تحولات بازار مشتقه در سالهای اخیر بررسی شد
کاتالیزور بازارهای مالی۱۴۰۲
گسترش ابزارهای جدید معاملاتی در بورس کالا
سلمان یزدانی، کارشناس بازار مشتقه، در خصوص سیاست‌های سازمان در بخش بازار مشتقه بورس کالا، به «دنیای اقتصاد» گفت: سیاستگذاری اصلی در بخش بازار مشتقه به دست خود سازمان بورس است و در این حوزه، افراد خوش‌فکر برای توسعه این بازار، تلاش‌های ثمربخشی را انجام داده‌اند و عمده این تلاش‌ها به نتیجه رسیده است. در مجموع، سیاستگذاری کلان در بازار مشتقه در دو بخش مختلف صورت می‌گیرد. بورس کالا اولین بازاری بود که به بازار مشتقه وارد شده و معاملات آتی سکه و حواشی آن در خاطر عمده معامله‌گران بازار مانده است. هرچند این معاملات به دلیل نوسانات ارزی و دیدگاه‌های غلط سیاستگذار بعدها متوقف شد؛ چرا که سیاستگذار تصور می‌کرد معاملات این بازار به تلاطم‌های قیمتی سکه دامن زده است. بعدها بورس کالا، آتی زعفران را راه‌اندازی کرد. اگرچه آتی زعفران هیچ‌وقت جای آتی سکه را نگرفت ولی توانست تا حدودی بازار مشتقه را زنده نگه دارد.
آپشن سکه و آتی صندوق طلا نیز به ترتیب وارد بازار شدند و همچنان روند گسترش این بازار در بورس کالا به آهستگی دنبال شده و تلاش‌های منطقی و روشنفکرانه‌ای برای توسعه این بازار در حال انجام است. در حال حاضر آتی شمش یک نقطه‌عطف برای بازار مشتقه است، چرا که معاملات آتی صندوق طلا یکی از صندوق‌های خاص بود و همه سرمایه‌گذاران تمایل به معامله این صندوق را نداشتند. دلیل این امر ریسک حباب سکه، حباب خود صندوق و حباب آتی آن بود. حباب آتی در نتیجه ارزش زمانی ایجاد می‌شود. اما آتی شمش این ویژگی‌ها را نداشته و تنها ریسک حباب آتی آن متوجه بازار است و حباب طلا و سکه در معاملات آن موثر نیست.
در نتیجه با گسترش این ابزارها در بورس کالا طی سال جاری، احتمالا بازار شاهد امکانات فراوانی خواهد بود. یکی از این امکانات می‌تواند تسهیل وثایق برای انجام معاملات باشد. تنها خلأ که در این بازار احساس می‌شود گسترش صندوق‌های طلاست. تا الان نزدیک به ۱۱ صندوق طلا داریم؛ اگر وارد بشوند، می‌توانند بالای یک همت معامله در بازار مشتقه ایجاد کنند. معاملات آپشن زعفران و آپشن صندوق طلا و آپشن سکه طلا و آپشن شمش نیز می‌توانند وارد بازار مشتقه شود و اگر امکاناتی نظیر پیاده‌سازی استراتژی‌های مختلف نظیر کاوردکال و وثیقه کردن اضافه شود در این بازار شاهد تعمیق خواهیم بود.
عملکردهای جذاب سازمان بورس برای مشتقه
سلمان یزدانی ضمن تمجید از عملکرد بورس در حوزه ابزارهای مشتقه گفت: معاملات آپشن در بورس، روی دارایی‌های پایه نظیر نماد «فارس» و «کچاد» آغاز شد. آپشن‌های نماد «کچاد» بسیار پرطرفدار بودند. بعدها سازمان تغییر سیاست داد و روی فرابورس هم متمرکز شد که نقطه عطف آن نماد «ضکار» بود. اما فرابورسی‌ها کمی ضعیف‌تر عمل کردند. یکی از این سیاست‌ها نیز الزام نمادها برای بازارگردانی معاملات مشتقه بود و این برای بازار مشتقه در بورس، شرایط عالی را رقم زد؛ به طوری که عمدتا نمادهای پرمعامله وارد بازار شدند و به تعمیق بازار کمک کردند.
