هفتمین عرضه اولیه سال۱۴۰۱ رقم خورد
کشف قیمت «انتخاب» به روش ترکیبی
دلایل استقبال از عرضه اولیه‌‌‌‌‌‌‌‌ها
در سالیان اخیر در بازار سهام، عرضه اولیه‌‌‌‌‌‌‌‌ها همواره از استقبال خوبی برخوردار بوده‌‌‌‌‌‌‌‌اند و سهام خریداری‌شده در جریان عرضه اولیه‌‌‌‌‌‌‌‌های مختلف بازدهی‌‌‌‌‌‌‌‌های مناسبی را نصیب سهامداران خود کردهاند. می‌توان عوامل متعددی را برای علت این موضوع ذکر کرد که در ادامه به چند مورد اشاره می‌کنیم. اول اینکه به‌طور سنتی و به‌عنوان یک قانون نانوشته معمولا سهامداران انتظار رشد قیمتی را در نمادهایی که به‌تازگی در بازار عرضه شده‌اند، دارند و به همین خاطر در صف خرید نمادهای تازه عرضه‌‌‌‌‌‌‌‌شده قرار می‌گیرند.
به‌علاوه چون تعداد سهامی که در فرآیند عرضه اولیه به عموم می‌رسد محدود است، برخی از سرمایهگذاران در روزهای بعد از عرضه اولیه، اقدام به ثبت‌سفارش خرید می‌کنند تا تعداد سهام خود را افزایش دهند. افزون بر موارد فوق، وقتی شرکتی از طریق مکانیزم عرضه اولیه وارد بازار سهام می‌شود، از مجموعه فیلترهایی که نهاد ناظر آن را تدوین‌کرده، عبور می‌کند و این موضوع گویای شفافیت شرکت موردنظر است. همچنین حضور در بازار سرمایه موجب خوشنام‌‌‌‌‌‌‌‌شدن شرکت می‌شود و این موضوع بر فروش آتی شرکت و به موازات آن سودآوری شرکت تاثیرگذار خواهد بود. با عرضه سهام شرکت در جریان عرضه اولیه، پولی که از این طریق جذب می‌شود می‌تواند صرف احداث خط‌تولید جدید، نوآوری‌‌‌‌‌‌‌‌ها و اتمام طرح‌های نیمه‌‌‌‌‌‌‌‌تمام شرکت شود و این موضوع نیز بر روند درآمدها و سودآوری شرکت تاثیرگذار خواهد بود که یک نکته مثبت برای شرکت و قیمت سهم تلقی می‌شود. مجموعه عوامل یادشده موجب افزایش تقاضا برای سهم تازه عرضه‌‌‌‌‌‌‌‌شده می‌شود.
روش بوک بیلدینگ
تاکنون در بازار سهام ایران از روش‌های مختلفی برای عرضه اولیه سهام شرکت‌ها استفاده شده‌است، به‌طوری‌که تا قبل از سال۹۵ روش حراج و قیمت ثابت در عرضه‌های اولیه مورد‌استفاده قرار می‌گرفت، اما بعد از آن عرضه‌های اولیه به روش ثبت سفارش دفتری یا بوک‌بیلدینگ انجام شد. در چند سال‌اخیر، اکثر عرضه اولیه سهام شرکت‌ها در بورس تهران به روش بوک‌بیلدینگ (ثبت‌سفارش) انجام گرفته‌است. در روش بوک‌بیلدینگ (ثبت‌سفارش) اصولا یک قیمت به‌عنوان قیمت مبنا و یک کف قیمتی که معمولا ۱۰درصد پایین‌تر از قیمت مبنا و یک سقف قیمتی که ۱۰درصد بیشتر از قیمت مبنا است درنظر گرفته می‌شود. در روز عرضه اولیه، سرمایهگذاران با توجه به قیمت‌های مذکور اقدام به ثبت‌سفارش خرید می‌کنند. سپس با توجه به تعداد سهام عرضه‌‌‌‌‌‌‌‌شده و همچنین تعداد سهامی که سرمایهگذاران ثبت‌سفارش کردهاند، فرآیند کشف قیمت و تخصیص سهم به کدهای معاملاتی انجام می‌شود.
