جنگ تجاری ترامپ در حال قربانی‌کردن اقتصاد است؛
پس‌لرزه‌های یورش تعرفهای
فاطمه صالحی: اقدامات تعرفهای جدید دولت دونالد ترامپ که در تاریخ ۳ آوریل ۲۰۲۵ اعلام شد، تحولی شگرف در عرصه تجارت بین‌المللی ایجاد‌کرده‌است. طبق آخرین اطلاعات منتشر‌شده، نرخ موثر تعرفه‌های آمریکا از 2.2درصد در پایان سال۲۰۲۴ به حدود ۲۰درصد در کمتر از چهار ماه افزایش یافته‌است. این افزایش چشمگیر که نتیجه سیاست‌های حمایت‌‌‌‌‌گرایانه رئیس‌‌‌‌‌جمهور آمریکا است، می‌تواند به سطحی بالاتر از تعرفه‌های قانون «اسموت‌هاولی» در سال۱۹۳۰ برسد که نقش مهمی در تشدید رکود بزرگ اقتصادی داشت.
هم‌اکنون شاخص امکان ورود اقتصاد آمریکا به رکود به محدوده 50درصد رسیده‌است که امری بی‌سابقه و خطیر به‌حساب می‌آید. با اینکه ترامپ ادعا می‌کند تجارت آزاد موجب شده تا سال‌ها آمریکا توسط شرکای خارجی غارت شود و ابزار تعرفه می‌تواند از این کار ممانعت کند، اما در دنیای واقعی چنین نیست و دشمنی پشت دروازه‌ها قرار ندارد.
تحلیلگران اقتصادی برآورد کرده‌اند که اگر کالاهایی که هم‌اکنون تحت‌بررسی «بخش ۲۳۲» قرار دارند نیز مشمول تعرفه شوند-که احتمال آن بالاست- نرخ موثر تعرفه‌های آمریکا به ۲۵ تا ۲۷درصد افزایش خواهد یافت. این سیاست تعرفهای که از ۵ آوریل برای خودروها و از ۹ آوریل برای سایر کالاها اجرایی خواهدشد، شامل استثنائاتی نیز هست. برخی محصولات مانند مس، محصولات چوبی، نیمه‌‌‌‌‌هادی‌‌‌‌‌ها و داروها فعلا از تعرفه‌های متقابل‌معاف هستند، اما به دلیل تحقیقات جاری بخش ۲۳۲، در معرض خطر اعمال تعرفه‌های آتی قرار دارند.
واکنش بازارها و تاثیر بر رشد اقتصاد آمریکا
بازارهای مالی جهان با نگرانی به این اقدامات واکنش نشان‌داده‌اند. شاخص آتی S&P 500 بیش از 2.8درصد و شاخص آتی نزدک۱۰۰ حدود 3.3درصد کاهش‌یافته‌است. بازده اوراق خزانه ۱۰ساله آمریکا نیز تقریبا ۸ واحد پایه به 4.06درصد کاهش پیدا‌کرده و بازارها ۸۳ واحد پایه کاهش نرخ بهره فدرال‌رزرو تا پایان سال‌را پیش‌بینی می‌کنند.
کارشناسان معتقدند در صورت تداوم این تعرفه‌‌‌‌‌ها، رشد تولید ناخالص داخلی آمریکا از 2.5درصد به حدود0.6 تا 0.8درصد در سال‌جاری کاهش خواهد یافت. تعرفه‌‌‌‌‌ها؛ در واقع مالیاتی بر مصرف و سرمایه‌گذاری هستند که تاریخ نشان‌داده‌است موجب زیان‌های رفاهی گسترده‌‌‌‌‌تر به دلیل انتقال منابع به بخش‌های با بهره‌‌‌‌‌وری کمتر می‌شوند. علاوه‌بر این، تعرفه‌‌‌‌‌ها با اقدامات انقباضی مالی دیگری به میزان حدود 0.1 تا 0.2درصد از تولید ناخالص داخلی و کاهش سریع مهاجرت همراه شده‌اند که احتمالا 0.3 تا 0.5درصد از تولید ناخالص داخلی آمریکا را کاهش خواهند داد. همچنین صادرات آمریکا به دلیل اقدامات تلافی‌‌‌‌‌جویانه احتمالی از سوی شرکای تجاری آمریکا، به‌ویژه چین، اتحادیه اروپا و کانادا تضعیف خواهدشد. ریسک رکود اقتصادی آمریکا طی ۱۲ ماه آینده به حدود ۶۰درصد افزایش‌یافته‌است که نشان از چالش‌های پیش‌‌‌‌‌روی بزرگ‌ترین اقتصاد جهان دارد.
