ظرفیت‌های تجارت تهران-ریاض؛
تجارت روی ریل صلح؟
گرچه روابط تیره سیاسی سال‌های اخیر بر مبادلات بازرگانی دو طرف سایه انداخته است، اما در همین دوره تخاصم هم سرمایه‌گذاران عربستانی بازار ایران را بهطور کامل کنار نگذاشتند و در حوزه‌هایی همچون مواد غذایی و فروشگاه‌های زنجیره‌ای، فعالانه در ایران حضور داشتند. ناظران بر این باورند که با توجه به برنامه‌های بلندپروازانه عربستان‌سعودی برای افق ۲۰۳۰، در صورت برطرف‌شدن چالش‌های سیاسی، همکاری‌های دو کشور می‌تواند به حوزه‌هایی همچون گردشگری، خدمات فنی-مهندسی و مواد غذایی گسترش پیدا کند.
روند تجارت ایران و عربستان
بررسی آخرین آمار‌ها نشان‌دهنده آن است که روابط تجاری ایران و عربستان در حال احیا‌شدن است. در ۹ ماهه نخست سال۱۴۰۳، ایران مجموعا ۵۹هزار‌تن کالا به ارزش ۲۳میلیون دلار به عربستان صادرات داشته‌است. البته هنوز رقم واردات ایران از عربستان چندان قابل‌توجه نیست و در مدت مذکور تنها ۳۰هزار دلار کالا از این کشور واردشده‌است. هرچند این حجم صادرات بسیار اندک به‌نظر می‌رسد، اما باید این نکته را درنظر داشت که پس از قطع رابطه سیاسی ایران و عربستان در سال۱۳۹۴، دو کشور به مدت ۱۰ سال‌تقریبا هیچ تجارتی با هم نداشتند، در نتیجه همین میزان اندک تجارت می‌تواند نشانه‌ای از آینده روشن در رابطه دو کشور باشد.
با این‌حال در دهه‌های گذشته تجارت ایران و عربستان رونق بیشتری داشت و در برهه هایی، حجم تجارت دو کشور به رقمی معادل یک‌درصد تجارت ایران می‌رسید. بررسی روند مبادلات بازرگانی ۱۰ساله ایران و عربستان‌سعودی طی بازه زمانی سال۱۳۸۴ تا سال۱۳۹۴ نشان می‌دهد؛ تجارت میان دو کشور از سال١٣۸۷ به بعد رونق پیشین خود را از دست داده‌است.واردات عربستان از ایران مسیری کاملا در خلاف جهت جریان واردات این کشور از جهان را طی‌کرده و به‌رغم افزایش مداوم واردات سعودی‌ها از جهان در دوره مورد بررسی صادرات ایران به عربستان بین سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۴ نزولی بوده‌است.
در سال۱۳۸۴، ایران مجموعا ۲۵۷میلیون دلار کالا به عربستان صادر می‌کرد. ارزش صادرات ایران به عربستان به مرور افزایش پیدا کرد و در سال۱۳۸۷، به رقم ۳۸۸میلیون دلار رسید، پس از این دوره صادرات ایران روند نزولی پیدا‌کرد و در دهه۹۰ شمسی در حدود رقم ۱۰۰میلیون دلار نوسان داشت. در سمت واردات نیز روند مشابهی مشاهده می‌شود. در سال۱۳۸۴، ایران در حدود ۲۴۳میلیون دلار کالا از عربستان وارد کرده‌است. در سال‌بعدی ارزش واردات از این کشور به رکورد ۵۹۶میلیون دلار رسید، با این‌وجود در ادامه ارزش واردات ایران از عربستان روند نزولی پیدا کرد و در نهایت در سال۱۳۹۴، واردات ایران با افتی قابل‌توجه به رقم ۴۴میلیون دلار رسید.
ظرفیت‌های همکاری دو طرف
زمینه همکاری بین ایران و عربستان در حوزه‌های مختلفی وجود دارد. تجارت خدمات به‌خصوص در بخش گردشگری یکی از حوزه‌هایی است که دو کشور می‌توانند با هم همکاری داشته باشند. بر اساس داده‌های «سازمان تجارت‌جهانی» در سال۲۰۲۳، عربستان در حوزه خدمات سفر ۴۰میلیارد دلار صادرات و ۲۳میلیارد دلار واردات داشته‌است. با توجه به نزدیکی دو کشور و همچنین هزینه نسبی ارزان برای سفر، ایران می‌تواند از بازار ۲۳میلیارد دلاری عربستان در حوزه سفر بهره‌برداری بیشتری داشته‌باشد. در این بین باید این نکته را درنظر داشت که ۱۵درصد جمعیت عربستان را شیعیان تشکیل می‌دهند که فقط جذب بخشی از این افراد می‌تواند صنعت گردشگری ایران را با تحول مواجه کند. بخش معدن حوزه دیگری است که در آن ایران و عربستان می‌توانند یک همکاری بلندمدت را شکل دهند.
سیاستگذاران عربستانی در سال‌های اخیر توسعه بخش معدن را در دستور کار قرارداده و در بخش‌های مختلف جهان اقدام به سرمایه‌گذاری کرده‌اند. همچنین شرکت «المعادن» عربستان به یکی از مهم‌ترین شرکت‌های معدنی جهان تبدیل شده‌است، در مقابل ایران یکی از مهم‌ترین کشورهای جهان در حوزه منابع معدنی محسوب می‌شود و سابقه طولانی در اکتشاف و استخراج از معادن دارد، در نتیجه دو کشور می‌توانند در حوزه سرمایه‌گذاری‌های مشترک و همچنین تبادل نیروی انسانی متخصص در حوزه معدن با هم همکاری داشته باشند.