عرضه اولیه به روش ترکیبی
یکی دیگر از روش‌های نوین عرضه اولیه سهام شرکت‌ها، عرضه اولیه به روش ترکیبی است که تفاوت‌هایی با روش قبلی مورد‌استفاده؛ یعنی روش بوک‌بیلدینگ دارد که در ادامه به آن اشاره می‌کنیم. در عرضه اولیه به روش ترکیبی، سهام شرکت طی دو مرحله عرضه می‌شود، به‌طوری‌که در مرحله اول‌درصدی از سهام (۷۰ الی ۱۰۰درصد سهام قابل‌عرضه بنا به تشخیص نهاد ناظر) به سرمایهگذاران واجد شرایط یعنی صندوق‌های سرمایه‌گذاری از قبیل ETFها و صندوق‌های صدور و ابطال یا همان Mutual Fundها تخصیص داده می‌شود که صندوق‌ها طبق سهمیه اعلام‌شده از سوی سازمان بورس در فرآیند کشف قیمت حضور می‌یابند و مرحله اول عرضه با کشف قیمت سهام به پایان می‌رسد. به‌عنوان مثال در عرضه اولیه دیروز گروه انتخاب الکترونیک آرمان مجموع سهام قابل‌عرضه ۴۰۰میلیون سهم بود که از این مقدار ۵/ ۶۲درصد سهام شرکت معادل ۲۵۰میلیون برگه سهم به صندوق‌های سرمایه‌گذاری واگذار شد، سپس قیمت کشفشده توسط صندوق‌ها، به‌عنوان مبنای عرضه سهام (عرضه به قیمت ثابت) در مرحله دوم به عموم سرمایهگذاران اعلام می‌شود و سهامداران حقیقی نسبت به خرید سهام با قیمت ثابت کشفشده در مرحله اول اقدام می‌کنند.
در جریان عرضه اولیه نماد «انتخاب» که دیروز انجام شد، قیمت کشفشده برای سهم مذکور،۱۸.۷۱۴ریال بود که توسط صندوق‌ها کشف قیمت شد و سرمایهگذاران حقیقی با این قیمت ثابت اقدام به ثبت‌سفارش برای خرید سهم کردند.
ایرادات روش ترکیبی
یکی از شبهه‌‌‌‌‌‌‌‌هایی که پیرامون این روش از عرضه اولیه وجود دارد شبهه ایجاد رانت است. با اینکه اعلام‌شده این موضوع براساس فرمول‌‌‌‌‌‌‌‌هایی که سازمان بورس در بررسی‌‌‌‌‌‌‌‌های خود انجام داده لحاظ شده‌است و میزان سهم‌‌‌‌‌‌‌‌هایی که به هر صندوق تعلق می‌گیرد ارتباط مستقیمی با تعداد سهامداران حقیقی آنها و همچنین مقدار دارایی تحت‌مدیریت‌‌‌‌‌‌‌‌شان دارد، اما همچنان ابهامات این موضوع به‌صورت صریح و شفاف، بیان نشده‌است. همچنین برخی از کارشناسان نیز اعتقاد دارند که عرضه های اولیه به شیوه ترکیبی بهتر است که به صندوق‌های با درآمد ثابت تخصیص داده نشود، زیرا این نوع از صندوق‌های سرمایه‌گذاری، بخشی از بازار پول هستند که در بازار سرمایه مهمان به‌‌‌‌‌‌‌‌شمار می‌روند. از آنجا که عرضه‌های اولیه به بازار سرمایه تعلق دارند، پس لازم است به صندوق‌های سرمایه‌گذاری مختلط و سهامی اختصاص داده شوند. به‌علاوه اصلی‌ترین ایرادی که به این نوع از روش عرضه اولیه گرفته می‌شود، مساله قیمت‌های ثبت‌‌‌‌‌‌‌‌شده توسط صندوق‌های سرمایه‌گذاری است. برای مثال در عرضه اولیه شرکت صنایع فروآلیاژ ایران که در اواخر دی‌ماه سال‌جاری به همین‌روش انجام شد، قیمت میانگین کشفشده ۴۴هزار و ۲۴۸ریال بود، اما براساس آمار موجود در سایت TSETMC، برخی صندوق‌ها حتی تا قیمت ۵۹هزار ریال نیز اقدام به خرید سهم کردهاند که این موضوع ضعف سیاستگذار را در تعیین محدوده قیمتی برای صندوق‌ها را نشان می‌دهد. اکنون بعد از گذشت یک ماه همچنان قیمت سهم حوالی ۴۴هزار ریال است و باید دید که چرا صندوقی که خود را در امر خرید سهام خبره تلقی می‌کند اقدام به خرید سهم در قیمت‌هایی بسیار بیشتر از قیمت کشفشده، کرده است.
طبیعتا سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌گذار حقیقی که مسوول سرمایه‌گذاری پول خویش است با نقدینگی و پول خود چنین کاری را نمی‌کند. به نظر می‌رسد برخی صندوق‌ها از پول سرمایهگذاران خردی که به آنها اعتماد کردند در موضوع عرضه اولیه به روش ترکیبی به‌درستی استفاده نمی‌کنند که این موضوع موجب خدشه‌‌‌‌‌‌‌‌دارشدن اعتماد سهامداران به بازار و مکانیزم سرمایه‌گذاری غیرمستقیم خواهد شد.
