‌‌توانند از افزایش نرخ استفاده کرده و در بازارهای جهانی توانایی‌‌‌های خود را به رخ بکشند. بنابراین هنوز برای صادرات مزیت داریم و می‌‌‌توانیم این مزیت را حفظ کنیم، گفت: به عقیده من، اگر دغدغه تولیدکنندگان و مشکلات آنها در حوزه صادرات رفع و مشوق‌‌‌های صادراتی وضع شود، به دلیل وجود پتانسیل بالای تولید و فروش، شاهد رشد صادرات تمام محصولات زنجیره فولاد خواهیم بود.