حوزه دیگری که دو کشور می‌توانند با یکدیگر مشارکت داشته باشند، لجستیک و حمل‌ونقل است. ایران می‌تواند از زیرساخت‌های عربستان برای دسترسی به بازار کشورهای آفریقایی استفاده کند و در مقابل عربستان برای صادرات کالا به روسیه و کشورهای آسیای‌میانه می‌تواند ظرفیت‌های لجستیکی ایران را مورد‌استفاده قرار دهد. علاوه‌بر این‌ها بخش کشاورزی، صنعت مواد غذایی و فناوری اطلاعات از دیگر حوزه‌هایی هستند که در آن امکان همکاری دو کشور وجود دارد.
رفت و آمدهای سفیر به اتاق
یک سال‌پس از احیای روابط ایران و عربستان‌سعودی، در زمستان سال‌گذشته، سفیر عربستان با رئیس اتاق بازرگانی ایران دیدار کرد. مفاد مباحث مطروحه در این دیدار حاکی از این بود که آمادگی لازم برای گسترش روابط در دو طرف وجود دارد. لزوم توسعه همکاری در حوزه گردشگری، انرژی و خدمات مهندسی، از جمله مواردی بود که در این دیدار رئیس اتاق بازرگانی ایران و سفیر عربستان به آن اشاره کردند. در این دیدار صمد حسن‌‌‌‌‌زاده، رئیس اتاق بازرگانی ایران، با ابراز خرسندی از پیشرفت‌های علمی و اقتصادی عربستان در سال‌های اخیر، گفت: ایران در حوزه صنایع، فناوری اطلاعات، نفت، گاز و انرژی امکانات خوبی در اختیار دارد. ما معتقدیم مهندسان ایرانی در همه زمینه‌‌‌‌‌ها از جمله برق و انرژی و ساختمان‌‌‌‌‌سازی می‌توانند توانمندی‌های خود را با عربستان به اشتراک بگذارند.
او افزود: در حوزه گردشگری نیز با توجه به تجربه عربستان در پذیرش سالانه تعداد زیادی از گردشگران و زیارت‌کنندگان، مایل به تبادل تجارب و دانش با این کشور و افزایش همکاری‌ها در حوزه گردشگری هستیم. همچنین رئیس اتاق ایران با تاکید بر اینکه گشایش‌های سیاسی در روابط ایران و عربستان باید زمینه مبادلات بیشتر اقتصادی میان دو کشور را فراهم کند، گفت: بهطور رسمی از رئیس فدراسیون اتاق‌های بازرگانی عربستان‌سعودی دعوت می‌کنم همراه با یک هیات اقتصادی به ایران سفر کنند تا در مذاکراتی برای بهبود بیشتر سطح مبادلات تجاری میان بخش‌های خصوصی دو کشور، برنامه‌‌‌‌‌ریزی کنیم.
حسن‌‌‌‌‌زاده با تاکید بر عزم اتاق ایران برای افزایش سطح همکاری‌های تجاری ایران و عربستان ادامه‌داد: سفارتخانه‌‌‌‌‌های دو کشور نیز برای ایجاد ارتباطات بیشتر میان تجار و دریافت و انتقال اطلاعات تجاری دو کشور نقش مهمی دارند. در این‌دیدار عبدالله بنسعود العنزی، سفیر عربستان در ایران، گفت: دولت عربستان برای بخش‌خصوصی و جایگاه آن اهمیت زیادی قائل است. ما معتقدیم تعمیق روابط برادرانه دو کشور به‌دست بخش‌خصوصی میسر خواهد بود و به همین‌دلیل دولت امکانات زیادی به بخش‌خصوصی عربستان در راستای تعمیق روابط تجاری دو کشور، اختصاص داده‌است.
او با اشاره به سند توسعه ۲۰۳۰ عربستان، افزود: در قالب این طرح، پروژه‌های بزرگی برای همکاری دو کشور وجود دارد. بخش‌خصوصی ایران و عربستان می‌توانند با تعامل بیشتر، فرصت‌های اقتصادی مناسب خود را پیدا کنند. بنسعود العنزی، تاکید کرد: رئیس فدراسیون اتاق‌های بازرگانی عربستان، علاقه‌‌‌‌‌مند به دیدار با رئیس اتاق ایران است و امکان بر‌‌‌گزاری این دیدار فراهم است. او با بیان اینکه عربستان آماده استقبال از تجار و بازرگانان ایرانی است، گفت: هیچ مشکلی بین دو کشور برای صدور ویزا وجود ندارد. رهبران ما در عربستان اهمیت ویژه‌ای به روابط برادرانه دو کشور می‌دهند. فقط کافی است درخواست صدور ویزا در زمان مناسب انجام شود تا فرصت کافی برای صدور آن وجود داشته‌باشد.
در نهایت به‌نظر می‌رسد که ظرفیت‌های همکاری بین ایران و عربستان در حوزه تولید و تجارت وجود دارد. حالا دو سال‌پس از شروع دوباره روابط دیپلماتیک دوطرف، زمان آن فرارسیده که ایران با فعال‌کردن دیپلماسی اقتصادی، رابطه پایداری را با عربستان شکل دهد. افزایش حجم تجارت دو کشور علاوه‌بر اینکه باعث رشد درآمدهای ارزی کشور خواهدشد، می‌تواند پایداری صلح در منطقه را تضمین کند.
