قرارداد آتی تک‌سهم اجرایی می‌شود
بورس روی خط توسعه؟
عكس: صبا طاهریان
خلأ یک ابزار معاملاتی
آنچه در بازار سهام ایران در حال رخ دادن است این است که در این بازار صرفا از رشد قیمت سهام می‌توان سود کسب کرد؛ به این صورت که با تحلیل‌هایی که نسبت به وضعیت آتی سهام انجام می‌شود، پیش‌بینی می‌شود کدام سهام می‌توانند از قیمت فعلی آن پا را فراتر بگذارند و با افزایش قیمت روبه‌رو شوند. به عبارتی اگر سهام قابلیت رشد قیمتی داشته باشد و سرمایه‌گذار بتواند از آن سود کسب کند، آن را به پرتفوی خود اضافه می‌کند؛ اما در بورس بسیاری از کشورهای جهان، سهامداران با استفاده از برخی ابزارها می‌توانند حتی زمانی که قیمت سهام در سراشیبی سقوط قرار گرفت، سود به دست آورند.
در همین رابطه ایمان رئیسی، کارشناس بازار سرمایه، اظهار کرد: طی روزهای گذشته خبری مبنی بر رونمایی از قرارداد آتی تک‌سهم روی سه نماد بورسی شستا، شتران و گام بانک صادرات در راستای «دوطرفه شدن بورس» مطرح شده است. اما به دلیل اینکه در این مورد اطلاع‌رسانی درست و شفافی انجام نشده است گروهی از سهامداران هیچ‌گونه اطلاعاتی در این مورد ندارند. به نظر می‌رسد سیاستگذار قبل از استفاده از برخی ابزارها باید تدابیر لازم را بیندیشید، در غیر این صورت شاهد واکنش منفی بازار به این ابزارها خواهیم بود.
با توجه به اینکه دوطرفه شدن بازار وضعیت متفاوتی را در جریان داد‌و‌ستدها ایجاد می‌کند، اگر سیاستگذار در میانه راه نسبت به استفاده از این ابزار پشیمان شود یا اقدام به تعدیل آن کند، موجب بی‌اعتمادی سرمایه‌گذاران به مصوبات خواهد شد. در حال حاضر بازار سهام زمانی که وارد روند نزولی می‌شود، به غیر از برخی کارگزاری‌ها، اکثرا نمی‌توانند از وضعیت به‌وجود‌آمده بهره‌مند شوند و کسب سود کنند، به همین دلیل در این شرایط بخش بزرگی از سهامداران با زیان مواجه می‌شوند. اگرچه دوطرفه شدن بازار ریسک معاملات را بالا می‌برد، اما در صورتی که اطلاع‌رسانی کامل در این خصوص انجام شود می‌تواند تالار شیشه‌ای را به بازاری پویا مبدل کند.
او با بیان اینکه یکی از چالش‌های بازار سهام در سال ۹۹ که منجر به سقوط تاریخی بورس شد عدم دوطرفه بودن بازار بود، عنوان کرد: بورس ۹۹ به دلیل یک‌طرفه بودن بازار، قیمت سهام به صورت حباب‌وار و شارپی وارد فاز غیر‌قابل‌کنترل شد. همین امر سبب شد بازار زمانی که با افزایش عرضه و فروش مواجه شد، از کنترل خارج شود یا به‌اصصلاح صفوف فروش به صورت منطقی جمع شوند. این در حالی است که اگر در همان زمان ناظر اقدام به دوطرفه کردن بازار می‌کرد، امکان ریزش شدید آن سال به حداقل می‌رسید. وقتی بازار به صورت دوطرفه کنترل می‌شود، ناظر با ابزاری که در اختیار دارد نمی‌گذارد جریان معاملات روندی را طی کند که طی آن قیمت‌ها وارد فاز شارپی و غیرمنطقی شود. بازار سهام از این خلأ در سال ۹۹ آسیب فراوانی دید.
اما هم‌اکنون به نظر می‌رسد نهاد ناظر به این نتیجه رسیده است که ریسک بازار دوطرفه را بپذیرد و در برخی نمادها این مدل را اعمال کند. نکته مثبت در این تصمیم آن است که سیاستگذار با نمادهای محدود آغاز کرده و به مرور قرار است این ابزار را گسترش دهد. بنابراین تا حدودی می‌تواند شوک‌های حاصل از آن به بازار را محدود و خنثی کند. به گفته ایمان رئیسی، در سال‌های گذشته بارها کارشناسان بازار سرمایه درخواست کرده‌اند که نهاد ناظر با دوطرفه کردن «نمادهای در آستانه حبابی شدن» تعادل را مجددا به بازار بازگرداند، اما به دلیل ریسک‌پذیر بودن این ابزار، سیاستگذار با احتیاط نسبت به این گزاره مهم موضع‌گیری کرده است.