بعدها نمادهایی مانند «اهرم» و «شستا»، نیز بسیار پرمعامله شده و در کانون توجهات قرار گرفتند. علاوه بر این سیاست سازمان بورس در وثیقه کردن دارایی پایه برای انجام معاملات، نیز شرایط را برای ورود سرمایه‌گذاران جدید فراهم کرد؛ چرا که در این رویکرد وثیقه کردن سهام برای انجام معاملات، شرایط را برای معامله‌گران بهبود بخشید. پس سه رویکرد سازمان در خصوص بازار مشتقه توانست به بهبود بازار کمک کند. اولین مورد همان اجباری کردن بازارگردانی بود که موجب شد معامله‌گران و نوسان‌گیران نیز به این بازار وارد شده و شرایط برای معاملات بهتر فراهم شد. دوم، افزایش تعداد سررسیدها بود که موجب تنوع ابزارها شد. در نهایت حمایت از ابزارها و استراتژی‌های جدید معاملاتی در این بازار بود که می‌توانست کارکرد واقعی بازار مشتقه را افزایش دهد.
مانند استراتژی خرید و فروش همزمان سهام دارایی پایه و قرارداد آپشن آن. فعلا تنها خلأ که در این خصوص در حوزه بازار مشتقه احساس می‌شود، آموزش درست به نهادهای مالی و سرمایه‌گذاران خرد است که با ریسک‌های این بازار آشنا شده و با درک مزایای آن بتوانند سودآوری پرتفوی خود را مدیریت کنند. در صورتی که این امر آموزش به‌درستی دنبال شود، معاملات بازار مشتقه در بورس می‌تواند به بالای ۳۰۰ تا ۴۰۰میلیارد تومان معامله در روز برسد که عدد بالایی است. البته این عدد بدون در نظر گرفتن اهرم است. با در نظر گرفتن میزان اهرم معاملات، هم‌اکنون نیز تعداد معاملات بالای یک همت است.
چالش تامین مالی در بازار مشتقه
ابزارهای مشتقه به‌خصوص قراردادهای آپشن در بازار سرمایه ایران، می‌توانند به عنوان ابزاری مناسب برای تامین مالی شرکت‌ها عمل کنند، چرا که علاوه بر تسهیل در تامین مالی، سرعت این فرآیند را نیز افزایش می‌دهند. سلمان یزدانی، مدیر ابزار مشتقه کارگزاری پیشرو، در این باره به «دنیای اقتصاد» گفت: سیاست‌های سازمان در قبال تامین مالی از ابزار مشتقه چندان شفاف نیست. این در حالی است که این بازار ابزاری بسیار مفید برای تامین مالی است. بورس کالا که تاکنون به دنبال تامین مالی از این طریق نبوده است. تنها معاملات زعفران بود که بورس کالا برای تامین مالی از آن استفاده کرد. اما به دلیل اینکه تحویل آن به صورت کالای زعفران بود و این زعفران کاربردی برای شرکت‌ها نداشت، در نهایت این شیوه از تامین مالی با چالش مواجه شد. امید است با ورود معاملات شمش و صندوق آتی طلا تامین مالی در بورس کالا گسترش یابد.
یزدانی در ادامه گفت: در بورس نیز عمده شرکت‌ها به قصد تامین مالی به این بازار پیوستند. اما سیاست‌های سازمان چندان شفاف نیست و سازمان تمایل بیشتری به اختیار فروش تبعی دارد. اما این شیوه نیز چالش‌هایی را به همراه دارد. مثلا کمیته‌ای است که توانایی بازپرداخت شرکت‌هایی را که به این شیوه تامین مالی می‌کنند بررسی می‌کند. شرکت‌ها نیز باید برنامه مناسب ارائه دهند و در نهایت نیز بهره این تامین مالی توسط این کمیته تعیین می‌شود. به همین دلیل شرکت‌ها به تامین مالی از طریق اختیار فروش‌های عادی روی آوردند. در اختیار فروش عادی نیز، به دلیل اینکه کارگزاری‌ها زیرساخت مناسب نداشتند، برای گرفتن تضمین از شرکت‌ها به بهره غیر‌رسمی روی آوردند؛ به طوری که تامین مالی در بازار، با نرخ ۲۱ یا ۲۲درصد انجام می‌شد. اما تامین مالی به روش آپشن‌ها با نرخ ۲۵ یا ۲۶درصد صورت می‌گرفت.