تاثیر بر کشورهای آسیایی و فرصت‌های جدید
در میان کشورهای آسیایی، تعرفه‌های جدید آمریکا احتمالا بیشترین تاثیر منفی را بر رشد اقتصادی ویتنام، کره‌جنوبی، ژاپن و چین خواهدداشت. نرخ موثر تعرفه بر این کشورها از ابتدای سال‌جاری به ترتیب به ۴۷درصد، ۱۶درصد، ۲۰درصد و ۴۸درصد افزایش‌یافته‌است. البته باید توجه داشت که تاثیر این افزایش تعرفه‌‌‌‌‌ها باید با توجه به سهم صادرات این کشورها به آمریکا از تولید ناخالص داخلی آنها سنجیده شود.
چین و هند در خطر افزایش نرخ‌های تعرفه به ترتیب به ۷۹درصد و ۵۱درصد قرار دارند؛ اگر تعرفه ۲۵درصدی آمریکا بر واردات از کشورهایی که نفت از ونزوئلا وارد می‌کنند، به تعرفه‌های اعلام‌شده اضافه شود.
به‌طور کلی، همه اقتصادهای آسیایی احتمالا امسال با فشار نزولی قابل‌توجهی بر رشد مواجه خواهند شد. افزایش شدید نرخ‌های تعرفه آمریکا بر تقریبا همه اقتصادهای آسیایی، تقاضای آمریکا برای صادرات آسیا را مستقیما کاهش خواهد داد. آسیب به اقتصادهای آمریکا، اروپا و سایر اقتصادهای بزرگ ناشی از جنگ تعرفهای ترامپ، تقاضای آنها برای صادرات آسیا را بیشتر کاهش خواهد داد. همچنین تصمیم ترامپ برای عدم‌اعمال نرخ‌های تعرفه تنبیهی متقابل‌بر اقتصادهای آمریکای‌لاتین یا آفریقایی، انگیزه‌‌‌‌‌هایی برای شرکت‌ها ایجاد می‌کند تا تولید را از آسیا به این مناطق منتقل کنند. نرخ‌های تعرفه موثر جدید آمریکا بر اکثر کشورهای آمریکای‌لاتین و آفریقایی تنها ۱۰درصد یا کمتر است.
استراتژیهای مقابله با شوک تعرفهای
در این شرایط، تمرکز بر اقتصادهایی که قادر به مقابله با این شوک‌های منفی از طریق سیاست‌های داخلی هستند، اهمیت ویژه‌ای می‌‌‌‌‌یابد. چین و هند از جمله این کشورها هستند.
چین: دولت چین قبلا محرک‌‌‌‌‌های مالی به ارزش حدود ۲درصد از تولید ناخالص داخلی را برای امسال اعلام کرده‌است، اگرچه این میزان برای جبران شوک تعرفهای اعلام‌شده توسط ترامپ کافی نیست، اما دولت چین اشاره‌کرده که اقدامات بیشتری را در دست دارد که می‌تواند برای حمایت از رشد از آنها استفاده کند. به‌نظر می‌رسد چین رویکرد «هر آنچه لازم است» را امسال برای حفظ رشد بالای 4.5درصد اتخاذ خواهد کرد. این به‌معنای تمرکز بسیار زیاد بر مصرف داخلی و هزینه‌های سرمایه‌گذاری است.
هند: کاهش تورم به 3.6درصد سالانه در فوریه در مقابل سقف ۶درصدی بانک‌مرکزی هند، فضای زیادی برای کاهش نرخ بهره سیاستی از 6.25درصد فعلی و کاهش محدودیت‌های رشد اعتبار خانوار ایجاد می‌کند. علاوه‌بر این، دولت هند آمادگی خود را برای کاهش شدید رژیم تعرفهای خود به‌منظور انجام معامله با آمریکا اعلام کرده‌است. نکته مهم این است که صادرات هند به آمریکا با 2.2درصد از تولید ناخالص داخلی، کوچک است.