او در ادامه افزود: با استفاده از این اهرم بازار تا حدودی هزینه پر‌تنش حبابی شدن قیمت‌ها را کنار می‌گذارد، به گونه‌ای که می‌توان گفت نگرانی حاصل از حبابی شدن نمادها مرتفع خواهد شد. با توجه به اینکه در فضای معاملاتی بورس امکان دوطرفه شدن بازار وجود نداشته است، این اهرم قادر است بازار را در مواقع بحرانی نجات دهد و درعین‌حال وقتی بازار وارد مدار نزولی می‌شود از جذابیت‌های معاملاتی کم نشود. شواهد نیز حاکی از آن است که بیشتر بورس‌های بزرگ و مطرح جهانی دوطرفه هستند؛ علاوه‌بر این موضوع، بازار یک‌طرفه معایبی دارد که از جذابیت‌های معاملاتی می‌کاهد. به همین دلیل بورس اوراق بهادار تهران با معایب فراوانی به‌ویژه کاهش ارزش معاملات و افت نقدشوندگی در دوران رکود دست به گریبان است. اگرچه کیفیت بورس تهران با بورس‌های جهانی تفاوت معناداری دارد اما سیاستگذار با حذف این خلأ مهم می‌تواند نقیصه‌های کنونی را برطرف کند.
این کارشناس در پایان خاطرنشان کرد: دوطرفه شدن علاوه‌بر تحلیل‌پذیر کردن بازار شرایطی را فراهم می‌کند که فعالان این بازار هم در روند صعودی و هم در روند نزولی فارغ از ترس حاصل از مسیر حرکتی قیمت‌ها حضوری مستمر داشته باشند و بتوانند همچنان معامله کنند، بدون آنکه حجم داد‌و‌ستدها کاهش یابد. یکی از دلایل ریزش و خروج پول از بورس در سال ۹۹ را می‌توان دوطرفه نبودن بازار عنوان کرد. خلأ این اهرم در سال‌های گذشته منجر به این شد که بازار در شرایط حبابی با رفتارهای هیجانی و غیرمنطقی سهامداران مواجه شود. بنابراین در صورت اجرای صحیح این مصوبه اکثر سهامداران می‌توانند از سهام بهره‌مند شوند. بنابراین باید گفت توسعه این اهرم برای اکثر سهام قابلیت اجرایی دارد.
تغییر مسیر برخی نمادها
در هفته‌های گذشته و همزمان با انتشار خبر عملیاتی شدن قرارداد آتی تک‌سهم روی ۳ نماد، فعالان بورسی مباحثی را مطرح و نسبت به شفاف نبودن این موضوع گلایه کرده‌اند. در عین حال مهدی زمانی سبزی، معاون عملیات بازار بورس تهران، در گفت‌وگو با سنا در خصوص راه‌اندازی قرارداد آتی سهام توضیحاتی را ارائه داده است. به گفته این مقام مسوول، جنس قراردادهای مشتقه با بازار سنتی سهام متفاوت بوده و احتمالا بازیگران این بازار هم متفاوت خواهند بود؛ ولی به صورت کلاسیک بازار بزرگ‌تر، بازار کوچک‌تر را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و حتما قراردادهای آتی تک‌سهم را به نحوی عرضه خواهیم کرد که این بازار از بازار سنتی بزرگ‌تر نشود. معاون عملیات بازار بورس تهران در ادامه تصریح کرد: تعریف سقف موقعیت باز در سطح بازار، کارگزار و مشتری جهت کنترل این موضوع است. ضمن اینکه فعالان بازار آتی نیز با توجه به تحلیل و پیش‌بینی وضعیت سهم در زمان سررسید و نرخ بازده مورد انتظار در این بازار فعالیت خواهند داشت و در موقعیت خرید یا فروش قرار می‌گیرند.
وی گفت: مکانیزم تسویه روزانه، وجه تضمین اولیه، وجه تضمین لازم و کال مارجین موجب می‌شود ریسک نکول (ریسک عدم ایفای تعهدات در زمان سررسید) هم پوشش داده شود. برآیند اظهارات کارشناسان بازار سرمایه نشان می‌دهد ایجاد بازار دوطرفه در بورس موجب افزایش نقدشوندگی ، متعادل شدن عرضه و تقاضا و در نهایت کارآیی بازار سهام خواهد شد، در روزهای صعودی بازار از افزایش هیجانی و بیش از حد قیمت‌ها جلوگیری می‌کند و در نتیجه مانع حبابی‌شدن سهام شرکت‌ها می‌شود. همچنین به معامله‌‌گران حرفه‌‌ای بازار امکان می‌دهد از نتایج ارزیابی‌‌های خود در هر دو روند صعودی و نزولی بورس استفاده کنند و جایگاه تحلیل در بازار سهام ارتقا پیدا می‌کند.