به عنوان مثال حدود یک سال گذشته تامین مالی از طریق بانک با نرخ ۲۳درصد صورت می‌گرفت و شرکت‌ها به مدل اختیار فروش تبعی، تامین مالی می‌کردند. به این معنی که این اختیارهای فروش، توسط شرکت فروخته می‌شد و خریدارها که عمدتا صندوق‌های درآمد ثابت بودند، بهره ۲۶درصدی به دست می‌آوردند. کسی که همزمان فروش سهام و فروش آپشن را انجام می‌داد شرکت‌ها بودند که به قصد تامین مالی این اقدامات را انجام می‌دادند و خریداران سهام و اختیار فروش به قصد بیمه سهام اقدام به خرید می‌کردند. در نهایت نیز به دلیل مشکلاتی که کارگزاری‌ها داشتند، شرکت‌ها نکول کرده و مشکلات فراوانی را ایجاد کردند.
در حال حاضر جذاب‌ترین ابزار تامین مالی قراردادهای اختیار معامله است چرا که در بازاری آزاد و نقدشونده منتشر می‌شوند. سهام شرکت در اختیار سهامدار عمده است و سهامدار عمده با فروش اختیار فروش یا فروش اختیار خرید پول به دست می‌آورد و تنها چالش آن تامین سهام یا دارایی پایه در زمان سررسید است. مهم‌ترین مشکل آپشن‌ها در بازار مشتقه نیز همین وثایق است که اگر شرکت سپرده‌گذاری همکاری کند و کارگزاران نیز زیرساخت خود را گسترش دهند، که نیاز به قراردادهای خارج از بورس کاهش یابد، این چالش نیز مرتفع خواهد شد.
نقش مشتقه در تعمیق بازار سرمایه
سلمان یزدانی، کارشناس بازار مشتقه، ضمن تایید نقش بزرگ بازار مشتقه در عمق بخشیدن به بازار سرمایه گفت: هیچ بازار مالی توسعه‌یافته‌ای در دنیا وجود ندارد که از ابزار مشتقه بهره نبرده باشد. ابزار مشتقه در حال حاضر تنها یک ابزار حاشیه‌ای نیست. بلکه یک داروی واقعی و حیاتی برای توسعه بازارهای سرمایه در دنیاست نه صرفا یک داروی تقویت‌کننده. به عنوان مثال در حال حاضر شاخص کل بازار سهام، رشد خوبی را به ثبت رسانده و دوباره تشویق‌ها برای ورود به بازار سرمایه شروع می‌شود. هرچند برخی از تحلیلگران معتقدند بازار با این قیمت‌ها نه گران و نه ارزان است.
یعنی این احتمال وجود دارد که بازار وارد فاز اصلاحی شود. اگر دوباره اتفاقی شبیه به سال ۹۹ برای بورس ایران رخ دهد، آیا سهامداران توانسته‌اند سهام خود را در برابر ریزش قیمت بیمه کنند یا خیر؟ به‌خصوص در این قیمت‌های بالا که بیمه کردن سبد سرمایه‌گذاری یک الزام است. حتی اگر بازار به رشد ادامه دهد اما این افزایش قیمت چندان شارپ نباشد و به آهستگی حرکت رو به صعود خود را ادامه دهد، آیا معامله‌گران بدون اهرم‌های بالا در بازار مشتقه این امکان را دارند که سود بیشتری به دست آورند؟ اگر بازار سهام به روند رنج‌گونه ادامه دهد و جذابیت بازار از بین رود، آیا بازار ابزار جدیدی برای ایجاد جذابیت سرمایه‌گذاری دارد؟
اینکه اگر سهام برخی از صندوق‌ها رشد قابل توجهی داشته باشد و شرکت‌ها نتوانند این رشد سهام را بیمه کنند یا ریسک ریزش آن را پوشش دهند، تکلیف پرتفوی این صندوق چه می‌شود؟ جواب همه این سوالات و چالش‌ها در گرو گسترش بازار مشتقه در کنار بازارهای مالی است و به تعمیق و جذابیت آن کمک می‌کند. در حال حاضر مشکلاتی که گفته شد موانعی برای بازار مشتقه هستند، اما در نهایت همکاری همان افراد خوش‌فکر در سازمان بورس موجب شده است این بازار روز به روز بزرگ‌تر شده و کاربرد آن بیشتر نمایان شود؛ چرا که نهادهای مالی بزرگ در حال حاضر برنامه‌های مختلفی برای ورود به بازار مشتقه دارند و در سالهای آتی بازار مشتقه تبدیل به یک ضرورت برای همه معامله‌گران بازار خواهد شد.