پیامدهای سرمایه‌گذاری برای آسیا
تعرفه‌های اعلام‌شده بدتر از انتظارات بوده و در برخی موارد، بزرگ‌تر از بدترین سناریوهای ارزیابی شده توسط سرمایه‌گذاران در هفته‌های گذشته بوده‌است. از سوی دیگر، نتایج مثبت متوسطی برای برخی دسته‌‌‌‌‌های محصول، به‌ویژه نیمه‌‌‌‌‌هادی‌‌‌‌‌ها و داروها وجود داشت که برای بخش‌های بزرگی از بازار سهام آسیا، یعنی تولیدکنندگان نیمه‌‌‌‌‌هادی تایوان و کره و تولیدکنندگان دارویی هند مثبت خواهد بود. به‌طور کلی، انتظار می‌رود تاثیر تعرفه‌‌‌‌‌ها با مذاکره کشورها برای توافق‌های تجاری دوجانبه با آمریکا برای اصلاحات تعرفهای در ازای امتیازات تجاری و اقتصادی کاهش یابد، با این‌حال بسیاری از شرکت‌های آسیایی به دلیل تمرکز داخلی خود، تا حدی در‌برابر تعرفه‌‌‌‌‌ها محافظت شده‌اند. نسبت بالاتر شرکت‌های آسیایی با ترازنامه‌‌‌‌‌های نقدی خالص و بازده جریان نقد آزاد بالاتر در آسیا نسبت به سایر نقاط جهان، نشان می‌دهد؛ از منظر بازده، در یک محیط با درآمد کاهش‌‌‌‌‌یافته، حاشیه امنی وجود دارد.
فرصت‌های احتمالی برای ایران در شرایط جنگ تعرفهای
افزایش تنش‌های تجاری بین آمریکا و شرکای اصلی تجاری آن، به‌رغم چالش‌های اقتصادی جهانی، می‌تواند فرصت‌هایی برای اقتصاد ایران ایجاد کند. این فرصت‌ها در چند حوزه قابل‌بررسی است. افزایش صادرات به کشورهای متاثر از تعرفه می‌تواند یکی از این فرصت‌ها باشد. با وضع تعرفه‌های سنگین بر محصولات آسیایی، به‌ویژه محصولات چینی، ممکن است تقاضای این کشورها برای محصولات ایرانی افزایش یابد. ایران می‌تواند با تمرکز بر صادرات غیرنفتی خود به کشورهای آسیایی که متحمل بیشترین آسیب تعرفهای شده‌اند مانند چین، ویتنام و کره‌جنوبی، از این فرصت بهره‌مند شود.
جایگزینی محصولات آسیایی در بازارهای منطقه‌ای نیز فرصت دیگری است که می‌توان به آن توجه داشت. همان‌طور که تولیدکنندگان آسیایی با هزینه‌های صادراتی بالاتر مواجه می‌شوند، محصولات ایرانی می‌توانند در بازارهای منطقه‌ای مانند آسیای‌مرکزی، قفقاز و بخش‌هایی از خاورمیانه رقابتی‌‌‌‌‌تر شوند. صنایع نساجی، غذایی، دارویی و پتروشیمی ایران می‌توانند در این زمینه پیشتاز باشند. توسعه همکاری‌های تجاری با آمریکای‌لاتین و آفریقا نیز می‌تواند یکی دیگر از راهبردهای موثر باشد. با توجه به اینکه ترامپ تعرفه‌های تنبیهی بر کشورهای آمریکای‌لاتین و آفریقا اعمال نکرده‌است، این فرصت برای ایران فراهم می‌شود تا همکاری‌های تجاری خود را با این مناطق تقویت کند. توسعه صادرات به کشورهایی با تعرفه‌های آمریکایی کمتر از ۱۰درصد می‌تواند استراتژی مناسبی برای دورزدن محدودیت‌های تجاری باشد.
شوک تعرفهای ترامپ
شوک تعرفهای که دولت ترامپ بر اقتصاد جهانی وارد کرده‌است، پیامدهای گسترده‌ای خواهدداشت که از کاهش رشد اقتصادی آمریکا تا تغییر الگوهای تجارت‌جهانی را دربر می‌گیرد. درحالی‌که بسیاری از اقتصادهای آسیایی با چالش‌های جدی مواجه خواهند شد، فرصت‌های جدیدی نیز برای کشورهایی مانند ایران پدیدار خواهدشد که می‌توانند با اتخاذ استراتژیهای هوشمندانه تجاری و اقتصادی، از این وضعیت به نفع خود بهره ببرند. عدم‌قطعیت ناشی از سیاست‌های تعرفهای باعث افزایش نوسانات بازار شده و چرخش قابل‌توجهی در بازار سرمایه رخ‌داده‌است؛ در سطح بازار از توسعه‌‌‌‌‌یافته به نوظهور، در سطح بخشی از چرخه‌‌‌‌‌ای به دفاعی و در سطح سبک از ریسک بالا به ریسک پایین و از رشد به ارزش. با تداوم این روند، تنوع‌‌‌‌‌بخشی در مناطق، بخش‌ها و سبک‌‌‌‌‌های سرمایه‌گذاری برای کاهش ریسک و بهره‌‌‌‌‌برداری از فرصت‌ها در این بازار پویا ضروری است.
تبخیر چند‌تریلیون دلاری بورس آمریکا
سونامی تعرفه‌‌‌‌‌ها در بازار نفت
ترکش تعرفه‌های دولت ترامپ بر صنعت فناوری
