آیا پیشفروش سکه میتواند نوسانات بازار ارز و سکه را کنترل کند؟
در سال‌های اخیر، سیاست‌های ارزی و مالی بانک مرکزی با عدم شفافیت همراه بوده که موجب کاهش اعتماد عمومی و از دست رفتن جایگاه تنظیم‌‌گری این نهاد شده است. در چنین شرایطی، هر سیاست جدیدی به‌ویژه در حوزه حساس سکه و ارز، باید با دقت و برنامه‌ریزی دقیق اجرا شود. در غیر این صورت، تنها به افزایش بی‌‌ثباتی اقتصادی منجر خواهد شد.
پیشفروش سکه در شرایطی که تورم همچنان بالاست و مردم به دنبال راه‌هایی برای حفظ ارزش دارایی‌های خود هستند، نمیتواند تقاضای سفته‌‌بازانه را کاهش دهد. تجربه نشان داده است که در چنین مواقعی، سرمایهگذاران از این فرصت برای خرید سکه با قیمت پایین‌‌تر استفاده کرده و در موعد سررسید، با اختلاف قیمت ایجادشده در بازار آزاد، سود می‌‌برند. این امر باعث خروج حجم بالایی از ذخایر طلای بانک مرکزی میشود، بدون آنکه تاثیر پایداری بر کنترل نرخ سکه یا کاهش نقدینگی سرگردان داشته باشد. از سوی دیگر، عدم تناسب بین عرضه و تقاضا، قیمت سکه را در بازار آزاد همچنان تحت فشار افزایشی قرار خواهد داد، زیرا بسیاری از خریداران به جای ورود به طرح پیشفروش، همچنان به خرید سکه فیزیکی در بازار آزاد ادامه خواهند داد.
یکی از اهداف اصلی این سیاست، مدیریت نقدینگی و جلوگیری از ورود آن به بازار ارز است. اما در شرایطی که میزان نقدینگی به‌‌شدت افزایش یافته و ساختار اقتصاد کشور با کسری بودجه و تورم بالا دست‌وپنجه نرم می‌کند، چنین اقداماتی تنها به عنوان یک مُسکن کوتاه‌‌مدت عمل خواهند کرد. نقدینگی زمانی از بازار سکه و ارز خارج خواهد شد که جایگزین‌های مناسب‌‌تری برای سرمایهگذاری وجود داشته باشد. در نبود گزینه‌های مطمئن برای سرمایهگذاری، تقاضا برای دارایی‌های امنی مانند سکه و دلار ادامه خواهد یافت و سیاست پیشفروش تنها به تعویق انداختن مشکلات اساسی خواهد انجامید.
مشکل دیگر این است که سرمایهگذاران در سال‌های گذشته به دلیل تغییرات مکرر در سیاست‌های ارزی و مالی، اعتمادی به تصمیمات بانک مرکزی ندارند. در بسیاری از موارد، سیاست‌های مشابهی اجرا شده اما یا با تغییرات ناگهانی همراه بوده یا در موعد سررسید، بانک مرکزی از اجرای تعهدات خود ناتوان مانده است. این بی‌‌اعتمادی سبب میشود حتی در صورت اجرای پیشفروش، بسیاری از سرمایهگذاران به جای خرید اوراق آتی، به دنبال خرید سکه فیزیکی بروند که همین امر تاثیرگذاری این سیاست را کاهش میدهد.
در بازار ارز نیز اجرای چنین سیاست‌هایی بدون تغییر در عوامل بنیادی نمیتواند به کاهش نرخ دلار کمک کند. نرخ ارز در ایران تحت‌تاثیر عواملی مانند تحریم‌ها، سیاست‌های پولی و مالی دولت، میزان صادرات و واردات و ذخایر ارزی بانک مرکزی قرار دارد. اگرچه ممکن است در کوتاه‌‌مدت، پیشفروش سکه باعث کاهش تقاضای لحظه‌ای برای دلار شود، اما در بلندمدت نوسانات ارزی همچنان ادامه خواهد داشت، مگر اینکه اصلاحات اقتصادی جدی صورت گیرد.
مشکل دیگری که در اجرای این سیاست وجود دارد، ریسک‌های ناشی از تحویل سکه در موعد سررسید است. اگر قیمت سکه در بازار آزاد بالاتر از ۶۰میلیون تومان باشد، بسیاری از دارندگان اوراق آتی برای دریافت سکه هجوم خواهند آورد که این موضوع فشار زیادی بر ذخایر طلای بانک مرکزی وارد می‌کند. در صورت افزایش بیش از حد تقاضا، بانک مرکزی ممکن است مجبور به تحویل فیزیکی مقدار زیادی سکه شود که این مساله، نهتنها منابع طلای کشور را کاهش میدهد، بلکه میتواند بحران عرضه در بازار ایجاد کند. از سوی دیگر، اگر قیمت سکه در بازار آزاد پایین‌‌تر از نرخ پیشفروش باشد، دارندگان اوراق دچار زیان خواهند شد که این امر باعث نارضایتی سرمایهگذاران و کاهش بیشتر اعتماد عمومی خواهد شد.
به جای اتکا به سیاست‌های کوتاه‌‌مدت مانند پیشفروش سکه، بانک مرکزی باید به دنبال راهکارهای اساسی‌تر برای کنترل بازار باشد. کنترل رشد نقدینگی، اصلاح ساختار مالیاتی برای کاهش انگیزه‌های سفتهبازی، شفافیت بیشتر در سیاستگذاری‌ها و تقویت بازارهای موازی سرمایهگذاری میتواند نقش مهمی در ایجاد ثبات پایدار در بازار سکه و ارز ایفا کند.
در مجموع، سیاست پیشفروش سکه با قیمت ۶۰میلیون تومان نهتنها نمیتواند به کنترل پایدار بازار کمک کند، بلکه ممکن است باعث کاهش ذخایر طلای بانک مرکزی، افزایش تقاضای سفتهبازی و تشدید بی اعتمادی سرمایهگذاران شود. بدون اصلاحات عمیق در سیاست‌های پولی و مالی، چنین اقداماتی تنها به تاخیر انداختن مشکلات اقتصادی خواهد انجامید و در نهایت، فشار بیشتری بر بازار وارد خواهد کرد.
* تحلیلگر بازارهای مالی