پیش‌بینی آینده بازار
یزدانی، کارشناس بازار مشتقه، در خصوص آینده بازار طی چند ماه آینده به «دنیای اقتصاد» گفت: طی چند ماه گذشته رشد بازار سهام موجب شد قیمت‌ها نیز در بازار مشتقه رشد حیرت‌انگیزی را تجربه کنند. این رشد می‌تواند حتی بیشتر از استفاده از هرگونه اعتباری منجر به بازدهی بالا برای معامله‌گران شود.
وی در ادامه گفت: چند ماه گذشته اشاره شد که قیمت‌ها در شاخص کل ارزنده است و شاخص کل هم‌وزن عقب افتاده است. به همین دلیل تمرکز توجهات بر آپشن‌های نمادهای شاخص‌ساز بود. همچنین با توجه به تمایل شرکت‌ها به طلا، صندوق‌های طلا نیز بازدهی خوبی را کسب کردند. خودرویی‌ها در حال حاضر اهمیت چندانی نداشته و چشم‌انداز مشخصی برای آنها تعریف نمی‌شود. اما با توجه به پرمعامله بودن آپشن‌های نماد «خودرو» و «خساپا» همچنان برای نوسان‌گیران بازار جذاب خواهند بود. علاوه بر این ارز ۲۸هزار و ۵۰۰تومانی برای برخی از صنایع چندان خوشایند نیست. کارشناسان بر این عقیده هستند که با دلار ۴۰هزار تومانی همه صنایع ارزنده نیستند و با دلار ۶۰هزار تومانی ارزان هستند. این به معنی است که در بازار مشتقه نمی‌توان بی‌پروا عمل کرد و باید احتیاط بیشتری به خرج داد.
همچنین اخذ موقعیت‌های خرید و فروش ترکیبی و استراتژی‌هایی به این سبک، می‌تواند در این شرایط موثر باشد. با توجه به اینکه در حال حاضر توجه به صندوق‌ها بسیار بالاست و عمدتا عملکرد بهتری نسبت به شاخص دارند، نوسان‌گیری در صندوق‌ها و آپشن‌های آنها نیز می‌تواند در سال جاری کارساز باشد. در صنعت فولاد نیز توجهات نسبت به آپشن‌های نماد «فملی» و «فولاد» کم شده و تنها آپشن‌های «فخوز» می‌توانند برای معاملات روزانه موثر باشند. در حال حاضر خرید و فروش صندوق اهرم و آپشن‌های آن نیز در صورتی که تحلیل خوبی از شاخص وجود داشته باشد، بازدهی خوبی را نصیب سهامداران خواهد کرد.
در گروه بانکی نیز امیدها افزایش یافته و انتظار می‌رود معاملات خوبی در آپشن آنها به وجود آید. توجه به این نمادهای اختیار معامله این صنایع می‌تواند منجر به بازدهی بالاتر از شاخص در سال جاری شود. با توجه به بازدهی خوبی که بورس تهران در سال جاری به ثبت می‌رساند، احتمال رشد بازار مشتقه نیز بسیار محتمل است و رشد خیره‌کننده‌ای را برای معامله‌گران به ارمغان می‌آورد. این در صورتی است که چالش‌های پیش روی این بازار با سیاست‌های جدید سازمان مرتفع شود.
